Tölvumál - 01.11.2011, Blaðsíða 28

2 8 | T Ö LV U M Á L
Forsaga
Allt frá 1996 hefur Menntaskólinn í Reykjavík lagt áherslu á að nýta tölvu- og
nettækni við kennslu og bjóða nemendum upp á nútímalegt tölvuumhverfi.
Rúnar Sigfússon stýrði þessu starfi skólans og var kerfisstjóri þess um
árabil, en hann féll frá fyrr á þessu ári og urðu þá óhjákvæmilega tímamót
í rekstri tölvukerfisins.
Skólayfirvöld stóðu frammi fyrir því að endurmeta rekstur tölvukerfisins,
en það var heldur komið til ára sinna og þurfti á endurnýjun að halda. Um
leið var kreppan farin að segja til sín, en gengisbreytingar höfðu leitt af sér
verulega hækkun á hugbúnaðarleyfisgjöldum og á sama tíma og skorið var
niður í fjárveitingum til skólans.
Björn Patrick Swift, fyrrum nemandi MR, hafði í gegnum árin verið
skólayfirvöldum innan handar hvað varðar forritun og innleiðingu
ýmissa sérlausna og rektor skólans leitaði því til hans aftur á þessum
tímamótum. Niðurstaðan varð sú að Björn tók að sér að stýra verkefni
sem hafði það að markmiði að skipta yfir í frjálsan hugbúnað þar sem
það átti við í skólanum. Hann fékk í lið með sér öfluga menn úr grasrót
frjálsa hugbúnaðarsamfélagsins og saman leituðu þeir ráða hjá ríkinu,
einkageiranum og öðrum skólum með reynslu af sambærilegum
verkefnum. Unnin var einföld þarfagreining og strax um vorið fóru fyrstu
Linux tölvurnar í gang.
Hví Frjálsan Hugbúnað?
Fyrsta spurning sem þurfti að svara í aðdraganda verkefnisins var hvaða
kosti frjáls hugbúnaður hefði fyrir menntastofnun eins og MR og hvort hann
ætti yfir höfuð við.
Til að hægt sé að svara þessari spurningu, þarf að liggja fyrir hvað það er
sem greinir frjálsan hugbúnað frá öðrum, en þetta er í raun ekki tæknileg
skilgreining, heldur snýst „frelsið“ um notkunarskilmála hugbúnaðarins og
óhefðbundna nálgun við höfundarrétt. Þessir eiginleikar eru gjarnan teknir
saman í fjóra punkta:
Bjarni R. Einarsson, sérfræðingur, Opnum
Kerfum
Frjálsan hugbúnað má oftast nálgast
endurgjaldslaust og sjaldnast þarf að greiða
leyfisgjöld fyrir afnot af honum.
Frjáls hugbúnaður í
Menntaskólanum í Reykjavík
Síðastliðið vor fór af stað metnaðarfullt verkefni í einni elstu menntastofnun landsins,
Menntaskólanum í Reykjavík (MR). Fyrrverandi nemendur skólans tóku höndum saman
með skólayfirvöldum, einkageiranum og Mennta- og Menningarmálaráðuneytinu, og nýttu
sumarið í að uppfæra tölvukerfi skólans úr blönduðu Novell og Windows umhverfi í nýtt
kerfi byggt alfarið á frjálsum hugbúnaði.
1. Hugbúnaðinn má nota í hvaða lögmæta tilgangi sem er.
2. Notendur mega skoða og breyta virkni hugbúnaðarins.
3. Notendur hafa óheft leyfi til að fjölfalda og dreifa hugbúnaðinum.
4. Notendur mega dreifa endurbættum útgáfum hugbúnaðarins.
Hugbúnaður sem uppfyllir öll þessi skilyrði er talinn frjáls.
Krónur og aurar
Ein mikilvæg afleiðing þeirra skilmála sem auðkenna frjálsan hugbúnað,
er að hugbúnaðinn má oftast nálgast endurgjaldslaust og sjaldnast þarf að
greiða leyfisgjöld fyrir afnot af honum. Þessi þáttur skiptir að sjálfsögðu
miklu máli.
Þegar verkefnið hófst var MR skuldbundinn til að greiða umtalsverð
hugbúnaðarleyfisgjöld á ári hverju, til þess eins að halda óbreyttu kerfi
gangandi. Megnið af þessum gjöldum runnu beint úr landi, en með
frjálsum hugbúnaði vonast skólayfirvöld til að geta haldið þessu fé innan
landssteinana og nýtt til uppbyggingar eða kennslu.
Annar mikilvægur eiginleiki frjáls hugbúnaðar er að hann gerir yfirleitt
hóflegar kröfur til vélbúnaðar og gamlar tölvur nýtast betur en ella. Frá
sjónarmiði notenda virðast “Linux tölvur” hraðari, en frá sjónarmiði þeirra
sem halda utan um buddustrenginn lengir frjáls hugbúnaður líftíma hverrar
tölvu og frestar útgjöldum. Til samanburðar hefði þurft að kaupa yfir 100
nýjar tölvur ef MR hefði kosið að uppfæra í nýlega útgáfu af Windows eða
Mac OS X. Það hefði einfaldlega verið ómögulegt við núverandi aðstæður.
Það er þó ekki þar með sagt að innleiðing frjáls hugbúnaðar muni örugglega
leiða til sparnaðar í rekstri skólans, því aðrir þættir geta vegið upp á móti
og þá sérstaklega kostnaður sem stafar af rekstri og aðkeyptri þjónustu.
Einungis tíminn getur leitt í ljós hver heildarniðurstaðan verður, en frjáls
hugbúnaður var hagkvæmasta leiðin til að uppfæra tölvukerfi skólans á
þessum tímapunkti.