Tölvumál - 01.10.2013, Síða 8

8
Framþróun á rafrænni tækni og þjónustu fleygir ört fram. Ýmsum
daglegum erindum sem áður var sinnt í gegnum persónuleg samskipti
eru í dag leyst með gagnvirkum rafrænum hætti. Viðvera á staðnum í
eigin persónu er ekki lengur forsenda fyrir veitta þjónustu. Með rafrænni
tækni er þjónustan færð til viðskiptavinarins sjálfs. Gagnvirknin skapar
óendanlega marga möguleika sem eru enn að þróast meðal annars
með tilkomu snjalltækninnar. Hlutverk neytenda er að breytast,
sjálfsafgreiðslan er orðin almennari. Íslendingar eru taldir vera framarlega
á sviði tölvu- og netnotkunar og aðgengi fólks að tölvum er gott.
Neytendur nútímans geta nýtt sé margvíslega þjónustu með símann
einan að vopni; þeir geta til að mynda pantað sér miða í leikhús, bókað
ferð til útlanda og sinnt helstu bankaviðskiptum og erindum innan
stjórnsýslunnar . Þrátt fyrir þessa gríðarlegu umbyltingu hefur hún enn
ekki náð að festa sig í sessi innan heilbrigðisþjónustunnar og þá
sérstaklega þess sviðs sem er snýr að sjálfsafgreiðslu viðskiptavinarins.
Aðgangur einstaklinga að eigin heilsufarsupplýsingum í gegnum
rafræna gátt er enn í þróun hér á landi. Víða erlendis hefur slík þjónusta
verið í notkun um árabil. Með notkun á rafrænni sjúkraskrá fær
einstaklingur aðgang að allri sinni sjúkrasögu og getur stýrt því hvenær
hann notar þjónustuna. Ábyrgðin færist því að einhverju leyti frá
heilbrigðisstarfsmönnum til einstaklinganna sjálfra. Með gagnvirkri
rafrænni sjúkraskrá er átt við kerfi eða app þar sem einstaklingur getur
með einföldum hætti átt samskipti við heilsugæsluna, ljósmóður eða
aðra sérfræðinga, pantað tíma rafrænt, sent upplýsingar, fengið gögn,
fengið svör við einföldum fyrirspurnum og safnað saman öllum
upplýsingum er hann varðar á einn stað. Kerfi af þessu tagi mætti helst
líkja við heimabanka. Viðkvæmni fyrir öryggi persónupplýsinga er oftast
nefnt sem hindrun þegar innleiðing rafrænnar sjúkraskrár ber á góma.
Það skiptir miklu máli með hvaða hætti aðgangur að svo viðkvæmum
persónulegum upplýsingum um heilsufar er og því ber stjórnvöldum að
tryggja öryggi þeirra við frekari þróun á rafrænni sjúkraskrá. Umræðan
um þetta málefni er ekki nýtt af nálinni, og hefur þróun á rafrænni
sjúkraskrá ver‘i í vinnslu í mörg ár en hefur enn sem komið er ekki náð
fótfestu í kerfinu og fyrir því eru margvíslegar ástæður, ekki síst pólitískar.
Verkefnið er nú í höndum landlæknisembættisins.
Víða erlendis er þessi þróun komin langt á veg og menn eru á einu máli
um að rafræn sjúkraskrá er það sem koma skal og að hún efli
heilbrigðisþjónustuna og styrki einstaklinga til sjálfsþjónustu og auki
ábyrgðarkennd þeirra, ásamt því að hvetja til sjálfsábyrgðar (Pratt,
Unruh, Civan, Skeels 2006). Áreiðanleiki sjúkrasögu og réttmæti hennar
er mikilvæg bæði fyrir sjúkling og heilbrigðisstarfsmann, því áreiðanlegri
sem upplýsingarnar eru því meiri líkur eru á viðeigandi og réttri meðferð.
Það hefur komið sjúklingum sem glíma við erfið veikindi til góða að hafa
allar upplýsingar á einum stað. Það eykur yfirsýn og minnkar líkur á
mistökum við margþætta meðferð (Pratt, ofl.2006). Notendur rafrænnar
tækni í dag hafa yfir að búa færni og þekkingu til að afla upplýsinga. Þeir
gera kröfur um virka þátttöku í því þjónustuferli sem þeir eru þátttakendur
í. Rannsóknir hafa sýnt að notendur með aðgang að heilbrigðis-
upplýsingum um sjálfa sig eru skilningsríkari og ábyrgari gagnvart eigin
heilsu. Markmiðið með rafrænni þjónustu á heilbrigðissviði ætti að vera
viðbót við þjónustu en ekki til að skipta henni út (Gyða Halldórsdóttir og
Ásta St. Thoroddssen,2008).
Upplýsingar um eigið heilsufar eru dýrmætar og miklu skiptir að tryggja
vel með hvaða hætti unnið er með þær og hvernig þær eru gerðar
aðgengilegar (Chanabahi ofl. 2007). Gagnaöryggi og persónuvernd eru
mikilvæg og huga verður vel að því með hvaða hætti slíku er stýrt.
Aðgengi að upplýsingum um einstaklinga verður að vera vel skilgreint
þannig að tryggingafélög, atvinnurekendur og aðrir hagsmunaaðilar sjái
sér ekki leik að borði til að misnota slíkar upplýsingar (Kristján
Guðmundsson,munnleg heimild,mars 2013). Krafan um örugg
samskipti á netinu hefur kallað á nýjar lausnir. Nýlega var rafræna
auðkennið Íslykill tekið formlega í notkun hér á landi. Þróun hans var á
vegum Þjóðskrár Íslands en lykillinn leysir af veflykil ríkisskattstjóra og er
notaður sem persónuskilríki á netinu í þjónustugáttinni Island.is. (www.
islykill.is ). Með notkun á auðkenninu eiga notendur að vera öruggir um
persónuupplýsingar sínar. Stefnt er að því að fjölga þjónustuaðilum hjá
hinu opinbera sem nýta sér Íslykilinn (Innanríkisráðuneytið,2013).
Í Ástralíu er þróunin langt á veg komin en þar er einstaklingum boðið að
skrá sig inn í rafrænan grunn „e-health“, sem er tvíhliða heilsugrunnur,
þ.e. aðgengilegur bæði fyrir sjúklinga og heilbrigðisstarfsmenn. Þar er
boðið upp á heildarlausnir bæði fyrir starfsmenn í heilbrigðisþjónustu og
íbúa Ástralíu. Meginmarkmið heilsugáttarinnar er skv. heimasíðu vefsins
(www.ehealth.gov.au) að gefa einstaklingum verkfæri í hendurnar þar
sem þeir eru sjálfir við stjórnvölinn. Á þessum vef geta Ástralir nálgast
allar upplýsingar er tengjast samskiptum þeirra við sjúkrahús,
tannlækna, sjúkraþjálfara og sérfræðinga. Mikil áhersla er lögð á
gagnaöryggi fyrir þá sem nota vefinn.
Frændur okkar á Norðurlöndunum í Svíþjóð og Danmörku notast nú
þegar við rafræna sjúkraskrár, www.sundhed.dk í Danmörku og í
Svíþjóð nefnist hún www.cehis.se. Danir settu fram þá grunnhugmynd
árið 2001 að tvíþættu markmiði mætti ná með rafrænni heilbrigðis-
þjónustugátt. Í fyrsta lagi að styrkja þau markmið sem þeir hafa sett
fram í heilsugæslu og í öðru lagi að efla upplýsingaflæði heilsugæslunnar
þannig að nýjustu upplýsingarnar eru ávallt tiltækar.
rafræn SamSkipTi munu endanlega
ganga af HeimiliSlæknum dauðum!
Hvert er viðhorfið til rafrænnar sjúkraskrár á Íslandi? Yrði hún gagnlegt
tæki fyrir neytendur og þjónustuaðila? Mun innleiðing hennar hafa þau
áhrif að sjúklingar verði sjálfstæðari og þjónustan persónulegri og frekar
sniðin að þörfum sjúklings en stofnunar? Til að varpa ljósi á þessa
spurningu var viðhorf heimilislækna til rafrænnar þjónustu kannað.
Könnunin var hluti af lokaverkefni í MPM námi við Háskólann í Reykjavík
og var framkvæmd vorið 2013. Helstu niðurstöður sýndu að áhyggjur
læknanna sneru að öryggi persónuupplýsinga og því að tæknin myndi
ekki draga úr vinnuálagi heldur fremur auka það.
Spurningakönnun var send út á póstlista félags heimilislækna í gegnum
tengilið þess. Settar voru fram 24 fullyrðingar og svarendur beðnir um
er gagn af rafrænum
SjúkraSkrám?
Ásta Hrafnhildur Garðarsdóttir, MPM