Morgunblaðið - 10.09.2015, Qupperneq 38

38 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. SEPTEMBER 2015
ER KOMINN TÍMI
Á SJÓNMÆLINGU?
Traust og góð þjónusta í 19 ár
Hamraborg 10 – Sími: 554 3200 – Opið: Virka daga 9.30-18
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Þetta er mikið leikið verk, sem helg-
ast ekki síst af því hversu mergjaður
þessi texti er. Þetta er sterkur og fal-
legur texti, sem verður fyrir vikið
mjög áhrifaríkur,“ segir Edda Björg
Eyjólfsdóttir sem stendur á bak við
frumuppfærsluna hérlendis á 4:48
Psychosis eftir Söruh Kane sem
frumsýnt verður í Kúlunni í Þjóðleik-
húsinu í kvöld. Uppfærslan er sam-
starfsverkefni Edda Productions,
Aldrei óstelandi og Þjóðleikhússins.
Búningar eru í höndum Filippíu El-
ísdóttir, um leikmynd sér Stígur
Steinþórsson, Stefán Már Magn-
ússon og Magnús Örn Magnússon
eru ábyrgir fyrir tónlist og hljóð-
mynd. Sigurlaug Jónsdóttir, betur
þekkt sem Didda, þýðir, Stefán Hall-
ur Stefánsson er dramatúrg og Frið-
rik Friðriksson leikstýrir, en Edda
Björg leikur.
Leikritið 4:48 Psychosis er síðasta
verk höfundar og það eina sem frum-
sýnt var að leikskáldinu látnu, en
Kane svipti sig lífi snemma árs 1999
eftir áralanga baráttu við þunglyndi.
Verkinu hefur verið lýst sem 75 mín-
útna löngu sjálfsmorðsbréfi, enda
fullt af vonleysi og örvæntingu. Því
liggur beint við að spyrja af hverju
Eddu Björgu hafi fundist mikilvægt
að verkið rataði á svið hérlendis.
Ég upplifi mig sem sjálfstæða
„Það eru um tíu ár síðan ég kynnt-
ist þessu verki fyrst, en á sínum tíma
stóð til að setja það upp í Borgar-
leikhúsinu og var Didda þá þegar bú-
in að þýða verkið, sem hún gerir frá-
bærlega. Þegar ég las verkið á sínum
tíma fannst mér það rosalegt. Það
snart mig djúpt, en samt fannst mér
ég ekki skilja það til fulls. Síðan liðu
árin og ég tókst á við fæðingar-
þunglyndi þegar yngra barnið mitt
fæddist. Í kjölfarið á sjálfsvinnu
minni í tengslum við þunglyndið kom
þetta verk aftur til mín og mig lang-
aði til að takast á við það. Mér fannst
verkið þurfa að komast á svið og að
tíminn væri réttur núna. Auk þess
var ég komin með lykil að verkinu,“
segir Edda Björg, sem í framhaldinu
keypti sýningarréttinn.
Hvaða máli skiptir það fyrir þig að
vera sjálf að leika í og framleiða sýn-
inguna í stað þess að ráða þig sem
leikari í verkefni hjá öðrum?
„Það skiptir öllu máli. Mér finnst
ég vera að þroskast sem listamaður
þegar ég fæ tækifæri til að takast á
við fleiri þætti en að vera ráðin í verk-
efni á forsendum annarra. Ég upplifi
mig sjálfstæða. Þessi uppfærsla
markar þannig ákveðin þáttaskil í
mínu lífi og er staðfesting á listrænu
frelsi og þori.“
Lá beint við að ráða Friðrik til
samstarfs sem leikstjóri?
„Já, þetta er þannig verk að ég
varð að hafa einhvern mér við hlið
sem ég treysti 120%. Við Friðrik er-
um mjög góðir vinir og höfum þekkst
lengi, en við vorum saman í Leiklist-
arskólanum og höfum unnið mikið
saman. Við Stefán Hallur, sem er
dramatúrg sýningarinnar, vinnum
líka mjög vel saman. Traust, umburð-
arlyndi og þolinmæði hefur verið
gríðarlega mikilvægur þáttur í upp-
setningu á þessu verki. Æfingaferlið
hefur tekið á, en við höfum verið dug-
leg að passa upp á hvert annað þann-
ig að verkefnið gleypi mann ekki,“
segir Edda Björg.
Hvernig er að fara inn í þennan
mjög svo myrka heim verksins?
„Það er erfitt, enda er ekki verið að
ráðast á garðinn þar sem hann er
lægstur. Ferlið hefur verið eins og
fjallganga. Þetta er eins og að ganga
á Everest. Ég held að þær tilfinn-
ingar sem lýst er í verkinu búi í okkur
öllum að einhverju leyti,“ segir Frið-
rik og bendir á að líkt og alltaf í leik-
húsinu snúist vinnan um að kafa ofan
í manneskjuna með það að markmiði
að skilja hvernig hún virkar.
„Þetta hefur verið mikil áskorun
og krefjandi. Verkið krefst þess að
maður sé algjörlega berstrípaður og
það gleypir mann auðveldlega,“ segir
Edda Björg og bendir á að Kane sé í
verki sínu að kljást við mjög stórar
spurningar. „Sorgin í verkinu felst í
því að við erum öll ein og alltaf að
leita að tengslum og tilgangi. Við er-
um öll með ákveðið tóm í hjartanu
sem við viljum fylla og það gengur
misvel og það er ekki hægt að fylla
það í eitt skiptið fyrir öll,“ segir Edda
Björg.
„Það felst mikil hreinsun fyrir
áhorfendur í því að sjá svona sýn-
ingu. Maður getur bæði speglað sig í
sársauka þessarar manneskju, og
líka losað sig undan honum,“ segir
Friðrik. „Þú sem áhorfandi ætlar
ekki að farast með persónunni á svið-
inu. Það var mjög skýrt fyrir mér að
ég ætlaði ekki heldur að farast með
verkinu heldur fara upp meðan verk-
ið fer niður, þannig að í öllum sárs-
aukanum er einhver kraftur sem lyft-
ir andanum og nærir sálina,“ segir
Edda Björg.
Vildum forðast allar klisjur
Í handriti Kane er engin forskrift
um hversu margar persónur verksins
eiga að vera í þeim 24 brotum sem
leikritið byggist upp á, en í frumupp-
færslunni hjá Royal Court leikhúsinu
í London léku þrír leikarar. Ekki eru
heldur neinar upplýsingar frá höf-
undarins hendi um hvernig sviðsetn-
ingu skuli háttað. Hvernig nálguðust
þið verkið í uppfærslu ykkar?
„Við vildum forðast allar klisjur
um geðsjúkdóma og sjúklinga. Við
vildum engar spennutreyjur eða
pillubox,“ segir Friðrik. „Mín sýn var
strax að sýningin ætti að vera eins og
gjörningur, uppákoma eða tónleikar.
Þess vegna erum við með hljómsveit
á sviðinu,“ segir Edda Björg og tekur
fram að sýningin sé langt því frá að
vera raunsæisleg. „En við erum búin
að fara í mikið ferðalag og prófa ým-
islegt. Kannski má segja að við höf-
um farið í ákveðinn hring og endað á
upprunalegu hugmyndinni um svið-
setningu, en sú leið virkar fyrst eftir
að búið er að fara í allt ferðalagið,“
segir Edda Björg. „Það hjálpaði okk-
ur að við vorum ekki að reyna að vera
of klár eða gáfuð í upphafi. Við leyfð-
um okkur að leita að lausnum. Eins
og oft í leikhúsinu þarf maður að fara
í heilmikið ferðalag til þess að vita að
maður er sáttur við að gera hlutina á
einfaldan og hreinan hátt,“ segir
Friðrik og bendir á að vídeómyndavél
leiki lykilhlutverk í sýningunni.
„Kameran var stór og mikil gjöf og
virkar eins og mótleikkona mín sem
ég upplifi eins og sjúkdóminn og
þessa sjálfhverfu sem birtist í verk-
inu,“ segir Edda Björg. „Notkunin á
kamerunni helst í hendur við þá sjálf-
skoðun sem persóna verksins fer í,“
segir Friðrik og bendir á að mynda-
vélin vísi líka í þá skrásetningu sem
viðgengst í samfélaginu í dag á sam-
félagsmiðlum og í snjallsímum. „Okk-
ur finnst mjög spennandi að nýta
kvikmyndamiðilinn í leikhúsinu.
Hann skapar ákveðna fjarlægð, en
gefur líka færi á nálægð með nær-
myndum,“ segir Edda Björg og tekur
fram að þau Friðrik séu í nálgun sinni
undir áhrifum frá m.a. ljósmyndum
frá Factory listasmiðju Andy Warhol
og leikstjóranum Katie Mitchell.
Hvernig gekk að læra leiktextann,
sem er alls ekki lógískur?
„Breska leikkonan Brenda Blet-
hyn hefur lýst ferlinu við að læra
texta mjög vel. Hún líkir þessu við að
keyra á ókunnan stað þar sem maður
þekkir ekki leiðina. Í fyrstu ferð rugl-
ast maður og þarf nokkrar tilraunir
til að komast á áfangastað. Næst þeg-
ar þú keyrir leiðina er hún kunn-
uglegri og maður fer ekki í jafn-
miklar ógöngur. Því oftar sem maður
keyrir leiðina fer maður að læra hana
og þarft ekki lengur að hafa kortið
við höndina,“ segir Edda Björg. „Og
á endanum getur þú litið af veginum
og farið að njóta landslagsins. Þá ertu
komin á góðan stað,“ segir Friðrik.
„Ég hlakka til að fara að frumsýna.
Ég er sátt og stolt af þessari sýn-
ingu,“ segir Edda Björg.
Og hverjum er sýningin ætluð?
„Þetta er heiðarleg sýning og tónn-
inn í henni er hreinn,“ segir Friðrik
og tekur fram að uppfærslan ætti að
höfða til allra sem vilja njóta góðs
leikhúss. „Þetta er góður texti sem
snertir mann og dásamlegur leikur
sem einkennist af mikilli einlægni,“
segir Friðrik. „Þetta er verk sem
fjallar um það hvað ófullkomleikinn
er fallegur,“ segir Edda Björg. „Það
er niðurstaða verksins. Við erum fal-
legar manneskjur þó við séum ófull-
komin,“ segir Friðrik.
„Kraftur sem nærir sálina“
 Leikritið 4:48 Psychosis eftir Söruh Kane verður frumsýnt í Kúlunni í Þjóðleikhúsinu í kvöld
 Edda Björg Eyjólfsdóttir leikkona og framleiðandi segir verkið mjög krefjandi en um leið heillandi
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Gjöf „Kameran var stór og mikil gjöf og virkar eins og mótleikkona mín,“ segir Edda Björg Eyjólfsdóttir, en Friðrik Friðriksson leikstýrir henni.