Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.09.2015, Page 16

F
ótboltamömmur og -pabbar
kannast við svart kurl sem
berst inn í anddyri, í rúm og
í skó og sokka ungra fót-
boltaiðkenda. Ósjaldan þarf að sópa
upp kurlinu, sem mörgum finnst
hvimleitt, og börnin koma heim
svört á höndum og fótum. Foreldrar
geta pirrast á þessum ófögnuði en
það sem verra er, og kannski ekki á
allra vitorði, er að þetta svarta
dekkjakurl inniheldur krabbameins-
valdandi efni. Bandarísk ungmenni
sem alist hafa upp á slíkum dekk-
jakurlsvöllum eru að greinast með
krabbamein í auknum mæli og telja
margir það ekki tilviljun.
Eiturefni í dekkjakurlinu
Kurlið er úr ónýtum bíldekkjum og
er dreift á gervigrasvelli til að gera
þá mýkri, en sem betur fer eru
margir farnir að nota gúmmíkurl
sem ekki inniheldur krabbameins-
valdandi efni. Strangar reglur gilda
um förgun dekkja en annað virðist
upp á teningnum þegar búið er að
kurla þau.
Þórarinn Guðnason hjartalæknir
sagði frá hættunum við notkun
dekkjakurls í Læknablaðinu árið
2010. Það var í kjölfar ályktunar
aðalfundar Læknafélags Íslands
þar sem hvatt var til að bannað
yrði að nota dekkjakurl á íþrótta-
og leiksvæði. Þar segir Þórarinn: „Í
dekkjakurli eru krabbameinsvald-
andi efni og önnur eiturefni sem
geta verið hættuleg fyrir börn og
aðra iðkendur íþrótta á gervigras-
völlum. Í ýmsum nágrannalöndum
okkar er mælt með takmörkun á
notkun dekkjakurls vegna þessara
efna. Slíkar takmarkanir eru í
Þýskalandi og Svíþjóð. Norðmenn
hafa rannsakað nokkuð og bent á
hættuna á umhverfisáhrifum af
kurlinu á nærlendi gervigrasvalla.
Það er viðurkennt að í hjólbörðum
eru ýmis eiturefni sem meðhöndla
verður af varúð. Skýrar reglur eru
til staðar um meðhöndlun og förg-
un ónýtra hjólbarða en þegar búið
er að kurla dekkin niður og dreifa
þeim á íþróttasvæði barna og ung-
linga gilda reglurnar ekki. Þó er
ljóst að eiturefnin eiga mun
greiðari leið út í umhverfið úr
dekkjakurlinu en þegar þau eru
bundin í heila hjólbarða.“
Ruslahaugur fyrir dekk
Nú, fimm árum síðar, er víðast enn
verið að nota dekkjakurl en auðvelt
væri að nota gúmmíkurl sem ekki
er gert úr dekkjum.
Þórarinn segir að efnið úr dekkj-
unum sé ódýrara en gúmmíið og
þess vegna sé það notað. „Það er í
raun verið að nota fótboltavelli
barnanna sem ruslahaug af því að
það kostar mikið að farga dekkj-
um,“ segir hann. „Ef húð barnanna
litast svört er líklegt að um dekk-
jakurl sé að ræða því það svertir
fætur og hendur og önnur ber húð-
svæði,“ segir Þórarinn, sem man
eftir þessu frá sínum strákum fyrir
nokkrum árum. „Þetta var ferlegt
þegar maður sá þá koma kolsvarta
af fótboltavellinum,“ segir hann.
Þórarinn segir að margir séu búnir
að skipta þessu út. „En mig grunar
að það séu svartir sauðir inni á
milli,“ segir hann.
Börnin í hættu?
Ekki er sannað hvaða áhrif þetta
gæti haft á börnin í framtíðinni því
að oft er erfitt að sanna orsaka-
samband svona umhverfisáhrifa
fyrr en löngu síðar, að sögn Þór-
arins. „Vandséð er að það sé í lagi
að dekkjunum sé fargað með því
að kurla þau og dreifa síðan á stór
landsvæði þar sem börn eru að
leik, og efnin seytla svo út í um-
hverfið og geta eitrað jarðveg og
grunnvatn í langan tíma,“ segir
Þórarinn og segir brýnt að minna
á þessa umræðu.
Óþarfi er að taka áhættu með
efni sem gætu mögulega skaðað
fólk. „Þetta er tvímælalaust
krabbameinsvaldandi efni og norsk
gögn sýna að þegar þetta er notað
innanhúss veldur þetta asma. Það
er dálítið skuggalegt að körlunum
á gúmmíverkstæðunum er gert að
nota hanska en börnunum okkar er
boðið upp á að höndla þetta sem
körlunum er gert að hlífa sér við,“
segir hann. „Höfum í huga að börn
og unglingar dvelja oft daglangt
við leik á íþróttavellinum, þau
liggja þá gjarna í gervigrasinu og
fá á húðina verulegt magn af
svertu og efnum úr hinu eitraða
gúmmíkurli. Þessi efni geta því
setið á húðinni langan tíma. Hver
ber ábyrgðina ef börnin verða fyrir
heilsutjóni eða síðbúnum áhrifum
eins og ófrjósemi?“ spyr Þórarinn.
Dekkjakurlið notað víða
Blaðamaður hringdi í nokkra fram-
kvæmdastjóra íþróttafélaga og
aðra fagaðila og leitaði svara.
Þráinn Hafsteinsson, íþróttastjóri
hjá ÍR, segir að notað sé dekkja-
kurl á völl félagsins, sem er þó að-
eins fimm ára gamall. Hann segir
að vellirnir heyri undir Reykja-
víkurborg og ákvörðunin liggi hjá
henni. Steinþór Einarsson, skrif-
stofustjóri íþróttasviðs hjá ÍTR,
segir að enn sé notað dekkjakurl á
þremur völlum í Reykjavík; hjá
KR og Fylki og á Framvelli í Safa-
mýri. Hann segir að það kosti 20
milljónir að skipta þessu út en
fyrirhugað sé að endurnýja alla
þessa velli á næstu árum og verði
þá dekkjakurl ekki notað.
Hjá Þór á Akureyri er sama upp
á teningnum. Eiður Arnar Pálma-
son, framkvæmdastjóri hjá Þór,
segir að dekkjakurl sé á vellinum
en til standi að endurnýja völlinn,
væntanlega næsta sumar og þá
verði notað húðað gúmmí. Íþrótta-
stjóri Víkings, Ólafur Ólafsson, seg-
ir að á velli félagsins sé ekki dekk-
jakurl heldur húðað gúmmí.
Jóhannes Egilsson, framkvæmda-
stjóri hjá Stjörnunni, segir að á
aðalvelli félagsins, Samsungvell-
inum, sé notað húðað gúmmí eða
húðað SBR-gúmmí. Á öðrum völlum
hjá félaginu sé notað dekkjakurl.
„Ekki hefur verið tekin ákvörðun
um breytingar á því að svo stöddu.
Hins vegar er í umræðunni að það
þurfi að endurnýja eldra gervigrasið
DEKKJAKURL Á FÓTBOLTAVÖLLUM INNIHELDUR KRABBAMEINSVALDANDI EFNI
Ekki eru öll kurl komin til grafar
Getty Images/iStockphoto
GERVIGRASVELLIR LANDSINS ERU LANGFLESTIR ÞAKTIR SVÖRTU GÚMMÍKURLI ÚR DEKKJUM. MIKILL ÓÞRIFNAÐUR
FYLGIR KURLINU OG ÞAÐ SEM VERRA ER, ÞAÐ INNIHELDUR KRABBAMEINSVALDANDI EFNI. SKIPTAR SKOÐANIR ERU UM
HVORT KURLIÐ GETUR HAFT ALVARLEG ÁHRIF Á HEILSU UNGMENNA SEM SPILA Á SLÍKUM VÖLLUM. DÝRT ER AÐ
SKIPTA KURLINU ÚT EN LJÓST ER AÐ ÞAÐ VERÐUR EKKI NOTAÐ Á VÖLLUM FRAMTÍÐARINNAR.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
og þegar það verður gert geri ég
ráð fyrir því að þessi mál verði
skoðuð betur,“ segir Jóhannes.
Peter W. Jessen, byggingaiðn-
fræðingur hjá Verkís sem hannað
hefur velli á Íslandi, segir að fram-
vegis verði dekkjakurl ekki notað.
Hann segir rannsóknir hafa sýnt
að dekkjakurlið sé ekki krabba-
meinsvaldandi en því fylgi mikill
óþrifnaður. „Það verður ekki meira
svart gúmmí í framtíðinni hjá
Reykjavíkurborg,“ segir hann, en
hann telur að 80% valla á landinu
séu með dekkjakurl og sama gildi
um battavelli.
Rætt á Norðurlandaþingi
knattspyrnumannvirkja
Þorbergur Karlsson, verkfræðingur
hjá VSÓ ráðgjöf, situr í Mann-
virkjanefnd KSÍ. Hann er nýkom-
inn heim frá Noregi, þar sem hann
sat norrænt þing um knattspyrnu-
mannvirki Norðurlanda þar sem
þessi mál voru rædd. Hann segir að
dekkjakurl sé ekki heppilegur kost-
ur þó svo að ekki hafi verið sýnt
fram á með rannsóknum að það sé
heilsuspillandi. „Þetta er misjöfn
framleiðsla og þetta brotnar niður
og myndar ryk og kann að valda
erfiðleikum hjá þeim sem hafa
asmaeinkenni en það er ekki endi-
lega gúmmíið sjálft. Það gæti jafn-
vel verið sandur og annað ryk í
húsinu. En það eru ýmis óþægindi
af þessu svarta gúmmíi, það lyktar
og festist í föt,“ segir hann. Hann
segir að þrátt fyrir að ekkert hafi
sannast um samhengi dekkjakurls
Heilsa og
hreyfing
Morgunblaðið/Árni Sæberg
*Dekk geta innihaldið ýmiss konar hættuleg efni,svo sem arsen, ýmsa þungmálma, PAH, PCB, þalötog fenól. Arsen er eitraður málmungur sem not-aður er í efni til að eitra fyrir meindýrum, skordýr-um og illgresi. Þalöt eru notuð sem mýkingarefnifyrir plast en vísindamenn hafa fundið tengsl þalatavið ófrjósemi. Fenól er eiturefni sem er skylt ase-
tóni og stórhættulegt eitt og sér. Eitt gramm í æð
er nóg til að deyða mann.
Hvaða efni eru í dekkjum?