Iðjuþjálfinn - 01.11.2007, Blaðsíða 34

ingsins er nýtt á fjölbreytilegan máta.
Ferlið er sett fram í sjö þrepum
(CAOT, 2002; Fearing og Clark,
1998; Fearing og Clark, 2000)
Í upphafi ferlisins er skjólstæðingur­
inn beðinn um að nefna, réttmæta og
forgangsraða málefnum er varða færni
við iðju. Iðjuþjálfinn hlustar á sögu
skjólstæðingsins og út frá þeirri sögu
eru iðjuvandar tilgreindir og skjól­
stæðingurinn staðfestir mikilvægi
þeirra og ákveður hverjir skuli hafa
forgang. Þessir iðjuvandar eru lykil­
atriði í öllum þrepunum sem á eftir
koma. Æskilegt er að nota matstækið
COPM (Law, Baptiste, Carswell,
McColl, Polatajko og Pollock, 1998) í
þessum tilgangi en önnur matstæki og
óformleg viðtöl geta vel gert sama
gagn. Sjái skjólstæðingurinn enga iðju­
vanda sem honum finnst mikilvægt að
leysa lýkur þjónustunni hér.
Á þrepi tvö er valin fræðileg nálgun.
Hér setur iðjuþjálfinn fram tilgátu um
mögulega orsök iðjuvanda og velur
fræðiramma, líkön og kenningar til að
rökstyðja aðferðir í mati og íhlutun.
Fræði og kenningar sem útskýra iðju­
vanda snúa annars vegar að einstakl­
ingnum og hins vegar að umhverfinu.
Fræðilegar nálganir um einstaklinginn
geta átt við líkama, tilfinningar, sam­
félag, menningu, vitsmuni eða tauga­
atferli.
Einstaklings­ og umhverfisþættir er
stuðla að iðjuvanda eru tilgreindir á
þrepi þrjú. Með notkun fjölbreytilegra
matsaðferða er safnað upplýsingum
um og lagt mat á þá þætti sem talið er
að orsaki eða ýti undir vanda skjól­
stæðingsins. Ákvörðun um hvaða þætt­
ir skuli metnir er tekin í samráði við
skjólstæðinginn og einnig er mikilvægt
að hann taki virkan þátt í að túlka
matsniðurstöður og tengja þær við
hina ólíku iðjuvanda eftir því sem við
á. Slíkur „vandamálalisti“ varpar ljósi á
að hvaða þáttum er eðlilegast að beina
athyglinni þegar kemur að íhlut un.
Þrep fjögur snýst um að tilgreina
styrk og úrræði. Upplýsingaöflun og
mat upplýsinga á þessu þrepi fléttast
saman við sömu aðgerðir á þrepinu á
undan. En það sem hér er dregið út
eru styrkleikar skjólstæðingsins og úr­
ræðin sem hann hefur aðgang að í um­
hverfi sínu og geta nýst við lausn á
iðjuvanda hans. Einnig eru í sama
tilgangi tilgreind sérstök úrræði í
starfsumhverfi iðjuþjálfans og sértæk
þekking hans eða leikni fram yfir það
sem almennt er vænst.
Á þrepi fimm er samið um árangurs­
mark og áætlun mótuð. Tekin er
ákvörð un um að hvaða marki skuli
leitast við að leysa iðjuvanda skjól­
stæðingsins. Oftast koma iðjuþjálfi og
skjólstæðingur sér saman um eitt
árangursmark fyrir hvern iðjuvanda og
þannig hefur árangursmarkið beina
tilvísun í þrep eitt. Árangursmark er
skjólstæðingsmiðað atferlismarkmið
eða með öðrum orðum vel skilgreind
fullyrðing um hvað skjólstæðingurinn
gerir þegar markinu er náð. Það vísar
til iðju sem skjólstæðingurinn metur
mikils og þarf að vera bæði mælanlegt
og tímatengt. Íhlutunaráætlunin skal
vera í takt við þá fræðilegu nálgun sem
valin var á þrepi tvö og sjónum er beint
að völdum þáttum frá þrepi þrjú og
styrk og úrræðum frá þrepi fjögur. Í
áætluninni á að koma skýrt fram hvað
verður gert, af hverjum og hvenær.
Að framkvæma íhlutun með iðju
gerist á þrepi sex. Íhlutun með iðju
vísar ekki eingöngu til beinnar fram­
kvæmdar heldur er hér átt við fjöl­
breytilegar iðjumiðaðar aðgerðir og
þátttöku svo sem skipulagningu og
umræður um iðju. Í samræmi við þá
áætlun sem gerð hefur verið koma
ýmsir aðilar aðrir en skjólstæðingurinn
og iðjuþjálfinn að framkvæmd íhlut­
unar. Iðjuþjálfinn er nokkurs konar
verkefnisstjóri og heldur utan um það
sem gert er, fylgist með framvindunni
og sér til þess að framkvæmdaplan og
aðgerðir séu aðlagaðar eftir því sem
þörf er á. Í grófum dráttum snúast
íhlutunarleiðir annars vegar um að
styrkja einstaklinginn og hins vegar um
að styrkja umhverfið og fjarlægja
hindr anir sem þar eru. Þessar leiðir má
tengja við íhlutunarnálganir Dunn og
félaga hennar sem eru settar fram í
hug tökunum að byggja upp eða endur­
heimta, viðhalda, fyrirbyggja, skapa,
að laga og skipta um (Dunn, Brown og
McGuigan, 1994). Vonir og draumar
skjólstæðingsins eru hér hið leiðandi
afl. Að byggja upp eða endurheimta
persónulega leikni og kunnáttu hefur
oft forgang í huga skjólstæðings fram
yfir það að aðlaga umhverfið eða fá
aðra til að taka að sér verk sem eru
hon um ofviða. Það er hins vegar skylda
iðjuþjálfans að upplýsa hann og leið­
beina honum um þær ólíku leiðir sem
til greina koma um leið og hann gætir
þess að taka ekki frá honum ákvörð­
unar valdið. Íhlutunaraðferðum er því
best lýst með hugtakinu efling, en efl­
ing felur meðal annars í sér hvatn ingu,
leiðsögn, þjálfun, fræðslu, virka hlust­
un, ígrundun, stuðning og áróð ur.
Á síðasta þrepinu er útkoma metin.
Þetta mat sker úr um hvort iðjuvandi
er leystur eða óleystur. Útkoman er
metin af iðjuþjálfa og skjólstæðingi
sem í sameiningu skoða hvort árangurs­
markinu er náð og hvort nema eigi
staðar eða setja nýtt árangursmark.
Útkoman sem fæst með því að bera
saman mælingu fyrir og eftir íhlutun
segir til um hvaða breyting hefur orðið
34 • IÐJUÞJÁLFINN 2 / 2007
1
2
3
4
5
6
7
Marki ná
Marki ekki ná
Nefna, réttmæta og forgangsra a
málefnum er var a færni vi i ju
Velja fræ ilega
nálgun
Tilgreina einstaklings-
og umhverfis ætti er
stu la a i juvanda
Tilgreina styrk
og úrræ i
Semja um árangursmark
og móta áætlun
Framkvæma
áætlun
me i ju
Meta
útkomu
Sta festing á
a lausn sé fengin
Mynd 2. Kanadíska þjónustuferlið (Fearing og Clark, 2000; CAOT, 2002)