Iðjuþjálfinn - 01.11.2007, Blaðsíða 35

IÐJUÞJÁLFINN 2 / 2007 • 35
á færni skjólstæðings við iðju og
upplifun hans á þeirri breytingu. Æski­
legast er að meta útkomu með aðferð­
um sem gefa niðurstöður bæði í ein­
staklings­ og þjónustusamhengi.
Óháða þjónustuferlið
Ferlið sem hér er kallað óháða þjónu­
stuferlið samsvarar í flestum grunn­
atriðum þjónustuferli AOTA (AOTA,
2002). Til að hnykkja enn frekar á
ákveðnum atriðum eru felldir inn í
ferlið þeir þættir sem eru mest ein­
kennandi fyrir þjónustuferli Fisher
(Fisher, 1998 og 2006). Þjónustuferli
AOTA er hluti af stærri starfsramma
sem er ætlað að skýra hlutverk, við­
fangsefni og vinnulag iðjuþjálfa
(AOTA, 2002). Þjónustuferli Fisher
var fyrst kynnt fyrir tæpum áratug
(Fisher, 1998) og hefur verið í stöðugri
endurskoðun og vinnslu síðan (Fisher,
2006). Hugtök í starfsramma AOTA
hafa ákveðna samsvörun og tengsl við
hugtök alþjóðlega flokkunarkerfisins
um færni, fötlun og heilsu eða ICF
(Boyt Schell, Crepeau, og Cohn, 2003;
World Health Organization, 2001) og
Fisher vísar einnig til hugtaka ICF í
sínu ferli (Fisher, 2006). Hvorugt
ferlið byggir á fyrir fram ákveðinni
grunnhugmyndafræði en rík áhersla er
lögð á framkvæmdagreiningu þar sem
horft er á skjólstæðinginn framkvæma
tiltekin verk. Í kjölfar framkvæmda­
greiningarinnar eru síðan dregin inn
ólík faglíkön og kenningar til að út­
skýra vanda skjólstæðingsins og leiða
frekara mat og íhlutun. Fisher er upp­
hafsmaður þeirrar nákvæmu fram­
kvæmdagreiningar sem er vel þekkt
innan iðjuþjálfunar í dag (Fisher, 1997
og 2006). Einnig hefur Fisher lagt
mikið af mörkum við að skilgreina og
útskýra á hvaða hátt megi nota iðju og
athafnir til að hafa áhrif á færni og
þátttöku fólks í iðju (Fisher, 1998 og
2006). Eitt af einkennum óháða
þjónustuferlisins er því hversu ítarlega
er gerð grein fyrir notkun eflandi iðju
(therapeutic occupation) sem aðal verk­
færi í íhlutun.
Óháða þjónustuferlið er skjól­
stæðings miðað í þeim skilningi að lögð
er áhersla á að sinna þeim málefnum er
íþyngja skjólstæðingnum og litið á
þjónustuna sem samstarf við ákveðnar
þjónustuaðstæður. Eflandi tengsl eru
undirstaða þessa samstarfs. Í rökleiðslu
sinni notfærir iðjuþjálfinn sér bestu
fáanlegu rannsóknargögn um tengsl
iðju og heilsu og áhrif ólíkra íhlutunar­
leiða á færni fólks og þátttöku (Boyt
Schell, Crepeau, og Cohn, 2003).
Ferlið er sett fram hér í fjórum megin­
skrefum sem hvert um sig spannar
nokkur smærri skref eða áhersluatriði
Mat Fyrsta skrefið í matsferlinu er að
draga upp iðjumynd skjólstæðingsins.
Iðjumyndin er fengin með viðtali við
skjólstæðinginn og í sumum tilvikum
aðstandendur hans. Þessi byrjun setur
hinn skjólstæðingsmiðaða tón og er
mikilvægt upphaf í þróun eflandi
tengsla. Safnað er upplýsingum um
iðjusögu og iðjureynslu skjólstæð ings­
ins, daglegt lífsmynstur hans, áhuga,
gildi og þarfir. Skjólstæðingurinn er
beðinn um að tilgreina styrkleika sína
og erfið leika við að framkvæma iðju
sem er honum mikilvæg. Matstæki
með form legum viðtalsramma eins og
COPM (Law o.fl., 1998) eða OPHI­II
(Kielhofner o.fl., 2004) geta komið hér
að góðum notum. Niðurstaða viðtalsins
eru iðjuvandar sem staðfestir eru af
skjólstæðingnum auk annarra mögu­
legra iðjuvanda sem iðjuþjálfann grun­
ar að geti verið fyrir hendi. Iðjumyndin
stýrir næsta matsskrefi sem er fram­
kvæmdagreiningin.
Framkvæmdagreining felst í að horfa
á skjólstæðinginn framkvæma verk sem
hann á í erfiðleikum með og tilgreina
eða lýsa þeim gjörðum sem hafa mest
áhrif á gæði framkvæmdarinnar.
Niður staða greiningarinnar er lykil­
atriði í þeirri áætlanagerð og íhlutun
sem á eftir kemur. Framkvæmdagreining
getur verið formleg og er þá fyrst og
fremst horft til matstækjanna AMPS
(Fisher, 1997) og ACIS (Forsyth,
Salamy, Simon og Kielhofner, 1998).
Sé grein ingin gerð með óformlegu
áhorfi þarf það að vera framkvæmt á
mjög skipu legan hátt. Horft er eftir
framkvæmda þáttum er varða hreyfingu
og verkferli eða boð­ og samskipti og
lagt mat á áreynslu, skilvirkni, öryggi
og sjálfstæði skjólstæðings við að
framkvæma eða hvort gjörðir hans eru
félagslega við hæfi og eflandi fyrir sam­
skipti hans (Fisher, 2006). Fram­
kvæmda greining getur verið í öðru
formi en byggist samt alltaf á áhorfi.
Til dæmis má líta á hefðbundna athug­
un á færni við heimilis störf sem óform­
lega fram kvæmda greiningu. Á sama
hátt má leiða að því rök að Barthel­
matstækið (Mahony og Barthel, 1965)
sé formleg framkvæmdagreining sé
áhorf notað við fyrirlögn þess. Í báðum
tilvikum er framkvæmdagreiningin
samt frekar ófull komin þar sem ein­
göngu er verið að meta sjálfstæði skjól­
stæðingsins og þörf fyrir aðstoð og
horft fram hjá öðrum gæðaþáttum.
Að tilgreina áhrifaþætti er lokaskrefið
í matinu. Þetta eru skjólstæðings­ og
umhverfisþættir sem ýta undir eða
draga úr framkvæmd iðju og varpa þar
með ljósi á orsökina fyrir iðjuvand­
anum. Hér eru hugmyndafræði og fag­
líkön dregin inn í rökleiðsluna um leið
og hugsað er til baka um fram kvæmda­
greininguna og rifjað upp hvaða skjól­
stæðings­ eða umhverfis þættir hindr­
uðu framkvæmd verksins. Einnig eru
nýttar upplýsingar frá iðjumyndinni
1. Mat
I jumynd
Framkvæmdagreining
Áhrifa ættir
2. Íhlutunaráætlun
Markmi
Nálgun og a fer ir
3. Íhlutun
Notkun i ju og athafna
I jumi u fræ sla og rá gjöf
Eflandi tengsl
Skjólstæ ingsmi u nálgun
Gagnreynt starf
4. Útkoma
Framkvæmd i ju
átttaka og ánægja
En
dur
sko
un
Bre
ytin
gar
Sam
ætting
Skráning
Mynd 3. Óháða þjónustuferlið (AOTA, 2002; Fisher 1988 og 2006)