Iðjuþjálfinn - 01.11.2007, Blaðsíða 36

36 • IÐJUÞJÁLFINN 2 / 2007
auk þess sem iðjuþjálfinn getur notað
ýmis mats tæki sem eru sérstaklega
hönn uð til að meta skjól stæðingsþætti
og umhverfi. Mikilvægt er að vera
vakandi fyrir því hvaða upplýsingar
þarf og hvenær nægilegar upplýsingar
eru fyrir hendi til að unnt sé að skipu­
leggja markvissa íhlutun.
Íhlutunaráætlun. Skipulagning íhlut­
unar hefst með markmiðssetningu.
Markmið í óháða þjónustuferlinu eru
skráð sem árangurs mörk (sbr. kana­
díska þjónustuferlið) og hafa beina til­
vísun í þau verk þar sem framkvæmd
skjólstæðingsins er ófull nægjandi. Í
sum um tilvikum eru sett bæði yfir­ og
undirmarkmið eða markmið til lengri
og skemmri tíma.
Nálgun í íhlutun er valin í kjölfar
markmiðssetningar. Lausnir á iðju­
vanda einstaklinga má nálgast frá
tveimur ólíkum sjónarhornum, en þau
eru styrk ing (restorative model) og
jöfnun (compensatory model). Í báð­
um til vikum er tilgangurinn að auka
færni skjólstæðingsins við iðju en eftir
ólíkum leiðum. Í jöfnun er leitað leiða
til að bæta upp skerta færni við að
framkvæma en í styrkingu er áhersla á
að byggja upp, endurheimta og örva
leikni í athöfnum eða líkamlega starf­
semi. Þegar unnið er með stærri hópum
og samfélögum í heilsueflingar­ eða
for varnarskyni er verið að koma í veg
fyrir iðjuvanda. Í slíkum tilvikum er
eðli legast að nálgast málefnið frá þriðja
sjónarhorninu sem er nám (educational
model).
Í áætlanagerðinni er einnig tilgreint
hvaða almennu aðferðir verða notaðar
í íhlutun. Kennsla og þjálfun þar sem
raun veruleg iðja er notuð, aðlögun,
iðju miðuð fræðsla og ráðgjöf um lausn­
ir sem skjólstæðingurinn framkvæmir
sjálf ur eru þær aðferðir sem eru not­
aðar. Forðast skal sviðsetta iðju, beinar
æfingar og meðferð eins og skynörvun
og vax þar sem skjólstæðingurinn er
óvirkur. Slíkar aðferðir geta þó átt rétt
á sér í einstaka tilviki en þær má aldrei
nota einar sér. Tekin er ákvörðun um
hver veitir íhlutunina, hvar hún fer
fram og hvenær.
Íhlutun. Íhlutun er ýmist bein, það er
veitt af iðjuþjálfanum sjálfum, eða
óbein þar sem einhver annar tekur að
sér fram kvæmdina eftir að hafa fengið
leið beiningar frá iðjuþjálfanum. Íhlut­
un er veitt með því að samþætta notk­
un iðju og athafna við iðjumiðaða
fræðslu og ráðgjöf. Nákvæm útfærsla
íhlutunar byggir á þeim kenningum og
faglíkön um sem iðjuþjálfinn velur til
að stýra einstökum aðgerðum, rann­
sóknum sem styðja notagildi þessara
íhlutunar aðgerða og þeim sértæku
verkefnum eða iðju sem skjólstæðing­
urinn tekur þátt í.
Notkun iðju og athafna er hinn
„verk legi þáttur“ íhlutunarinnar. Þegar
skjólstæðingurinn æfir sig í að vinna
verk sín á nýjan hátt, til dæmis með
notkun hjálpartækja, breyttu verklagi
eða í aðlöguðu umhverfi, er talað um
þjálfun í aðlagaðri iðju (adaptive
occupation). Þjálfun í áunninni iðju
(acquisitional occupation) er þegar
athafnir eru æfðar með það fyrir augum
að skjólstæðingurinn nái leikni í að
framkvæma þær á dæmigerðan máta.
Ef athafnir eru notaðar til að byggja
upp, endurheimta eða örva líkamlega
starf semi er um að ræða þjálfun með
styrkjandi iðju (restorative occupati­
on).
Iðjumiðuð fræðsla og ráðgjöf er hinn
„munnlegi“ eða upplýsandi þáttur
íhlutunarinnar. Honum er jafnan beitt
óformlega samtímis með notkun iðju
og athafna þegar skjólstæðingnum,
aðstandendum hans og öðrum er kennt
að breyta iðju og umhverfi til að efla
færni og þátttöku. Iðjumiðaðri fræðslu
og ráðgjöf er einnig beitt á formlegri
hátt þegar unnið er markvisst að því að
auka þekkingu ákveðinna hópa með
sérsniðnum fræðsluprógrömmum.
Útkoma. Íhlutun iðjuþjálfa er fyrst og
fremst ætlað að auka færni skjól stæð­
ingsins við að framkvæma tiltekna iðju
og þá á þátttaka og ánægja að aukast í
kjölfarið. Til að meta útkomu er fram­
kvæmda greiningin endurtekin og
niður stöður við upphaf og lok þjónustu
eru bornar saman. Auk þess er lagt mat
á ánægju og þátttöku skjólstæðingsins
með form legum eða óformlegum
hætti.
Niðurlag
Í raunveruleikanum gerast atburðirnir
sjaldnast í þeirri fastmótuðu röð þrepa
sem sett eru fram í fræðunum. Atburðir
tvinnast saman og skilin á milli þrepa
eru oftast ekki skýr. Í raun er leiðin í
gegnum ferlið farin mörgum sinnum
með hverjum skjólstæðingi því hún er
endurtekin fyrir sérhvern iðjuvanda
eða málefni sem fengist er við. Og þar
sem málefnin eru stödd á mismunandi
stig um er oftast verið að vinna á mörg­
um þrepum samtímis. Þá er endur­
skoðun og aðlögun markmiða, áætlana
og aðferða einnig stöðugt í gangi. Það
má því líta á þjónustuferli hvers skjól­
stæðings eins og fléttu þar sem atburðir
tengjast saman og mynda samfelldan
vef. Það er mikilvægt að iðjuþjálfinn sé
fær um að leysa þennan vef í sundur og
fella atburðina að hinum ólíku þrepum
ferlisins þannig að þeir myndi eina
samfellda keðju. Þetta er hluti af því að
vera meðvitaður um eigið vinnulag og
faglega rökleiðslu.
Þjónustuferlin þrjú sem lýst er hér að
ofan eru mismunandi þegar kemur að
hugmyndafræðilegri sýn, hlutverki
iðju þjálfans og deilingu á valdi. Þegar
ákveða skal hvaða þjónustuferli sé
heppilegast að fylgja er mikilvægt fyrir
iðjuþjálfann að líta til þjónustu um­
hverfisins og þarfa skjólstæðinga hóps­
ins sem um ræðir. Þá er ekki síður
mikil vægt að líta í eigin barm og skoða
hvaða vinnulag manni fellur best og
hvernig unnt sé að samræma það þörf­
um skjólstæðinganna svo að þekk ing
manns og leikni nýtist á sem hag
kvæmastan máta.
Þjónustuferli MOHO gerir alla jafna
kröfur til þess að tengsl iðjuþjálfa og
skjólstæðings séu ekki alltof skamm­
vinn. Styrkleiki ferlisins liggur í miklu
innsæi iðjuþjálfans í líf skjól stæðingsins
eftir ítarlega upplýsinga öflun. Til að
nýta þetta innsæi í þágu skjólstæðingsins
þarf góðan tíma auk þess sem breyting
sem er afleiðing af virkni skjólstæð­
ings ins við iðju tekur alla jafna nokkuð
langan tíma. Kiel hofner (2004) bendir
á að líkanið um iðju mannsins nýtist
sér staklega vel í aðstæðum þar sem
unn ið er út frá sálfélagslegum sjónar­
miðum, en alls ekki ef markmiðið er
að hafa á áhrif á undirliggjandi líkam­
lega hæfni. Líkan ið og þar með ferlið
hefur reynst afar vel í heildrænni lang­
tíma endur hæfingu þar sem markmiðið
er að hjálpa skjólstæðingum til að
skapa sér nýtt og innihaldsríkt líf þrátt
fyrir varanlega fötlun. Hið sama er að
segja um vinnu með einstaklingum
sem hafa afar tak markaða færni og
lítinn vilja. MOHO þjónustuferlið er
alla jafna einstaklings miðaðra en hin
ferl in, en má samt vel nota með hóp­
um.