Skólavarðan - 01.08.2005, Qupperneq 6

6
SKÓLAVARÐAN 5.TBL. 5. ÁRG. 2005
sögn kennara og - gjarnan - foreldra eða
annarra aðstandenda. Keppnishlutinn
lýtur svo að því að leyfa þeim hæfileikum
sem ræktaðir hafa verið að blómstra.
Í SU er lögð áhersla á að upplestur sé
listgrein. Því viðhorfi fylgir að enginn
verður meistari í henni nema að æfa sig
og undirbúa flutninginn vel - boðorð
keppninnar er að aldrei skuli lesið upp án
undirbúnings. Á hinn bóginn er litið svo
á að allir geti lesið ef þeir fá að æfa sig.
Með þessu lærist hinum ungu lesurum að
bera virðingu fyrir verkefninu og þeir fara
smátt og smátt að skilja í hverju góður
lestur er fólginn. Hann felst ekki í því að
lesa hratt, ekki heldur í því að vera með
fettur og brettur, hann snýst ekki fyrst
og fremst um lesarann sjálfan heldur um
textann sem á að flytja. Það er textinn
og eigindir hans sem segja fyrir um flutn-
inginn - og kjarni listarinnar liggur í því að
fá textann til að lifna við. Til þess að svo
megi verða þarf tækni lesarans auðvitað
að vera í lagi. Hann þarf að hafa skýran
og eðlilegan framburð og nægilegan
raddstyrk til þess að mál hans heyrist; radd-
beitingin byggist svo aftur á réttri öndun
og góðri líkamsstöðu. Þegar búið er að sjá
fyrir þessum hlutum kemur túlkunin til og
þar skiptir tvennt mestu: skilningur á text-
anum (lestur verður aldrei sannfærandi
ef lesari er ekki viss um hvaða skilning á
að leggja í orðin) og blæbrigði í lestri sem
endurspegla þennan skilning. Það mætti
reyndar bæta þriðja atriðinu við: einlægni.
Einlægni í túlkun ræður einatt úrslitum
um það hvort textinn nær til áheyrenda.
Alla þessa þætti þarf að leggja rækt
við í undirbúningnum, á ræktunarskeiði
upplestrarkeppninnar. Þegar kemur að
keppnishlutanum bætast við ný atriði sem
huga þarf að og þau snúa ekki bara að
lesurunum. Í SU hefur frá upphafi verið
lögð áhersla á að lokakeppnin í hverju
héraði væri jafnframt hátíð; hún er listvið-
burður. Í samræmi við það er lokahátíðinni
valinn staður í fallegum sal sem gjarnan er
skreyttur, t.d. með blómum, send eru út
boðskort og kappkostað að skapa hátíð-
lega umgjörð um upplesturinn. Lesararnir
æfa sig í að ganga inn á svið og út af því
aftur, standa rétt við púlt og/eða hljóð-
nema, kynna sig og koma á augnsambandi
við áheyrendur. Og þeir þurfa að takast á
við taugaóstyrk, raddsveiflur og skjálfandi
hné. Á áheyrendum hvílir aftur á móti sú
skylda að sýna þessum listamönnum virð-
ingu með því að hafa hljótt og hlusta af
athygli. Í áheyrendahópnum eru yfirleitt
margir krakkar á sama aldri og lesararnir.
Þessir krakkar hafa tekið þátt í keppninni
en ekki náð að komast í hóp lesara á loka-
hátíð. Þau hafa samt uppskorið ríkulega því
þau hafa líka æft lestur, hugsað um túlkun
og síðast en ekki síst heyrt mismunandi
lestur. Þau skilja nú betur í hverju góður
upplestur felst og þau hafa forsendur til
þess að móta sér sinn eigin smekk í þeim
efnum. Þau geta því gert upp á milli lesar-
anna á lokahátíðinni fyrir sinn hatt. Þau
eru orðin kunnáttufólk um upplestur og
virkir hlustendur. Þetta skiptir miklu máli
að mínum dómi. Það er margt í samfélagi
okkar og menningu sem þrengir að þeirri
kúnst að kunna að hlusta. Mörg erum við
umkringd stöðugum hávaða, tónlist, tal-
máli - því sem stundum er nefnt síbylja.
Ekki er ætlast til að fólk bregðist við slíku
áreiti með hlustun, hljóðin eru miklu
fremur eins konar veggfóður í eyrun. En
þau tvístra athyglinni. Ég hef reynt það í
framsagnarkennslu á háskólastigi hversu
erfitt getur verið að fá fullorðið fólk til
þess að slökkva á símum, loka tölvum og
beina allri athygli sinni að því að hlusta
á samnemanda sem er að æfa sig að lesa
upp. Vera má að nautnin af því að hlusta
á fallegan flutning móðurmálsins sé að
týnast. Þess vegna er mikilvægt að hlúa
að börnunum í þessu tilliti; lítil börn njóta
þess að lesið sé fyrir þau en börn eiga líka
að fá að njóta þess eftir að þau stækka og
eru sjálf orðin læs. Og það á að leiðbeina
þeim í upplestri svo þau læri að njóta þess
að lesa fyrir aðra. Þarna hafa kennarar, for-
eldrar og aðrir máttarstólpar SU þakklátt
verk að vinna.
Þær eru orðnar margar sigursögurnar
úr Stóru upplestrarkeppninni; mér verður
ekki síst hugsað til barna sem komu í
keppnina eftir að hafa glímt alla sína
skólatíð við lestrarörðugleika eða þrúg-
andi feimni en undirbjuggu sig af svo
mikilli alúð að frammistaða þeirra fleytti
þeim í verðlaunasæti. Slíkur sigur hefur
afgerandi þýðingu fyrir sjálfstraust barn-
anna. Það hefur líka verið gleðilegt að
fylgjast með því að talsvert er um það að
verðlaunahafar úr SU séu fengnir til að
lesa upp á samkomum og skemmtunum
í sínum sveitarfélögum og vonandi hefur
keppnin orðið til þess að meira er lesið
upp á heimilum. Stóru upplestarkeppn-
inni var hrundið af stað veturinn 1996-97
og fyrstu árgangar þátttakenda eru því
væntanlega komnir út í atvinnulífið eða í
háskólanám. Það mætti segja mér að víðs
vegar um þjóðfélagið færu nú að heyrast
orðaskipti í þessum dúr: „Hvað! Þú hafðir
bara ekkert fyrir því að taka á móti þessum
erlendu þinggestum - ertu vön að halda
ræður eða hvað?" „Nei, en ég tók einu
sinni þátt í Stóru upplestrarkeppninni...“
Svanhildur Óskarsdóttir
Höfundur er fræðimaður á Stofnun Árna
Magnússonar og situr í stjórn Radda - sam-
taka um vandaðan upplestur og framsögn.
Vera má að nautnin af því að hlusta á fallegan f lutning móður-
málsins sé að týnast. Þess vegna er mikilvægt að hlúa að börn-
unum í þessu tilliti; lítil börn njóta þess að lesið sé fyrir þau
en börn eiga líka að fá að njóta þess eftir að þau stækka og
eru sjálf orðin læs.
Sigurvegarar og aðrir
þátttakendur í Stóru
upplestrarkeppninni 2005.