Skólavarðan - 01.10.2005, Blaðsíða 16

16
SKÓLAVARÐAN 7.TBL. 5. ÁRG. 2005
LYKILATRIÐI um nám og kennslu
1. Nemendur koma í skólastofuna
með ákveðnar hugmyndir um hvernig
heimurinn virkar. Ef þessi skilningur þeirra
er látinn óhreyfður er hætta á að þeir
nái ekki tökum á nýjum hugtökum og
upplýsingum eða að þeir læri eingöngu til
að nota á prófum en gamli skilningurinn
ráði utan kennslustofunnar.
2. Til að þróa með sér færni á einhverju
sviði verður nemandi að: (a) búa yfir djúpri
undirstöðuþekkingu (staðreyndum), (b)
skilja staðreyndir og hugmyndir í samhengi
og (c) skipuleggja þekkingu sína með þeim
hætti að hún sé tiltæk og nothæf.
3. Ef stefnt er að því í kennslu að gera
nemendur meðvitaða um eigið nám og
námshætti (‹metacognitive‹ approach to
instruction) getur það hjálpað þeim í að
ná stjórn á eigin námi, þeir setja sér sjálfir
markmið og fylgjast með hvernig gengur
að ná þeim.
Afleiðingar fyrir kennslu:
Kennarar verða að draga fram og vinna
með þann skilning sem nemandi býr yfir.
Því verður að:
Hætta að hugsa um nemandann sem
tómt ílát sem kennarinn fyllir af þekk-
ingu. Í staðinn verður kennarinn að kanna
hugsun nemenda með virkum hætti, skapa
aðstæður og búa til verkefni sem geta leitt
í ljós hugsun nemandans. Upphaflegar
hugmyndir nemenda eru grunnurinn
sem byggja verður á fræðilegan skilning
greinarinnar.
Víkka hlutverk mats út fyrir hefðbundin
próf. Tíð notkun leiðsagnarmats hjálpar til
við gera hugsun nemenda sýnilega fyrir
hann sjálfan, kennarann og samnemendur.
Þannig fæst endurgjöf sem getur bætt
og skýrt hugsun nemandans. Þar sem
markmiðið er að læra með skilningi verður
námsmat að snúast um skilning en ekki
eingöngu að endurtaka staðreyndir eða
sýna fram á færni í stökum aðferðum.
Kennarar verða að kenna efni á
dýptina, gefa mörg dæmi um notkun sama
hugtaks og byggja sterkar undirstöður
staðreyndaþekkingar. Því verður að:
Hætta að fara yfir allt efni greinar með
yfirborðskenndum hætti en fara þess í
stað djúpt í færri atriði þannig að einhver
skilningur myndist á lykilhugtökum
greinarinnar. Auðvitað þarf ekki alveg
að hætta að fara yfir mikið efni. En það
verða að vera nægilega mörg tækifæri til
að fara djúpt í námsefnið til að nemendur
nái tökum á aðalatriðum á einhverjum
sviðum greinar. Að auki krefst djúpnám
þess oft að hugmyndir fái að gerjast með
nemendum í langan tíma til að skilningur
þeirra þróist frá því að vera lauslegur í það
að verða mótaður. Þetta krefst þess að
nám sé skipulagt yfir mörg skólaár.
Kennarar verða að hafa djúpstæða
þekkingu og reynslu af fagi sínu. Áður
en kennari getur þróað öflugar kennslu-
aðferðir verður hann að vera vel heima í
fagi sínu, hvernig þekkingar í því er aflað
og hvernig fræðileg samræða fer fram,
hugtakaheimi fagsins. Jafn mikilvægt er
að kennari skilji hvernig hugsun nemenda
um þessi hugtök vex og þróast. Þetta
síðasta atriði er alveg nauðsynlegt til
að hægt sé að öðlast sérfræði í kennslu,
auk fagsins. Verið getur að þetta krefjist
sérhannaðra námskeiða fyrir kennara.
Þegar námsárangur er metinn í sam-
ræmdum prófum, eða öðrum prófum sem
ætlað er að hafa eftirlit með skólastarfi,
verður að prófa raunverulegan skilning
en ekki yfirborðsþekkingu. Kennarar eru
oft metnir út frá slíkum prófum. Kennari
lendir í klípu ef til er ætlast að hann
kenni nemendum að skilja hugtök en
lendir svo í því að nemendur hans standa
sig verr en aðrir á stöðluðum prófum. Ef
ekki koma til ný matstæki er ólíklegt að
nýir kennsluhættir hljóti stuðning skóla
og foreldra. Þetta er mikilvægt markmið
þótt erfitt sé að ná því. Snið staðlaðra
prófa hentar betur til að mæla þekkingu
á staðreyndum en hugtakaskilning þó
að með þeim fáist nokkuð hlutlægur
kvarði. Það er erfiðara að mæla skilning á
hlutlægan hátt. Mikið verk á eftir að vinna
í því að sameina þetta tvennt.
Æskilegt er að kenna nemendum að
vera meðvitaðir í eigin námi, það þarf að
efla hugsun þeirra um eigin hugsun og
ætti að flétta slíkt inn í nám í sem flestum
greinum. Þar sem sjálfsmeðvituð hugsun er
oft í formi innri samræðu gera nemendur
sér oft ekki grein fyrir mikilvægi hennar
nema kennarinn bendi þeim sérstaklega
á, og tali um, innri hugsunarferli. Áhersla
á sjálfsmeðvitaða hugsun verður að fylgja
kennslu í öllum greinum vegna þess að
gæta þarf að mismunandi hlutum í hinum
ýmsu greinum. Í sögu til dæmis gæti nem-
andinn spurt sjálfan sig ,,hver skrifaði
skjalið og hvernig getur það haft áhrif á
túlkun þess sem gerðist?” en í eðlisfræði
gæti nemandinn verið meðvitaður um
hvort hann skilur raunverulega grund-
vallarlögmálið sem býr að baki atburði
sem verið er að skoða.
Það getur bætt árangur nemenda að
flétta saman kennslu í því að vera með-
vitaður um eigið nám og svo kennslu í
hefðbundnum greinum og hjálpað þeim
að verða sjálfstæðir námsmenn. Það ætti
að vera markviss hluti af námi í öllum
greinum á öllum skólastigum.
Nám í kennslufræðum ætti að fela
í sér að nemandi nái tökum á öflugum
aðferðum til að hugsa sjálfsmeðvitað og
læri að kenna þær.
Þýðing: Ingólfur Gíslason
Markmið skólastarfs er að fólk læri.
Vitneskja um nám hlýtur því að skipta
miklu máli fyrir kennara. Því skýrari hug-
myndir sem kennari gerir sér um það
hvernig nemendur hans læra þeim mun
hægara ætti að vera fyrir hann að skapa
góð skilyrði til náms. Umfangsmiklar
rannsóknir á undanförnum 30 árum hafa
leitt til dýpri skilnings á því hvernig fólk
lærir. Því miður hafa upplýsingar um
þessar rannsóknir ekki náð inn í skólana
nema að mjög takmörkuðu leyti.
Ein ástæða þessa er sú að rit og
greinar um nám hafa iðulega verið á
fræðilegu máli sem fólk á ekki auðvelt
með að skilja. Hitt kemur líka til að
rannsóknir á námi eru æði yfirgrips-
miklar og ekki auðvelt að henda reiður
á hvaða niðurstöður skipti mestu máli
fyrir skólastarf eða eigi brýnast erindi við
skólafólk. Nú hefur sem betur fer orðið
nokkur breyting til batnaðar. Árið 1999
kom út í Bandaríkjunum á vegum Banda-
ríska vísindaráðsins (National Research
Council) lítið hefti sem ber heitið How
People Learn – Bridging Research and
Practice. Í heftinu eru dregnar saman
helstu niðurstöður rannsókna á námi
og útlistað hvernig þær tengjast
starfi í skólastofu. Hefti þetta byggir
á annarri bók sem kom út sama ár og
heitir How People Learn: Brain, Mind,
Experience, and School en sú bók er
árangur af tveggja ára starfi sérsakrar
nefndar vísindamanna sem skipuð var
af Bandaríska vísindaráðinu og hafði
það hlutverk að meta hverju rannsóknir
á námi hafi í raun skilað, hver vitneskja
okkar sé á þessu sviði. Þessa bók er að
finna á netinu, slóðin er www.nap.edu/
html/howpeople1/index.html.
Ég kynnti heftið How People Learn
– Bridging Research and Practice fyrir
nemendum mínum í kennslufræði raun-
greina við Háskóla Íslands í fyrra. Þeim
fannst það athyglisvert og nú hefur
einn þeirra, Ingólfur Gíslason, tekið sig
til og þýtt samantekt úr niðurstöðum
bókarinnar sem heftið byggir á. Kann ég
honum bestu þakkir fyrir þetta framtak
og vona að það verði skólastarfi til góðs.
Hafþór Guðjónsson

Hafþór Guðjónsson kennari við
KHÍ og HÍ skrifar eftirfarandi
inngang að þýðingu Ingólfs
Gíslasonar á samantekt
niðurstaðna úr áhugaverðri bók.
Þýðing Ingólfs fylgir beint á eftir.
Rannsóknir á námi
HVAÐ ER NÁM?