Skólavarðan - 01.10.2005, Blaðsíða 25

25
SKÓLAVARÐAN 7.TBL. 5. ÁRG. 2005
umhugsunar um mikilvægi þess að vísa
á einn eða annan hátt til fjölbreytilegs
samfélags.

Ímyndir Afríku á Íslandi
Í rannsókninni Ímyndir Afríku á Íslandi
gerði ég tölfræðilega greiningu með
hjálp gátlista á námsefni grunnskóla frá
elsta námsefni sem ég fann til ársins 2000.
Ég skipti greiningunni jafnframt niður í
tímabil til þess að fá betri tilfinningu fyrir
breytingum sem orðið höfðu í áherslu
námsbókanna. Kostir og gallar fylgja slíkri
nálgun sem ég mun ekki tíunda hér enda
hef ég fjallað um þá annars staðar (Kristín
Loftsdóttir, 2005). Niðurstöður voru í stuttu
máli þær að bækurnar leggja almennt
áherslu á Afríku sem rými „öðruvísi“ fólks
og lífshátta sem eru gjarnan dregnir upp
af Vesturlandabúum sem andstæður
nútímans. Langflestar bækurnar leggja
litla áherslu á sögu álfunnar sem eykur
enn frekar á samsömun hennar við
óbreytt, hefðbundið líf. Margar bókanna
vísuðu jafnframt til kynþáttar, litarháttar
eða notuðu einhvers konar litarheiti.
Hér er ekki verið að tala um að allar
bækurnar feli í sér niðrandi umfjöllun um
fólk með dökkan húðlit eða sem var talið
af öðrum kynþætti heldur að stór hluti
umfjöllunar um Afríku felur jafnframt í
sér einhverskonar tilvísun eða notkun á
slíkum orðum (sjá nánar um niðurstöður í
Kristín Loftsdóttir, 2005).
Fjölmenningarlegt samfélag
Á síðastliðnum árum hefur umfjöllun
um Íslendinga af erlendum uppruna og
fjölmenningu verið nokkuð áberandi hér
á landi. Samhliða hefur mátt greina aukna
vakningu um mikilvægi þess að líta á aðra
minnihlutahópa, svo sem fatlaða, sem
eðlilegan hluta af samfélaginu. Femínistar
hafa nú um langa hríð bent á ójafnvægi
umfjöllunar um konur og mikilvægi
jafnréttis kynjanna en í Bandaríkjunum
átti slík barátta sér stað samhliða baráttu
dökkra Bandaríkjamanna fyrir auknum
mannréttindum. Því má segja að áhersla
á fjölmenningu og mikilvægi þess að
endurspegla margbreytileika samfélagsins
sé samstiga áherslu á aðra hópa sem hafa
lengi verið á jaðri íslensks samfélags á einn
eða annan hátt.
Bókaflokkurinn Listin að lesa og skrifa
vakti athygli mína vegna myndskreytinga
nokkurra bókanna. Hér er um að ræða
litlar og mjög léttar lestrarbækur sem
virðast æfa lestur ákveðinna orða og eru
ríkulega myndskreyttar (mynd á hverri
síðu). Tvær bókanna sem ég skoðaði voru
gefnar út fyrir árið 2002 (þær voru ekki
inni í tölfræðilegri greiningu vegna þess
að hún náði ekki til lestrarbóka), bókin Í
Baði var fyrst gefin út árið 1998 og Mús
í móa árið 1996 en báðar hafa verið
endurútgefnar síðan þá. Bækurnar segja frá
hversdagslegum viðburðum í lífi nokkurra
barna. Tvær af fjórum aðalsöguhetjunum
í fyrri bókinni eru dökkar á hörund með
slétt hár og ætla má að höfundur mynda
hafi hugsað sér þær upprunnar í Indlandi
eða Pakistan. Foreldrar barnanna eru ljósir
á hörund. Í seinni bókinni er eitt barnið
í nokkuð stórum barnahópi haft með
skásett augu og svart slétt hár. Í bókunum
Á Róló (2002) og Í sól (2002) má einnig
sjá börn með nokkuð dökkan húðlit að
leik með öðrum ljósari börnum og í síðari
bókinni er barnið hluti af fimm manna
fjölskyldu þar sem öll eru ljósari á hörund
en barnið.
Það sem mér finnst ánægjulegt við allar
þessar bækur er að hvergi í textanum er
minnst á að börnin eigi sér einhvern annan
uppruna en íslenskan eða að þau séu
„öðruvísi“ á litinn. Með því er ég ekki að
halda fram að á það megi aldrei minnast,
en það þarf að íhuga vel í hvaða samhengi
og af hvaða ástæðu. Með slíku samspili
mynda og texta eru börnin eðlilegur og
sjálfsagður hluti af íslensku samhengi
sem þau eru auðvitað. Jafnframt leggja
myndirnar áherslu á margbreytileika
íslenskra fjölskyldna.
Afríka
Bókin Dýr í Afríku er þemahefti í
stærðfræði og var gefin út árið 2002.
Benda má á að rannsóknir á skólabókum
annars staðar, til dæmis rannsókn Mai
Palmberg (2000) á sænskum skólabókum,
hafa sýnt að umfjöllun um Afríku hefur
haft tilhneigingu til að leggja mikla
áherslu á villt dýralíf álfunnar, sem getur
skapað ákveðna staðalmynd. Umfjöllun
um dýr í sjálfu sér á þó vissulega fullan
rétt á sér. Það sem gerir þessa bók sérlega
skemmtilega að mínu mati er að hér er um
að ræða stærðfræðibók sem sett er fram
á einstaklega lifandi og skemmtilegan
hátt með því að tengja stærðfræðiþrautir
við líf dýranna. Verkefnin eru sniðug og
hugmyndarík og kenna í bland stærðfræði,
notkun hennar og margvísleg atriði um
dýrin. Það eina sem má gagnrýna við
bókina, og er nokkuð óheppilegt, er að
einu myndirnar tvær sem sýna fólk eru af
hvítu fólki sem vissulega býr í Afríku en
birtir kannski ekki alveg réttu myndina af
fjölbreytileika álfunnar.
Bókin Er til lím í Afríku? var þýdd
og staðfærð árið 2003 en hún var
upphaflega gefin út í Svíþjóð árið 1992.
Hér er um mjög ólíka umfjöllun um
Afríku að ræða frá eldri bókum um
álfuna. Bókin dregur skýrt og lifandi fram
fjölbreytileika álfunnar, flóknar pólitískar
ástæður nútímavandamála, sögu fyrir
nýlendutímann, arfleifð nýlendutímans
og daglegt líf fólks. Hver kafli er svar við
ákveðinni spurningu sem sett er fram
sem kaflaheiti en oft er um einfaldar
spurningar að ræða, svo sem „Borðar fólk
graut?“ og „Eru skólar í Afríku?“ Textinn er
lifandi og skemmtilegur aflestrar þar sem
höfundur kemur á framfæri miklu magni
upplýsinga á mjög læsilegan hátt ásamt
því að bregða upp mynd af fjölbreyttu lífi
álfunnar án þess að reyna sérstaklega að
draga fram að fólk í Afríku sé framandi.
Einnig er áhugavert að fólkið er látið tala
fyrir sig sjálft í textanum en ekki eingöngu
höfundur textans sem skoðar það utan
frá og talar fyrir það. Margir einstaklingar
koma því fram í bókinni og ólíkt líf fólks
á mismunandi stöðum í Afríku. Höfundur
textans segir sjálfur í inngangi bókarinnar
„Bókin dregur skýrt og lifandi fram
fjölbreytileika álfunnar, flóknar pólitískar
ástæður nútímavandamála, sögu fyrir
nýlendutímann, arfleifð nýlendutímans og
daglegt líf fólks.“
SAMFÉLAGIÐ