Skólavarðan - 01.10.2005, Blaðsíða 26

SKÓLAVARÐAN 7.TBL. 5. ÁRG. 2005
að hann vilji breyta þeirri einhliða mynd
af Afríku sem honum fannst einkenna
viðhorf fólks og sýna að „Afríka er miklu
meira en eymd“ (bls. 5).
Það sem ég hef nokkrar efasemdir um
í þessari bók er kaflinn „Hversvegna eru
blökkumenn svartir?“ Að mörgu leyti tel
ég óheppilegt að litarháttur fá rými heils
kafla í bók um Afríku og velti fyrir mér
hvort umræða og fræðsla um litarhátt
ætti ekki að eiga sér stað í öðru samhengi.
Má benda á að ólíklegt er að í bók um
Evrópu væri kafli sem fjallaði um af hverju
„hvítingjar“ væru hvítir. Með því að setja
þessa umfjöllun í samhengi við Afríku er
litarháttur fólks þar enn og aftur dreginn
upp sem afbrigðið sem þarf að skoða og
ræða um og Afríka afmörkuð sem rými
fólks með dökkan litarhátt þótt í raun
megi finna dökkt fólk um allan heim.
Orðavalið er einnig óheppilegt að mínu
mati, en hugtakið „blökkumaður“ (eins
og svertingi) skilgreinir einstaklinginn
út frá litarhættinum. Einstaklingurinn er
ekki manneskja með dökkan, brúnan eða
svartan litarhátt heldur er blökkumaður.
Hugtakið lítur líka fram hjá því að þeir
sem eru flokkaðir í einn hóp vegna þess
að þeir eru dökkir á litinn eru alls ekki
eins á litinn heldur er um að ræða mjög
fjölbreytt litróf ólíkra brúnna, brúnrauðra
og gulbrúnna lita. Hugtökin svartur og
blökkumaður eru því eingöngu skiljanleg
sem andstaða við ljósan litarhátt. Hér
má þó vissulega benda á að litarháttur
er mikilvægt málefni samtímans og í
mörgum ríkjum Afríku er misskipting
byggð á litarhætti. Sú staðreynd að
skipting og flokkun fólks eftir litarhætti er
félaglegur veruleiki skapar nauðsyn á að
ræða um litarhátt. Það þarf hins vegar að
huga vel að því hvernig, í hvaða samhengi
og í hvaða námsefni það er gert. Ég er
ekki viss um að sú umfjöllun eigi endilega
heima í umfjöllun um Afríku sem slíka.
Lokaorð
Það er að mörgu leyti auðveldara í
fræðimennsku að gagnrýna það sem
aðrir hafa gert en að benda á það sem
er vel gert. Hér hef ég fjallað um bækur
sem ég tel í heildina mjög vel heppnaðar
og í samræmi við þá stefnu sem fylgja á.
Ég hef þó einnig gagnrýnt nokkur atriði
og vil undirstrika að ekki er um að ræða
gagnrýni á einstaka höfunda heldur fyrst
og fremst verið að líta á þessar ímyndir
sem þætti í hugmyndum þess samfélags
sem bækurnar eru sprottnar úr og notaðar
í. Ég tel mikilvægt að skoða námsbækur
í samhengi hverja við aðra og velta
alvarlega fyrir okkur á gagnrýninn hátt
hvað við erum að segja og til hverra við
erum að tala.
Kristín Loftsdóttir kristinl hjá hi.is
Höfundur er dósent í mannfræði
við Háskóla Íslands.

Frumheimildir
Arnheiður Borg og Rannveig Löve. (1998). Í baði.
Reykjavík: Námsgagnastofnun Reykjavíkur.
Arnheiður Borg og Rannveig Löve. (1996). Mús í móa.
Reykjavík: Námsgagnastofnun.
Arnheiður Borg og Sigrún Löve. (2003). Í sól. Reykjavík:
Námsgagnastofnun.
Arnheiður Borg og Sigrún Löve. (2003). Á róló.
Reykjavík: Námsgagnastofnun.
Berg, Lars-Eric. (2003). Er til lím í Afríku? (Dagmar
Vala Hjörleifsdóttir þýddi úr sænsku). Reykjavík:
Námsgagnastofnun.
Gerður G. Óskarsdóttir, Á. G., Gunnlaugur Ástgeirsson,
María Jónasdóttir, Birna Sigurjónsdóttir, Hrólfur
Kjartansson og Sylvía Guðmundsdóttir. (1989).
Nefnd um Námsgagnastofnun. Skýrsla um stöðu
Námsgagnastofnunar og framtíðarþróun. Reykjavík:
Menntamálaráðuneytið.
Guðbjörg Pálsdóttir. (2002). Dýr í Afríku; þemahefti í
stærðfræði. Reykjavík: Námsgagnastofnun.
Fræðilegar heimildir
Eyrún María Rúnarsdóttir og Sigrún Aðalbjarnardóttir.
(1996). Námsbókin: Stefnumörkun í námsefnisgerð fyrir
grunnskóla. Reykjavík: Höfundar.
Aðalnámskrá grunnskóla. (1999). Reykjavík:
Menntamálaráðuneytið.
Bordo, S. (1993). Unbearable Weight: Feminism,
Western Culture and The Body. Berkeley, Los Angeles,
London: University of California Press.
Kristín Loftsdóttir. (2005). Menntaðar og villtar þjóðir:
Afríka í texta íslenskra námsbóka. Uppeldi og menntun,
14(1):71-101.
Kristín Loftsdóttir. (2004). ,,Ég er ekki með
kynþáttafordóma en…” Hugtakið kynþáttur og
íslenskt samfélag. Úlfar Hauksson (Ritstj) Rannsóknir
í félagsvísindum V. Félagsvísindadeild. Erindi flutt á
ráðstefnu í október 2004 (bls. 575-585). Reykjavík:
Háskólaútgáfan.
Palmberg, M. (2000). Afrikabild för partnerskap:
Afrika i de svenska skolböckerna. Uppsala: Nordiska
Afrikainstitutet.
1 Rannsóknin var styrkt af Rannís, Rannsóknarsjóði
Háskóla Íslands og Aðstoðarmannasjóði Háskóla
Íslands.
2 Benda má á að þær bækur sem eru til umfjöllunar
hér voru ekki markvisst valdar heldur endurspegla
eingöngu nokkrar nýlegar bækur sem vöktu athygli
mína vegna tilvísun þeirra til fjölmenningar á einn eða
annan hátt.
26
„Það sem mér finnst ánægjulegt við allar þessar
bækur er að hvergi í textanum er minnst á að
börnin eigi sér einhvern annan uppruna en
íslenskan eða að þau séu „öðruvísi“ á litinn.“
SAMFÉLAGIÐ