Skólavarðan - 01.11.2001, Blaðsíða 26

hefur verið skýrt frá að ofþyngd og offita
meðal barna og unglinga er alvarlegt heil-
brigðisvandamál. Ef ekki verður gripið til
fyrirbyggjandi aðgerða á komandi árum er
hætta á að það eigi eftir að verða mun al-
varlegra í framtíðinni. Einkum vegna þess
að stór hluti barna sem eiga við offitu-
vandamál að stríða eru í sama vanda þegar
þau verða fullorðin og erlendar rannsóknir
sýna að 50-60% feitra barna eru einnig of
feit sem fullorðnir einstaklingar (Lee o.fl.,
1999).
Offita og fylgisjúkdómar
Offita er afleiðing misvægis í orkubúskap
líkamans, þ.e. við borðum einfaldlega um-
fram það sem við höfum not fyrir. Þannig
er hægt að skilgreina vandamálið út frá
minnst tveimur sjónarhornum, í fyrsta lagi,
eins og fram hefur komið, að við borðum
of mikið og í öðru lagi hreyfum við okkur
ekki nægilega í samræmi við neyslu. Einnig
má ætla að það skipti miklu máli hvað við
borðum, hvenær og hversu oft. Flestir eru
þó á því að allir þessir þættir skipti máli og
samspil þeirra sé helsta ástæða eða orsök
offitu.
Það er ekkert launungarmál að í nútíma-
þjóðfélagi okkar þar sem stress og óhófleg
neysla ráða oft ríkjum er ekki alltaf hugsað
um hvað borðað er, hvað sé hollt o.s.frv.
Vitað er að matseðill hjá ungu fólki nú á
dögum einkennist oft af tilbúnum
skyndiréttum („fast food“), feitum mjólkur-
vörum að ógleymdu sælgæti og gosdrykkj-
um. Erlendar rannsóknir sýna þetta en ný-
legar rannsóknir á fæðumynstri íslenskra
barna hafa ekki verið gerðar. Litlar líkur
eru á að þessu sé öðruvísi farið hér en í
nágrannalöndum okkar, sérstaklega þar
sem tíðni ofþyngdar og offitu, mæld með
LÞS, er sambærileg hjá íslenskum börnum
og börnum í öðrum löndum.
Ofþyngd og offita meðal barna og ung-
linga geta haft alvarlegar afleiðingar. Á-
hættuþættir og fylgisjúkdómar eru margir,
þeir helstu eru:
• Hjarta- og æðasjúkdómar
• Sykursýki
• Hækkun blóðþrýstings
• Hækkun kólesteróls
• Fituútfellingar í æðum
• Sjúkdómar í stoðkerfi líkamans
• Röskun á andlegri líðan
• Svefntruflanir
• Skaðleg áhrif á beinvöxt og þroska
hjá börnum
Þótt flestir þessir áhættuþættir og fylgi-
sjúkdómar komi fyrst og fremst í ljós hjá
fullorðnu fólki þá sýna rannsóknir að þess-
ara einkenna hefur orðið vart hjá börnum
og unglingum, til dæmis breytinga á blóð-
þrýstingi, blóðfitu og kólesteróli.
Hreyfing og íþróttaiðkun
Margt bendir til þess að fjölgað hafi í þeim
hópi barna sem hreyfir sig lítið. Nýlega var
tekið saman yfirlit í Noregi (Ekeland o.fl.,
1999) yfir þær rannsóknir sem gerðar hafa
verið á hreyfingu barna þar í landi og kom
í ljós að frá árinu 1993 hefur þeim börnum
sem hreyfa sig lítið fjölgað. Svipuð þróun
hefur átt sér stað í Bandaríkjunum (Rippe
og Hess, 1998) en þar hefur hreyfing barna
farið almennt minnkandi á síðustu áratug-
um. Nýleg rannsókn sem gerð var í Dan-
mörku sýnir svipaða þróun en engu að síð-
ur leiddi hún í ljós að fjöldi barna (50 -
60%) hreyfir sig nægilega mikið og jafn-
mikið og börn fyrir nokkrum árum (Frid-
berg, 1998). Aftur á móti er stór hópur
barna (20 - 30%) sem hreyfir sig alltaf
minna og minna og það eru einmitt þau
börn sem lenda síðar í vandræðum sem
tengjast ofþyngd og offitu.
Hjúkrunarfræðingur sem hefur starfað
við skólahjúkrun í 25 ár í stórum skóla úti á
landi sagði í samtali við greinarhöfund að
mjög feitum börnum hefði fjölgað mikið í
hennar skóla á undanförnum árum. Þar eru
dæmi um börn sem eru 49 kg þyngri en á-
ætluð kjörþyngd segir til um. Þau eru oft
mjög illa á sig komin og eiga í miklum
vandræðum bæði líkamlega og ekki síður
félagslega. Sum þeirra eiga í miklum erfið-
leikum með að ganga rólega nokkur hund-
ruð metra. Þegar þau eru komin á ung-
lingastig hætta þau að vilja mæta í íþrótta-
tíma, meðal annars vegna þess að þau vilja
ekki að hinir krakkarnir sjái hvernig þau
líta út. Þessir krakkar eiga við mikil vanda-
mál að stríða, þau einangrast mjög oft og
verða þannig útundan. Þessi frásögn skóla-
hjúkrunarkonunnar er eflaust ekkert eins-
dæmi í íslensku skólakerfi.
Ef þessi hópur er skoðaður enn frekar
kemur meðal annars í ljós að börnin eru í
Rannsóknir
29
Feit en ekki sæl
Offita hefur skaðleg áhrif á andlega heilsu barna ekkert síður en lík-
amlega. Hún dregur einnig úr möguleikum þeirra á að lifa virku lífi þar
sem þátttaka í leikjum og íþróttum er erfið fyrir þann sem er mjög
feitur. Lífsstíll velferðarsamfélaga er ekki heilsusamlegur að öllu leyti.