Skólavarðan - 01.05.2003, Blaðsíða 7

Gagna var einkum aflað með viðtölum
við kennara skólans. Skólinn, sem fékk
nafnið Brekknaskóli, er að því leyti erfiðari
en flestir grunnskólar í Reykjavík að óvenju
margir nemendur, eða um þriðjungur,
þurfa sérkennslu eða sérstuðning. Hér
verður sagt frá þeim hluta niðurstaðna sem
varðar nemendur og foreldra í vanda og
um áhrif þess á líðan kennara.
Skólahverfið
Skólahverfið hefur þá sérstöðu, að mati
kennara, að þar eru óvenju margar félags-
legar leiguíbúðir. Þar búa margir af þeim
sem erfiðast eiga uppdráttar í samfélaginu.
Tæplega fjórðungur af
félagslegu leiguhúsnæði
borgarinnar, eða yfir 200
leiguíbúðir, er í þessu hverfi
(Árbók Reykjavíkur 1999).
Einstæðir foreldrar eru þar
fleiri en í öðrum hverfum.
Þar búa um 900 börn hjá
einstæðu foreldri og er það
nálægt 200 börnum fleiri en
í því hverfi sem næst kemur (sama heim-
ild). Meðal fjölskyldutekjur eru lágar og
meirihluti íbúanna hefur stutta skólagöngu
að baki (Elsa Reimarsdóttir og Hildur
Björk Svavarsdóttir, 1999).
Í þessu hverfi búa einnig velmegandi
fjölskyldur sem eru sjálfum sér nógar.
Margt af því fólki er búið að koma upp
börnum sínum og þar er lítil endurnýjun.
Sú fjölgun barna sem verður í skólahverf-
inu er, að sögn kennara, mest í félagslegu
leiguíbúðunum. Þá er ekki óalgengt að
fjölskyldur utan af landi, sem hafa átt erfitt
þar, flytjist í hverfið og fólki af erlendum
uppruna fjölgar þar einnig.
Brekknaskóli
Brekknaskóli er heildstæður grunnskóli
af meðalstærð. Snemma kom í ljós að þar
voru margir nemendur sem þurftu sér-
kennslu og ýmiss konar séraðstoð og skar
skólinn sig úr öðrum skólum í þeim efnum.
Kennararnir þurftu því nánast frá upphafi
að takast á við ýmis vandamál umfram það
sem algengast er í skólum. Þeir létu fljótt
til sín taka og knúðu á um lausnir. Með
ýmsum úrræðum tókst lengi vel að koma til
móts við þarfir nemenda og skólastarfið
gekk vel að mati kennara, en síðari árin
hefur sigið á verri veg.
Veturinn áður en rannsóknin var gerð
var sótt um sérkennslu fyrir 44% af nem-
endum skólans og var ástæðan í 73,4% til-
fella „félags- eða tilfinningaerfiðleikar“
(heimildir úr gögnum skólans). Brekkna-
skóli hefur í mörg ár verið með langflest
sex ára börn sem þurfa á mikilli aðstoð að
halda. Haustið sem rannsóknin hófst
þurftu fimmtán nemendur í hópi byrjenda,
eða um þriðjungur, verulegan stuðning.
Um helmingur þeirra átti við afar mikinn
félagslegan vanda að etja.
Nemendum hefur fækkað í Brekknaskóla
en börnum með sérþarfir hefur fjölgað
hratt, einkum síðustu árin. Við það jókst
vandi skólans sem var, að mati kennara,
ekki í stakk búinn til að veita þeim öllum
viðeigandi kennslu og þjónustu. Við þessa
þróun breyttist nemendasamsetningin.
Kennararnir eru nú með „allt, allt öðruvísi
nemendur í höndunum“ sagði einn þeirra
og bætti við að þegar hann byrjaði að
kenna hefði verið talað um að svona 20% í
bekk væru börn sem þyrfti að taka sérstakt
tillit til en nú væri þetta alveg öfugt. Annar
kennari segir að skólastarfið hafi farið
„hratt niður á við“. Áður hafi þeim tekist
að „halda í við og taka á ýmsum málum en
nú sé þetta ... komið út yfir öll mörk“, að
skólinn standi nú frammi fyrir vanda sem
hann ráði ekki við.
Nemendur í vanda
Nemendum Brekknaskóla hefur mörg-
um reynst erfitt að tileinka sér hefðbundið
skólanám. Það er skoðun kennaranna að
vandi þeirra sé fyrst og fremst vegna ytri
aðstæðna. Þeir tala um aðhaldsleysi heimila
sem komi fram í mörgu, svo sem „hegðun,
námsárangri, vinnubrögðum og líðan“
nemenda. Þá er talað um vanlíðan barna
„út af slæmri meðferð og illri umhirðu“ og
að sum börnin séu illa sofin og jafnvel
svöng.
Vandi nemenda er margvíslegur og að
sögn eru málin sem kennararnir þurfa að
fást við „miklu, miklu þyngri en hér áður
fyrr“. Þeir segja að erfiðustu málin eigi
heima á geðdeild en ekkert pláss sé fyrir
þau þar. „Það er margra mánaða bið á
greiningarstöðina BUGL (barna- og ung-
lingageðdeild Landspítalans)“, segir einn
kennaranna og bætir við: ,,Þessi börn eiga
alveg óskaplega bágt“. Annar segir að það
sé löngu komið út fyrir allt sem eðlilegt
geti talist að senda mjög veika einstaklinga
inn í skólann.
Kennarar sem hafa kennt við aðra skóla
gera samanburð og segja muninn „gríðar-
legan“ og að það hafi verið ,,algert sjokk“
að koma í Brekknaskóla, bæði vegna þess
hvað vandamálin voru mörg og nemendur
„miklu slakari“. Einn kennarinn telur
hugsanlega skýringu á slökum árangri
nemenda þá, að foreldrar þessara barna
hafi sjálfir skamma skólagöngu að baki og
þekki kannski ekki annað líf
en „basl og að vera á bótum“,
svo virðist sem fólkið „þori
ekki að vona að það geti
vænst einhvers annars“. Það
hafi því ekki sama metnað og
aðrir fyrir hönd barna sinna.
Rétt er að taka fram að
foreldrar barna í Brekkna-
skóla eru ekki einsleitur hóp-
ur. Í foreldrahópnum er fólk sem styður vel
við skólastarfið og nám barna sinna. Þar er
líka fólk sem á erfitt með að axla ábyrgð
foreldrahlutverksins og verða við kröfum
skólans. Það er fyrst og fremst sá hópur
foreldra sem rætt er um hér.
„Upp fyrir haus“
Kennararnir segja samstarfið við foreldra
oftast gott en að staða sumra þeirra sé mjög
erfið og að það fari versnandi. Í hópnum
séu „illa staddir foreldrar og vandamálafjöl-
skyldur af öllu tagi“. Kennararnir reyna að
aðstoða þessa foreldra og ráðleggja þeim,
ekki síst varðandi uppeldi barnanna og
heimanám sem þeir segja að gangi illa. Af
tali sumra þeirra mátti skilja að viðfangs-
efni þeirra væru bæði börn og foreldrar.
Einn þeirra orðaði það svo: „Við erum bara
upp fyrir haus að reyna að leysa mál ...
erum bæði að baksa með það sem skólinn á
að gera og líka það sem heimilin eiga að
Rannsókn
8
Lokaverkefni mitt til meistaragráðu í
uppeldis- og menntunarfræði við Há-
skóla Íslands vorið 2002 var eigindleg
rannsókn, gerð skólaárið 1998-1999 í
grunnskóla í Reykjavík. Markmið
rannsóknarinnar var að kynnast starfi
kennara við erfiðan grunnskóla, kynn-
ast þeim vanda sem við er að fást og
þeim áhrifum sem starfið og aðstæð-
urnar hafa á líðan þeirra.
Hvernig má leysa vandann?
Rannsókn á líðan og starfi kennara við erfiðan grunnskóla
Kennararnir eru nú með „allt, allt öðruvísi nemendur í
höndunum“ sagði einn þeirra og bætti við að þegar
hann byrjaði að kenna hefði verið talað um að svona
20% í bekk væru börn sem þyrfti að taka sérstakt tillit til
en nú væri þetta alveg öfugt.