Félagsbréf - 01.12.1963, Blaðsíða 14

íslandi. ViS ræðum þessar breyting-
ar og ástandið nú á dögum, hann, sem
hefur lifað breytingarnar, og ég, sem
er fæddur inn í stríðandi heim, skil-
getið afkvæmi íslenzks nútímaþjóðfé-
lags. Og þrátt fyrir þennan mun, þetta
djúp sem á milli okkar er staðfest,
lítum við ástandið furðulíkum aug-
um, og það sem við sjáum er síður en
svo glæsilegt. Þjóðfélagið er siðlaust,
spilling hefur grafið um sig jafnt á
háum sem lágum stöðum, okur blómg-
ast. Við þá byltingu sem orðið hefur á
lifnaðarháttum íslendinga hefur eitt-
hvað orðið undir. Þjóðin hefur ekki
gert sér það ljóst, að sjálfræði er
óhugsandi til lengdar nema hún taki
á sig ábyrgð og þær kvaðir sem því
fylgja.
„Islendingar eru ung þjóð,“ segir
Gunnar. „Því megum við ekki gleyma.
Þúsund ár er stuttur tími í sögu þjóð-
ar. Við vorum festulausir gagnvart ut-
anaðkomandi áhrifum og gátum ekki
varizt þegar holskeflan reið yfir.“
„Finnst yður ekki merkilegt, að á
íslandi er ekki til íhaldssöm bænda-
stétt?“ spyr ég.
„Hefur nokkurn tímann verið til
bændastétt á Islandi? Landnámsmenn
voru að vísu bændur, en þeir voru
meira; þeir voru menn sem ekki gátu
unað ófrelsi. Og ég held, að þeir menn,
sem búið hafa á íslandi, hafi aldrei
orðið bændur í sama skilningi og
bændur í Danmörku eru það. Þó eru
til margar undantekningar, ég hef
þekkt menn, sem voru bændur.“
Ég hugsa með sjálfum mér: slíkur
maður var Brandur á Bjargi. Vilji
menn vita hvað það er að vera bóndi,
10 FÉLAGSBRÉF
þá lesi þeir Heiðaharm. Brandur á
Bjargi var bóndi. En mennirnir í
kringum hann, sem flosnuðu upp af
jörðum sínum og fluttust annað hvort
vestur um haf eða á mölina, þeir menn
voru ekki bændur.
Ég hugsa um framtíðina, hvort ís-
land geti bjargazt eða hvort þjóðin
verði undir í ölduróti heimsins. Ég
spyr Gunnar um hans álit.
„Það er ennþá til kjarni í íslenzku
þjóðinni. Það vitum við og verðum að
vona það bezta um framtíðina. Unga
kynslóðin hefur ennþá ekki verið
reynd að fullu, en ég held að það líði
ekki á löngu þar til hún fær tækifæri
til að sanna manndóm sinn. Þá sjáutn
við hvað setur.“
Ég læt í ljós efasemdir mínar um
manndóm ungu kynslóðarinnar. Gunn-
ar hlær.
„Nú, þér eruð ennþá svartsýnni en
ég“
„Það er erfitt að vera bjartsýnn,“
segi ég.
„Mér finnst erfitt að vera svartsýnn,
þó ég neyðist oft til þess.“
Gunnar bendir mér á jurt, sem
stendur í potti inni í stofunni, ein af
mörgum.
„Þessi jurt var okkur gefin fyrir
nokkrum dögum. Þá var hún að því
komin að skrælna upp og var haldið,
að hún mundi deyja. Nú er hún bráð-
lifandi og sprungin út á henni tvö
blóm. Mönnum hættir til að vantreysta
rótföstu lífi.“
Við ræðum lífið — og dauðann.
„Það var á föstudaginn langa 1959
að ég hélt ég væri að deyja,“ segir
Gunnar. „Mér var ekkert að vanbúnaði,