Fréttablaðið - 13.10.2016, Blaðsíða 30

Opnun á erlenda lántöku sparar meðalheimili tvenn mánaðarlaun á ári, að teknu
tilliti til kostnaðar við gengisvarnir.
Heimili á Íslandi sem skulda 30
milljónir kr. greiða 750.000 til 900.000
kr. meira í vexti á ári en heimili í
nágrannalöndunum. Það lætur nærri
að við missum laun tveggja mánaða
á hverju ári í vaxtahítina. Samkvæmt
OECD hafa raunvextir skammtíma-
lána verið að meðal tali 0,5%-1,5% í
nágrannalöndum okkar en hér um
3,5%, að meðaltali síðustu 20 ár. Við
hér greiðum sem sagt 2,5% til 3%
hærri raunvexti en almennt gerist á
evrusvæðinu.
Svona mikill vaxtamunur er ekki
náttúrulögmál, snýst ekki um legu
landsins né hitastig. Þó má reikna
með að vextir í krónunni verði
ávallt 0,5 til 1% hærri vegna þunns
markaðar fyrir krónuna.
Almennt ráðast vextir af fram-
boði og eftirspurn eftir lánsfé,
ástandi hagkerfis og gæðum gjald-
miðils. Helstu leiðirnar til að lækka
vexti hér eru:
1. Bætt hagstjórn sem nær
niður sveiflum og verðbólgu.
2. Aukin samkeppni á fjármála-
markaði með tilkomu erlends
banka.
3. Lækkun ávöxtunarkröfu
lífeyrissjóða niður í raunvexti
nágrannalandanna.
4. Opnun á lántöku í erlendum
gjaldmiðlum með betri gengis-
vörnum en áður.
5. Upptaka nýs gjaldmiðils,
væntanlega evru vegna tengsl-
anna við Evrópusambandið og
mikilla viðskipta við Evrópu.
Fyrr eða síðar hljótum við að
taka upp alþjóðlega mynt í stað
krónunnar vegna beins og óbeins
kostnaðar við hana en það gerist
ekki alveg á næstunni. Þangað til
verðum við að fara aðrar leiðir að
lækkun vaxta. Það gengur ekki að
múra almenning inni í vaxtabólu
krónunnar sem aðeins bankar og
lífeyrissjóðir hagnast á.
ESA, Eftirlitsstofnun EFTA, hefur
gert athugasemd við fortakslaust
bann við gengislánum enda er
bannið í andstöðu við EES-samn-
inginn. Alþingi verður því að opna
á erlend lán enda mun það lækka
vaxtakostnað mest af ofangreindum
leiðum, að undanskildum nýjum
gjaldmiðli. Til að minnka gengis-
áhættuna má skylda lántakendur
til að afla sér varna gegn henni.
Möguleg gengistrygging er að
skylda lántakendur til að ávaxta
hluta af lánsupphæðinni, til dæmis
¼, á bundnum reikningi í sömu
mynt og lánið. Innstæðuna mætti
aðeins nota til að mæta snöggu
gengissigi, ef til greiðslufalls kæmi
og til síðustu greiðslna af viðkom-
andi láni. Það þýðir að taka þarf
hærra lán en ella, en það borgar sig
samt. Hugsanlega myndu bankarnir
bjóða ódýrari tryggingar sem væru
metnar jafn gildar.
Fyrir hjón sem skulda nettó 30
milljónir króna erlent lán og væru
að greiða 2,5%-3% lægri raunvexti
en hér viðgangast, verður nettó
raunvaxtalækkunin að frádregnum
kostnaði við gengisvarnir líklega
nálægt ¾ af vaxtamuninum eða
560.000-675.000 kr. á ári fyrir hjón-
in, en það svarar til 1-2 mánaðar-
launa beggja eftir skatta.
Mestu vaxtalækkunina fáum við
ef við tökum upp evru því það mun
auk þess að lækka raunvexti minnka
áhættu og auka trúverðugleika hag-
kerfisins sem eflir vöxt efnahagslífs-
ins.
Gjaldmiðill er ekki heppilegt
tákn um sjálfstæði þjóðar. Hann er
tæki til að geyma og skiptast á verð-
mætum. Algengt er að þjóðir sam-
einist um gjaldmiðil svo sem dollar
og evru. Þangað til við fáum alþjóð-
legan gjaldmiðil verðum við að
lækka okkar allt of háu vaxtabyrði
eftir færum leiðum. Það hvernig til
tekst segir talsvert til um hvort við
erum öflug sjálfstæð þjóð.
Heimildir:
l Valkostir Íslands í gjaldmiðils- og
gengismálum, Seðlabankinn 2012
l Samanburðurinn sem gleymdist,
Benedikt Jóhannesson stærð-
fræðingur, 2016
Lækkum vaxtabyrði heimila
um 560.000-675.000 kr. á ári
Guðjón
Sigurbjartsson
viðskiptafræð-
ingur í framboði
til formanns Neyt-
endasamtakanna
Nýverið gaf Skipulagsstofnun álit vegna aukinnar fram-leiðslu á eldislaxi í Patreks-
firði og Dýrafirði. Þar áforma Arnar-
lax og og Arctic Sea Farm nú að
auka framleiðslu laxeldisafurða um
14.700 tonn. Það er einkum tvennt
í áliti Skipulagsstofnunar sem vekur
athygli.
Hið fyrsta er að stofnunin fjallar
um þau tilvik þegar norski eldis-
laxinn hefur sloppið úr eldiskvíum
hérlendis með svofelldum hætti:
„Mikilvægt er að leyfisveitendur
og eldisfyrirtæki tryggi að upp-
lýst sé opinberlega hvert umfang
slysasleppingar er í hverju tilfelli,
því ekki verður við það unað að
getgátur þurfi að vera um umfang,
orsakir og áhrif sleppinga í villtri
náttúru.“ Hér er stofnunin með
sömu kröfu og Landssamband
veiðifélaga hefur sett fram á síð-
ustu dögum. Í þessari áminningu
Skipulagsstofnunar felst í rauninni
ávirðing á eftirliti Matvælastofn-
unar með sjókvíaeldinu. Frammi-
staða Matvælastofnunar að þessu
leytinu er með þeim hætti að ætla
má að stofnunin hafi ekki áttað
sig á þeirri nöpru staðreynd að
umfangsmikið þauleldi á frjóum
norskum laxi mun valda óaftur-
kræfum náttúruspjöllum.
Hitt atriðið er umfjöllun Skipu-
lagsstofnunar um eldisfisk í lax-
eldinu. Um þann þátt málsins segir
í álitinu: „ Í umræðu í samfélaginu
hefur undanfarið verið bent á þann
kost að nýta geldfisk í sjókvíaeldi í
því skyni að koma í veg fyrir erfða-
blöndun. Á vef Stofnfisks, sem fram-
leiðir seiði til laxeldis í sjó, kemur
fram að í Noregi hafa verið gefin út
leyfi til laxeldis sem byggja á þessari
tækni. Skipulagsstofnun telur mikil-
vægt að leyfisveitendur og fiskeldis-
aðilar fylgist vel með þróun þessarar
tækni og beinir því til þessara aðila
að skoða þennan kost við leyfisveit-
ingar til fiskeldis í sjó við strendur
Íslands. Ef slíkt eldi er raunhæft mun
það leysa þann þátt sem helst veldur
áhyggjum varðandi umhverfisáhrif
laxeldis í sjókvíum hér við land.“
Af framansögðu verður aðeins
ráðið að Skipulagsstofnun er í
áliti sínu að gera ríka kröfu um að
Matvælastofnun skuli takmarka
rekstrarleyfi til eldisins við notkun
geldstofna ef þess er kostur. Reynsla
Norðmanna hefur leitt í ljós að
geldlax er vel nothæfur til sjókvía-
eldis á svæðum þar sem hitastig
sjávar er með svipuðum hætti og við
strendur Íslands. Íslensk sjókvía-
eldisfyrirtæki hafa hins vegar ekki
viljað nýta þessa tækni vegna ótta
um að markaðurinn greiði ekki
sama verð fyrir laxeldisafurðir af
geldstofni og afurðir af frjóa norska
eldislaxinum, sem þeir markaðs-
setja erlendis sem „vistvæna“ afurð.
Þau rök eru léttvæg í samanburði
við þá umhverfishagsmuni sem eru
í húfi og spyrja má, hvernig getur
lax sem ógnar villtum laxastofnum
verið „vistvænn“?
Tímamótaálit Skipulagsstofnunar
Jón Helgi
Björnsson
formaður
Landssambands
veiðifélaga
Fram undan er þing Neytenda-samtakanna, sem haldið verð-ur laugardaginn 22. október.
Jóhannes Gunnarsson, sem leitt
hefur samtökin um árabil, gefur
ekki kost á sér til áframhaldandi
formennsku og því verður kosinn
nýr formaður á þinginu. Ég er einn
fimm frambjóðenda.
Að mörgu leyti má segja að Neyt-
endasamtökin standi á krossgöt-
um. Starfið undanfarin ár hefur að
mörgu leyti verið farsælt þó að enn
sé langt í land með að réttur neyt-
enda hér á landi sé virtur og hags-
munir neytenda í fyrirrúmi hafðir,
t.d. við lagasetningu og mótun
starfsumhverfis einstakra atvinnu-
greina. Má þar sem dæmi nefna
fjármálaþjónustu og landbúnað,
líkt og nýgerðir búvörusamningar
og -lög bera glöggt vitni um.
Neytendasamtökin eru ekki
stjórnvald heldur frjáls félagasam-
tök. Starf þeirra felst að verulegu
leyti í því að halda á lofti hags-
munum neytenda og berjast fyrir
rétti þeirra. Eitt mikilvægasta verk-
efni Neytendasamtakanna lýtur að
því að því að neytendur á Íslandi
séu vel upplýstir. Upplýstir t.d. um
uppruna matvöru, innihald hennar
og næringarinnihald. Í þessu efni
skipta upplýsingar á umbúðum
höfuðmáli. Ekki skiptir minna máli
að neytendur séu upplýstir um rétt
sinn.
Staða neytenda á íslenskum
fjármálamarkaði er afleit vegna
ógegnsæi og fákeppni, sem hefur
leitt af sér lakari kjör lántakenda
hér á landi en annars staðar og
óeðlilega gjaldtöku í bankakerfinu.
Neytendasamtökin hafa ályktað
gegn verðtryggingu á lánum til
neytenda enda stuðlar verðtrygg-
ingin að vaxtaokri og ógegnsæi,
auk þess sem hún setur alla áhættu,
sem stafar af þróun verðlags í land-
inu, á herðar neytandans, sem er
mjög óeðlilegt.
Upplýsingamiðlun Neytenda-
samtakanna hefur frá upphafi
farið að mestu fram í gegnum
Neytendablaðið, en félagsmenn
samtakanna eru áskrifendur að
blaðinu og aðrir ekki. Þrátt fyrir að
við lifum nú á stafrænni öld verður
Neytendablaðið áfram þungamiðja
upplýsingamiðlunar samtakanna.
Heimasíða Neytendasamtakanna
gegnir vaxandi hlutverki í miðlun
upplýsinga til félagsmanna og inni
á henni er svæði, sem einungis er
opið félagsmönnum.
Ég tel mikilvægt að efla upplýs-
ingamiðlun á vegum Neytenda-
samtakanna, gera hana gagnvirka og
færa upplýsingarnar í hendur félags-
manna hvar sem þeir eru staddir
hverju sinni. Flestir neytendur nota
snjallsíma og/eða spjaldtölvur. Það
verður eitt af forgangsverkefnum
mínum að Neytendasamtökin
setji í umferð Neytendaappið, sem
verður aðgengilegt félagsmönnum
í gegnum snjalltæki.
Í Neytendaappinu munu
félagsmenn m.a. geta:
Gert verðsamanburð á vörum
og þjónustu.
Fengið upplýsingar úr gagna-
banka varðandi ýmis rétt-
indamál neytenda og lög og
reglur þar að lútandi.
Komið með ábendingar,
athugasemdir eða kvartanir
til Neytendasamtakanna.
Tengst Neytendatorgi þar
sem neytendur skiptast á
upplýsingum.
Neytendaappið verður tengt
heimasíðu samtakanna til að allir
félagsmenni geti nýtt sér kosti þess.
Neytendaappið er mikilvægt skref
til að gera þjónustu Neytendasam-
takanna sýnilegri og aðgengilegri
fyrir ungt fólk, sem er jú líka neyt-
endur.
Við erum nefnilega öll neyt-
endur. Stóra verkefnið er að fjölga
félagsmönnum og efla Neytenda-
samtökin til að þau geti orðið
öflugri málsvari Neytenda á öllum
sviðum. Samtakamátturinn færir
okkur afl til að vinna nýja sigra.
Það skiptir máli að velja rétt á þeim
krossgötum sem Neytendasam-
tökin standa nú á. Byggjum á því
sem vel hefur verið gert og höldum
ótrauð fram á við.
Neytendasamtökin
á krossgötum
Ólafur
Arnarson
situr í stjórn
Neytendasam-
takanna og er í
framboði til for-
manns þeirra
Mestu vaxtalækkunina
fáum við ef við tökum upp
evru því það mun auk þess
að lækka raunvexti minnka
áhættu og auka trúverðug-
leika hagkerfisins sem eflir
vöxt efnahagslífsins.
Í þessari áminningu Skipu-
lagsstofnunar felst í rauninni
ávirðing á eftirlit Matvæla-
stofnunar með sjókvíaeldinu.
Það skiptir máli að velja
rétt á þeim krossgötum sem
Neytendasamtökin standa
nú á. Byggjum á því sem vel
hefur verið gert og höldum
ótrauð fram á við.
✿ Raunvextir skammtímalána, meðaltal síðustu 20 ára
0,5%
1,0%
1,5%
2,0%
2,5%
3,0%
3,5%
4,0%
Þýs Dan Fin Fra Bre Ísl Nor Sví Ban
Heimild OECD og útreikningar Benedikts Jóhannessonar stærðfræðings
1 3 . o k t ó b e R 2 0 1 6 F I M M t U D A G U R28 s k o ð U n ∙ F R É t t A b L A ð I ð
1
3
-1
0
-2
0
1
6

0
4
:2
5
F
B
0
8
0
s
_
P
0
5
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
5
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
A
E
9
-B
5
1
C
1
A
E
9
-B
3
E
0
1
A
E
9
-B
2
A
4
1
A
E
9
-B
1
6
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
B

F
B
0
8
0
s
_
1
2
_
1
0
_
2
0
1
C
M
Y
K