Fréttablaðið - 13.10.2016, Qupperneq 32

Helstu sameiginlegu auðlindir okkar Íslendinga eru:
1. Fiskurinn í sjónum
2. Orkuauðlindirnar (vatnsorka,
jarðvarmi, vindur og sjávarföll)
3. Aðgangur að náttúrugersemum
og ferðamannastöðum
4. Aðgangur að hlutum eins og
lofti og vatni
Þegar auðlindir eru ótakmark-
aðar þá hafa þær ekki verð/(verð-
mæti) og úthlutun þeirra skapar
ekki mismunun. Það var trú okkar
gagnvart vatninu, andrúmsloftinu,
aðgengi að náttúrugersemum og
jafnvel fiskinum að þær auðlindir
væru ótakmarkaðar og hefðu því
ekki verðmæti.
Þegar auðlindir verða takmark-
aðar eins og þegar settir eru á
útblásturskvótar í samningum
milli landa (sem er í raun réttur-
inn til að taka súrefni úr andrúms-
loftinu og binda við kolefni) eða
ferðamönnum fjölgar svo að ekki
er hægt að komast að náttúruger-
semum, þá fær auðlindin verð-
mæti og með úthlutun hennar
getur skapast mismunun.
Spilling og mismunun eru lík-
legir fylgifiskar allrar úthlutunar
á takmörkuðum auðlindum, utan
uppboðs nýtingarréttar á opnum
markaði og með hlutkesti.
Uppboð á nýtingarrétti á
opnum markaði hefur líka þann
kost að það hámarkar tekjur eig-
andans af auðlindinni. Viðskiptin
væru opin og gegnsæ. Uppboðs-
skilmálar, s.s. gildistími til margra
ára, eru nauðsynlegir til að tryggja
langtíma hagsmuni bjóðenda og
ekki síður eigenda auðlindarinn-
ar. Eins gæti skilyrði eins og gagn-
vart byggðasjónamiðum átt við.
Hvernig gæti þetta virkað fyrir
mismunandi auðlindir?
Fiskurinn í sjónum
Hámarksleiguverð kvótans mælt
út frá leigu á kvóta á markaði er
um 80 milljarðar (1: Ríkið gefur
útgerðarmönnum 94% afslátt af
kvótaleigu, Fréttatíminn 09-09-
2016 Gunnar Smári Egilsson).
Þetta er ofmetið og lýsir efri mörk-
um á mögulegum tekjum, þar sem
stór hluti þessara viðskipta er
vegna meðafla sem þarf að kaupa
kvóta fyrir á markaði eða borga
sektir ella.
Jón Steinsson skrifar einnig
um málið (2: Vísir/Fréttablaðið,
Færeyingar bjóða upp veiðiheim-
ildir, SKOÐUN 08:00 16. ÁGÚST
2016 Jón Steinsson hagfræðingur).
Út frá hans niðurstöðu má reikna
að veiðileyfagjald fyrir þorsk,
makríl og síld (einvörðungu) gæti
numið um 28 milljörðum ef við
bjóðum þær heimildir upp með
sama hætti og Færeyingar.
Kristinn H. Gunnarsson setur
fram í sinni meistaraprófsritgerð
að: „Frá 2007 er áætluð auðlinda-
renta 43-49 milljarðar króna.
Hlutur ríkisins í formi veiðigjalds
er 5 milljarðar króna. Skiptingin á
rentunni milli ríkisins og útgerðar
er þannig að ríkið hefur fengið um
11% en útgerðin um 89%. Sú dreif-
ing arðsins af auðlindinni er alger-
lega óásættanleg. Það má áætla að
uppboð veiðiheimilda frá upphafi
hefði skilað ríkinu stærstum hluta
af rentunni. Eðlileg skipting í því
ljósi væru 89% til ríkisins. Miðað
við það vantar um 35 milljarða
króna til ríkisins.“ (3: Makríll – nýr
nytjastofn á Íslandsmiðum Auð-
lind í þágu þjóðar, Háskóli Íslands
2016, Kristinn H. Gunnarsson).
Það er mín persónulega skoð-
un að líkleg auðlindarenta af
sjávarútvegi með markaðsleið
sé einhvers staðar á bilinu 20-40
milljarðar króna sem er fjór- til
áttföldun á því gjaldi sem inn-
heimt er í dag. Það tónar nokkuð
saman við þá hæstu tölu sem
nefnd var (26 milljarðar) í við-
ræðum stjórnvalda og sjárvarút-
vegsins í tíð ríkisstjórnar Jóhönnu
Sigurðardóttir, þá nefnd trú-
lega sem hæsta mögulega tala að
mati sjávarútvegsins til að verjast
ósanngjarnari kröfum.
Vert er að hafa í huga að leið-
andi aðilar innan sjávarútvegsins
hafa lýst sig samþykka auðlinda-
gjaldi að því gefnu að slíkt hið
sama gangi yfir aðrar auðlindir
líka. (4: Kolbeinn Árnason fram-
kvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja
í sjávarútvegi, http://www.ruv.
is/frett/sjavarutvegurinn-vill-
borga-audlindagjald, 21.02.2015
– 19:13,).
Markaðsgjald af náttúru-
auðlindum í eigu þjóðar
Gríðarlega mikilvægt úrræði í þjónustu við aldraða og langveika (oft undir 67 ára
aldri) eru hvíldarpláss sem eru
ætluð fyrir fólk sem býr í heima-
húsi og þarf aðstoð og umönnun
við athafnir daglegs lífs. Þetta er
úrræði sem felur í sér að fólk dvelur
tímabundið 2-4 vikur eða lengur á
hjúkrunarheimili. Á meðan geta
maki og/eða aðstandendur sem
sinna viðkomandi náð að hvílast,
en þeir eru oft þrotnir að kröftum
eftir langvarandi aðstoð og umönn-
un.
Dvöl í hvíldarplássi getur lengt
tímann sem þessir aðilar búa heima
og er þar af leiðandi þýðingarmikil
þjónusta. Sú óheppilega þróun
hefur átt sér stað að þessum pláss-
um hefur verið fækkað undanfarið
á nokkrum hjúkrunarheimilum,
sem kemur sér afar illa fyrir fyrir
þá sem notið hafa þjónustunnar
og ekki síst fyrir umönnunaraðila
þeirra.
Á hjúkrunarheimilinu Eir voru
til skamms tíma sex hvíldarpláss,
en nú hafa fimm þeirra verið tekin
í notkun fyrir aðra starfsemi. Á
Droplaugarstöðum voru tvö hvíld-
arpláss en eru ekki lengur í boði. Á
Hrafnistu voru tíu endurhæfingar-
pláss fyrir 67 ára og eldri, en þá var
fólk í sólarhringsdvöl. Þetta fyrir-
komulag hentaði mörgum mjög
vel að geta fengið endurhæfingu
og jafnvel náð betri færni. Því olli
þessi breyting óánægju hjá mörg-
um sem fannst dvölin hafa reynst
mjög gagnleg. Staðreyndin er sú
að fólk fær yfirleitt litla sem enga
endurhæfingu þegar það dvelur í
hvíldarplássi sem getur verið slæmt
fyrir einstaklinga sem þurfa að vera
í þjálfun til að geta viðhaldið færni
sinni. Það á við bæði um aldraða og
langveika, annars er hætta á að fólk
geti orðið verr á sig komið líkam-
lega þegar dvölinni í hvíldarplássi
lýkur. Á þessu þarf að ráða bót.
Samkvæmt lögum um málefni
aldraðra skal þjónusta vera byggð á
einstaklingsbundnu mati á heilsu-
farslegum og félagslegum þörfum
hins aldraða. Þar segir að einstakl-
ingar eigi að geta komið í hvíldar-
innlögn sé þess þörf. Í lögum fatl-
aðs fólks kemur fram að veita skuli
fötluðu fólki þjónustu sem miðar
að því að gera því kleift að lifa og
starfa í eðlilegu samfélagi við aðra.
Mikilvægi hvíldarplássa
Bæði aldraðir og yngra fólk með
langvinna sjúkdóma eru oft í mik-
illi þörf fyrir að komast í hvíldar-
pláss, því með því móti geta maki
eða aðrir fjölskyldumeðlimir sem
eru að veita aðstoð, náð að hvílast,
en umönnunin er oft krefjandi
og erfið og reynir mikið á þanþol
einstaklinganna. Þess má geta að
umönnunaraðilarnir eru oft sjálfir
orðnir aldraðir og þurfa þess vegna
að hafa svigrúm fyrir sig og sínar
þarfir og ná að safna kröftum.
Mögulega geta hvíldarpláss komið
í veg fyrir að fólk þurfi að fara á
hjúkrunarheimili eða í sumum til-
vikum frestað flutningi þangað.
Í október nk. verða alþingis-
kosningar og því er mjög mikil-
vægt að fá fram hvaða stjórnmála-
flokkur ætlar að standa vörð um
hag aldraðra og langveikra og bæta
þjónustu og kjör þeirra og standa
við það.
Skerðing í þjónustu við
aldraða og langveika
Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, nefndi þá hugmynd á dögunum, að það
ætti að „almenningsvæða“ Lands-
banka Íslands. Það er gaman að sjá
að boðskapur Alþýðufylkingarinnar
um félagsvæðingu hafi náð svo langt,
að hann sé farinn að bergmála úr
herbúðum íhaldsins. Þaðan kemur
hann þó svo skældur að þörf er á
leiðréttingu.
„Almenningsvæðing“ Bjarna er
algerlega á forsendum markaðs-
hyggjunnar. Það á ekkert skylt við
félagsvæðingu, að afhenda einhver
10-20% bankans „beint til almenn-
ings“, hvort sem það er gegn gjaldi
eður ei, dreift í öreindum eða stórum
stykkjum, framseljanlegt eða ófram-
seljanlegt. Bankinn er áfram rekinn í
gróðaskyni og heldur áfram að draga
sér fé frá fólkinu í landinu.
Félagsvæðing er aftur á móti allt
annað. Hún snýst aðallega um til-
gang rekstrarins. Tilgangur félags-
legs banka er að veita fólki hagstæða
fjármálaþjónustu. Það á ekki að vera
neinn annar tilgangur. Eða réttara:
annar tilgangur er andfélagslegur.
Fjármálakerfið á ekki að vera rekið í
gróðaskyni; gróðinn á að koma fram
í betri lífskjörum í landinu vegna
þess að fólk þarf ekki lengur að borga
okurvexti af lánum.
Sumir stjórnmálaflokkar tala fyrir
„samfélagsbanka“. Við í Alþýðu-
fylkingunni viljum að allt fjármála-
kerfið sé félagslega rekið, ekki bara
bankarnir heldur líka lífeyrissjóðir
og tryggingafélög. Bjarni Benedikts-
son er ólíklegur til að samsinna því
og enn ólíklegri til að framkvæma
það. Ef fólk vill að fjármálakerfið í
landinu þjóni fólkinu en ekki auð-
valdinu, þá á hvorki að þiggja dúsu
Bjarna né hálfkákið sem fólk kallar
„samfélagsbanka“ – það á að félags-
væða fjármálakerfið, hvorki meira
né minna, og útrýma andfélagslegri
okurlánastarfsemi úr landinu.
Fyrsta skrefið til þess að er kjósa
Alþýðufylkinguna í alþingiskosning-
unum í haust.
„Almennings-
væðing“, Bjarni?
Þann draum að bjóða upp afla-heimildir og stórauka þann-ig tekjur ríkissjóðs má finna í
stefnuskrám sumra stjórnmálaflokka
fyrir komandi alþingiskosningar. Þessi
hugmynd hljómar eflaust vel í eyrum
þeirra sem ekki þekkja til þess kerfis
sem nú er við lýði en þegar málið er
betur skoðað kemur í ljós að draumur-
inn er tálsýn ein.
Frá því að fiskstjórnunarkerfið var
fyrst sett á, þar sem veiðiheimildum
var úthlutað út frá viðmiðum veiðiár-
anna á undan, hefur mikið breyst,
enda þróast kerfi eðli máls samkvæmt
til hins betra eftir því sem árin líða. Sú
ákvörðun Alþingis að lögfesta ákvæði
sem heimilaði eigendum veiðiheim-
ilda að selja þær frá sér hefur löngu
náð markmiði sínu, þ.e. að vernda
fiskistofnana við strendur Íslands og
koma á stærðarhagkvæmni í greininni.
Raunar hefur fyrrnefnt ákvæði haft slík
jákvæð áhrif á íslenskan sjávarútveg að
aðrar greinar myndu gera vel að taka
sér það til fyrirmyndar.
Umræðan sem nú er í gangi um að
afnema gjafakerfið (eins og sumir kjósa
að kalla það) og færa þjóðinni auðlind-
ina aftur er á villigötum. Sú útgerð eða
trillukarl sem fékk úthlutun á sínum
tíma og á ennþá þær veiðiheimildir
sem þá voru veittar eru vandfundin.
Veiðiheimildir hafa gengið kaupum
og sölum frá upphafi. Sala á þeim veitti
sumum, sem staðið höfðu ölduna svo
áratugum skipti, leið út. Framsalið
veitti mönnum jafnframt frelsi til að
leita á ný mið.
Miklar skuldbindingar
Þær útgerðir sem starfandi eru í dag
hafa farið í veigamiklar fjárfestingar
til að ná til sín heimildum. Eitt tonn af
þorski kostar um 2,4 milljónir. Meðal-
stór línubátur getur landað sirka 12
tonnum, sem segir okkur að heimildin
fyrir einum róðri á góðri vertíð á slík-
um bát kostar um 28,8 milljónir. Þá eru
eftir greiðslur af bátnum sjálfum sem
hlaupa á milljónum, launakostnaður,
beita og annað tilfallandi. Þá er ekki
sagan öll sögð, því verð á fiskmörk-
uðum ræður því hvaða tekjur hljótast
af róðrinum. Að sjálfsögðu endurnýjast
aflaheimildir einu sinni á ári, en talið
er að kaupandi aflaheimilda geti verið
allt að tíu ár að greiða fyrir þær.
Skuldbindingar íslenskra útgerða
eru miklar. Flestar útgerðir hafa lagt
veiðiheimildir að veði hjá bönkum til
að eiga möguleika á að starfa. Hvernig á
ríkið að taka þær til baka? Hvernig á að
tryggja að útgerðir standi í báða fætur
án veiðiheimilda? Standa við skuld-
bindingar sínar og að auki að leigja af
ríkinu heimildirnar á nýjan leik?
Það að stjórnmálaflokkar leggi fram
slík loforð er mjög ábyrgðarlaust. Í
raun er verið að boða hrinu gjald-
þrota innan sjávarútvegsins, sem gæti
líklega orðið stærri skellur fyrir þjóðar-
búið en bankahrunið, sem við hugsum
enn með hryllingi til. Brýnt er að fólk
kynni sér vel stöðu sjávarútvegsins
og framkvæmd fiskveiðistjórnunar-
kerfisins því þær efnahagsógöngur
sem blasa við ef draumar sumra stjórn-
málaflokka verða að veruleika, munu
reynast martröð fyrir þjóðina alla.
Hættulegt
kosningarloforð
Það er mín persónulega
skoðun að líkleg auðlinda-
renta af sjávarútvegi með
markaðsleið sé einhvers
staðar á bilinu 20-40 millj-
arðar króna sem er fjór- til
áttföldun á því gjaldi sem
innheimt er í dag.
Lárus Elíasson
viðskipta- og
verkfræðingur,
í framboði fyrir
Viðreisn í 6. sæti í
Reykjavík suður
visir.is Lengri útgáfu greinarinnar
má sjá á Vísi.
Margrét
Sigurðardóttir
félagsráðgjafi MS
Setri og MS-félagi
Íslands Mögulega geta hvíldarpláss
komið í veg fyrir að fólk
þurfi að fara á hjúkrunar-
heimili eða í sumum tilvik-
um frestað flutningi þangað.
Vésteinn
Valgarðsson
stuðningsfulltrúi
og varaformaður
Alþýðufylkingar-
innar og oddviti
hennar í Reykja-
víkurkjördæmi
suður
Ef fólk vill að fjármálakerfið
í landinu þjóni fólkinu en
ekki auðvaldinu, þá á hvorki
að þiggja dúsu Bjarna né
hálfkákið sem fólk kallar
„samfélagsbanka“.
Árni Árnason
í 19. sæti á
lista Sjálf-
stæðisflokksins í
Reykjavík norður
Brýnt er að fólk kynni sér
vel stöðu sjávarútvegsins og
framkvæmd fiskveiðistjórn-
unarkerfisins því þær efna-
hagsógöngur sem blasa við ef
draumar sumra stjórnmála-
flokka verða að veruleika,
munu reynast martröð fyrir
þjóðina alla.
1 3 . o k t ó b e r 2 0 1 6 F I M M t U D A G U r30 s k o ð U n ∙ F r É t t A b L A ð I ð
1
3
-1
0
-2
0
1
6

0
4
:2
5
F
B
0
8
0
s
_
P
0
5
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
4
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
3
2
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
A
E
9
-B
0
2
C
1
A
E
9
-A
E
F
0
1
A
E
9
-A
D
B
4
1
A
E
9
-A
C
7
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
A

F
B
0
8
0
s
_
1
2
_
1
0
_
2
0
1
C
M
Y
K