Morgunblaðið - 07.05.2016, Page 28

Morgunblaðið - 07.05.2016, Page 28
28 UMRÆÐAN MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. MAÍ 2016 Jákvæðasta orð samtímans er líklega orðið sjálfbær, að vera sjálfumsér nógur og skaða ekki aðra. Orðið er oftast notað um sjálfbæraþróun sem er skv. Íslenskri orðabók „auðlindanýting sem fullnægirsamtímaþörfum án þess að ganga á möguleika komandi kynslóða til að nýta auðlindirnar“. Hugtakið er komið úr skýrslu Brundtland-nefnd- arinnar frá 1987. Á Íslandi hefur orðið fyrst og fremst verið tengt sjálfbærum fiskveiðum og endurnýjanlegum orkugjöfum. Í því ljósi er þetta afbragðsþýðing þar sem orðið er afar lýsandi. Færst hefur í vöxt að nota orðið yfir margt annað þar sem merking þess er jákvæð og skírskotar til uppbyggingar í sátt við umhverfið. Á vef Háskóla Ís- lands er sjálfbærri þróun lýst sem „viðleitni til að mæta þörfum samtímans án þess að draga úr möguleikum komandi kynslóða til þess að mæta þörfum sínum“. Þar segir að sjálfbær þróun sé lykilhugtak í allri umræðu samtímans um þróun og umhverfismál. Á vefnum er hugtakið sjálf- bærni sagt víðfeðmt og það snerti ekki aðeins umhverf- ismál heldur líka félagslegt réttlæti, heilsu og velferð, menningarmál og efnahags- líf. Að baki því búi vitund um þau takmörk sem náttúran setji umsvifum fólks. Í hugtakinu felist viður- kenning á því að mannkynið standi frammi fyrir flóknu samfélagslegu verk- efni ef takast eigi að sætta hugmyndir fólks og væntingar um „hið góða líf“ við takmörk náttúrunnar. Skilningur sé enn í mótun og þekking á sjálfbærni aukist með nýjum upplýsingum. Annars staðar er sjálfbær þróun einnig skýrð með vísun í Brundtland- skýrsluna og lögð áhersla á að kynslóðir framtíðarinnar hafi sömu möguleika og við. Að vísu er bein þýðing af ensku, frönsku, norsku, sænsku og þýsku frekar í átt til þróunar sem stenst tímans tönn (sustainable development, le développement durable, bærekraftig utvikling, hållbar utveckling, nachhal- tige Entwicklung). Danir nota orðin bæredygtig udvikling um sjálfbæra þró- un en bæredygtig er einnig notað í grasafræðinni og merkir blómlegur. Sjálfbærni er á allra vörum. Nýjasta nýtt er sjálfbær heilbrigðisstefna. Sjálfbær fyrirtæki eru einnig til umræðu. Danir tala um sjálfbæra Dan- mörku og markmið er varði sjálfbæra þróun tengda efnahag, samfélagi og umhverfi. Á vef Norden eru upplýsingar um norrænt samstarf. Þar er sjálf- bær norræn velferð nefnd og sjálfbær Norðurlönd í sjálfbærum heimi. Íslendingar eru ekki eftirbátar annarra í þessum efnum. Í mennta- og menningarmálaráðuneytinu voru tekin upp stefnumál Sameinuðu þjóðanna og menntun til sjálfbærni gerð að einum af grunnþáttum námskráa fyrir skólakerfið til að skapa samábyrgt þjóðfélag. Sjálfbærni er orðið regnhlífarhugtak yfir siðferðislega uppbyggingu á flestum sviðum og viðhorf til náttúru og velferðar almennt. Merking íslenska orðsins er orðin svo yfirgripsmikil að það er ekki lengur lýsandi heldur stefn- ir í að verða markleysa. Í sjálfbærum heimi Tungutak Eva S. Ólafsdóttir eva@skyrslur.is Hinn 29. apríl sl. var samþykkt á Alþingiþingsályktunartillaga um stefnu ogaðgerðaáætlun í geðheilbrigðismálum tilfjögurra ára. Um tillögu að þeirri áætlun var fjallað hér á þessum vettvangi 28. nóvember sl. Hún hefur nú verið samþykkt á Alþingi eftir að hafa hlotið hefðbundna meðferð á þingi. Kannski má segja – þegar horft er til baka – að þessi samþykkt Alþingis sé mikilvægasti áfanginn fram að þessu á vegferð sem hafi hafist með útkomu bókar eftir Helgu Thorberg haustið 1988, sem nefnist Minna „engin venjuleg mamma“ og er saga móður hennar, Guðfinnu Breiðfjörð. Í upphafskafla bókarinnar, sem nefnist Elsku mamma, segir Helga: „Þú ert farin og hér sit ég með minningabrotin, sem þú skildir eftir. Ég vissi ekki, þegar ég var að hvetja þig til að skrifa bókina og senda þig til hinna ýmsu útgefenda til að fá einhvern til að skrifa bók- ina með þér að ég væri þá að leita langt yfir skammt…Þú varst að skrifa ævisögu þína, sögu konu sem komst aftur út í lífið eftir að hafa verið lokuð inni á stofnun í mörg ár. Þú varst að segja frá hvern- ig líf það var að vera lokuð inni á geðdeild vegna geð- rænna erfiðleika árum saman. Hvernig það var svo að brjótast til baka, ná tökum á þunglyndinu, sinnu- leysinu og uppgjöfinni. Ná loks því langþráða frelsi að komast út og lifa lífinu aftur á meðal okkar hinna, þessara „heilbrigðu“. Þú vildir gefa okkur söguna af lífsreynslu þinni. Það var táknrænt fyrir þig að vilja gefa, líka þín leyndustu hjartans mál og tilfinningar. Þú hafðir tap- að öllu, ekkert átt eftir, en einmitt þess vegna öðlast það ríkidæmi að geta gefið öllum allt. Með sögu þinni vildir þú gefa öðrum von og kjark til að sigrast á eigin erfiðleikum. Þér tókst þetta, því þá ekki öðrum?“ Það er til marks um þær breytingar sem orðið hafa á viðhorfum til geðsjúkdóma á tæpum þremur ára- tugum að árið 1988 þurfti nánast einstæðan kjark til að skrifa slíka bók. Í kjölfarið komu nokkrar valkyrjur ef svo má að orði komast, sérstaklega úr stétt iðjuþjálfa, sem hóf- ust handa og stofnuðu grasrótarsamtök á borð við Geysi, Hugarafl og Hlutverkasetur, en áður hafði starfsemi Geðhjálpar fest rætur. Síðan komu bar- áttumenn á borð við Héðin Unnsteinsson og Bergþór Böðvarsson en frumkvöðullinn mörgum áratugum áð- ur var náttúrlega Sveinn Rúnar Hauksson læknir, sem ungur að árum fór ótroðnar slóðir í þessum efn- um. Eydís Sveinbjarnardóttir varð hins vegar fyrst til þess að beina sjónum að málefnum aðstandenda geðsjúkra, sem enginn hafði á þeim tíma veitt sér- staka eftirtekt. Um aldamótin síðustu kom út önnur bók, sem nefnist Undir köldu tungli, eftir Sigurstein Másson, sem lýsir lífi stúlku sem ólst upp við aðstæður þar sem segja má að fæti hafi verið brugðið fyrir hana við nánast hvert fótmál og er einn samfelldur áfellis- dómur yfir samfélagi okkar. Hún kemur fram undir nafnleynd í bókinni en lifði af og hefur náð að skapa sér sjálfstæða stöðu í lífinu. Hið sama má segja um ungt afreksfólk sem hefur látið í sér heyra á síðustu árum og mér er satt að segja ómögulegt að skilja hvernig það náði að sigrast á þeim hörmungum sem biðu þess á fyrstu árum ævinnar. Þessi saga er rifjuð upp hér vegna þess að eftir samþykkt Alþingis og fyrirheit um fjárframlög til að fylgja þessari aðgerðaáætlun í geðheilbrigðismálum eftir hvílir sú mikla ábyrgð á geðheilbrigðiskerf- inu að fylgja þessari samþykkt Al- þingis í framkvæmd frá degi til dags. Framhjá því verður ekki horft að það eru einstak- lingar sem að mestu starfa utan geðheilbrigðis- kerfisins sem ýmist hver í sínu horni eða með sam- starfi sín í milli tóku forystu um að breyta viðhorfi samfélagsins til hinna geðsjúku. Það hefur nú óumdeilanlega tekizt en þeim áfanga þarf að fylgja eftir í daglegu starfi þeirra stofnana sem annast hina geðsjúku og að nokkru leyti aðstand- endur þeirra. Og þar er mikið verk að vinna. En jafnframt – og nú fer höfundur þessarar grein- ar að hljóma eins og Cató gamli forðum daga – þarf Alþingi að snúa sér að því verki að nútímavæða vel- ferðarkerfið, sem er fast í gömlu fari. Stærsti hluti þeirra viðfangsefna sem velferðar- kerfi okkar fæst við frá degi til dags á sér rætur í æsku fólks en kemur ekki fram að ráði fyrr en á full- orðinsárum. Um þessa staðhæfingu þarf ekki að deila. Ítrekaðar rannsóknir sýna að svona er þetta. Þess vegna þarf að gjörbreyta áherzlum velferðar- kerfisins á þann veg að öll áherzlan verði á fyrstu 10- 20 ár ævinnar. Samþykkt Alþingis tekur á þessum vanda að hluta til en á afmörkuðum sviðum. Þetta snýst ekki um flokkapólitík. Í raun eiga allir flokkar að geta tekið undir þessi sjónarmið en það getur verið að þau veki meiri áhuga sumra en ann- arra. Fram undan eru kosningar til Alþingis. Það yrði fagnaðarefni ef einhverjir þeirra tæku þessi sjón- armið upp og gerðu að sínum. Hafi þeir efasemdir ættu þeir hinir sömu að hugsa til barnsins eða unglingsins sem fer og heimsækir föður sinn eða móður að Litla-Hrauni. Hvers konar lífsreynsla heldur fólk að það sé? Hvers konar áhrif hefur það á barnssálina eða viðkvæman ungling? Og hverjir eru að hjálpa þeim ungmennum að komast í gegnum þá lífsreynslu á þann veg að þau verði ekki viðskiptavinir velferðarkerfisins síðar á ævinni? Til umhugsunar fyrir forystusveitir flokkanna. Að „gefa öðrum von og kjark“ Valkyrjur, frumkvöðlar og baráttumenn. Af innlendum vettvangi … Styrmir Gunnarsson styrmir@styrmir.is Eftir bankahrunið íslenska skrif-aði bandaríski hagfræðingurinn Anne Sibert grein í veftímaritið Vox, sem styrkt er af Evrópusambandinu. Þar hélt hún því fram að Ísland kynni að vera of lítil stjórnunareining. Hin mikla fjölgun sjálfstæðra smáríkja væri ekki nauðsynlega æskileg. Si- bert nefndi ýmis sjónarmið þessu til stuðnings. Ein voru að líklega krefð- ist sjálfstæði ríkis sérhæfðara starfs- fólks í stjórnsýslu en hér væri völ á. Hinn fjölhæfi Davíð Oddsson væri dæmi. Hann hefði verið útvarpsmað- ur, höfundur leikrita, borgarstjóri og forsætisráðherra en þegar hann hefði orðið seðlabankastjóri hefði komið í ljós að hann hefði ekki haft neina sér- þekkingu á bankamálum. Hann virt- ist hafa verið tómlátur um aðsteðj- andi vanda. Ég sat í bankaráði Seðlabankans í bankastjóratíð Davíðs og get borið vitni um það að hann var allt annað en tómlátur um aðsteðjandi vanda. Þótt hann yrði starfs síns vegna að fara gætilega var hann afdráttarlaus í einkasamtölum, en sagði til dæmis á fundi Viðskiptaráðs 6. nóvember 2007: „Við erum örugglega við ytri mörk þess sem fært er að búa við til lengri tíma.“ Ekki var hlustað á við- varanir hans. Hvað um almenn sjónarmið Si- bert? Þau eru að því leyti bersýnilega rétt að stórþjóðir geta oftast gengið að fleiri hæfileikamönnum vísum en smáþjóðir. En skilar það sér nauð- synlega í betri stjórnsýslu stórþjóð- anna? Leggja fleiri hæfileikamenn þar hlutfallslega fyrir sig stjórnsýslu en með smáþjóðum? Hvaða seðla- bankastjórar stórþjóðanna sáu til dæmis fyrir lánsfjárkreppuna 2007- 2009? Ég veit ekki um neinn. Yfir- menn mikilvægra opinberra stofnana eins og seðlabanka þurfa aðallega að vera lífsreyndir og þroskaðir, geta komið fram af öryggi og festu, tekið óvæntum áföllum af æðruleysi og skilið aðalatriði frá aukaatriðum. Þar koma gott tímaskyn, mannþekking, glöggskyggni og dómgreind sér bet- ur en færni í að leysa stærðfræði- þrautir. Margra ára stjórnarforysta er miklu betri undirbúningur undir slíkt starf en nokkur námskeið í pen- ingahagfræði. Sibert talaði af lítilsvirðingu um það að Davíð Oddsson hefði fengist við margt en ekki sérhæft sig í neinu. En það hefur frekar verið talið for- ystumönnum til lofs en lasts ef þeir hafa verið fjölhæfir og nægir að minna á Winston Churchill, hermann, rithöfund og listmálara, og Tómas Jefferson, heimspeking og húsa- meistara. Ástæðan er auðvitað að fjölbreytt reynsla veitir mönnum yfirsýn. Fáir voru raunar fjölhæfari og skiptu sér víðar en John Maynard Keynes. Telur Sibert hann hafa verið verri hagfræðing fyrir vikið? Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar Hannes H. Gissurarson hannesgi@hi.is Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð Sérhæfing og fámenni Rau›arárstígur 14 · sími 551 0400 · www.myndlist.is 7. – 30. maí Opnun laugardaginn 7. maí, kl. 15 Allir velkomnir Constructive / Uppbyggilegt Opið virka daga kl. 10–18, laugard. kl. 11–14 Mýrmann Verðmatsdagur í Gallerí Fold Átt þú verðmæti sem þú vilt selja? Laugardaginn 7. maí kl. 11–14 býður Gallerí Fold þér að koma með listaverk, silfur, keramik og postulín til verðmats. Sérfræðingar frá Gallerí Fold verða á staðnum og verðmeta með sölu í huga.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.