Morgunblaðið - 08.07.2016, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. JÚLÍ 2016
Hvannahaf Þær spókuðu sig alsælar í veðurblíðunni á Laugarnestanganum þessar tvær þar sem sólin skein svo glatt og hvönnin teygði sig til himins, sólgin í ljósið og lífið.
Eggert
Allar Norðurlanda-
þjóðirnar líta nú í eigin
barm í öryggismálum,
leggja mat á hagsmuni
sína og greina nauð-
synlegar aðgerðir til að
gæta þeirra. Danska
varnarmálaráðuneytið
gaf á dögunum út 248
bls. skýrslu um fram-
tíðarverkefni sín á
norðurslóðum. Þar er
sérstaklega litið til næstu nágranna
okkar í austri og vestri, Færeyinga
og Grænlendinga. Eðlilega kemur
Ísland mikið við sögu í skýrslunni og
þá sérstaklega Keflavíkurflugvöllur,
samvinna Dana við Landhelg-
isgæslu Íslands og íslensk flugmála-
yfirvöld, ISAVIA.
Danska ráðuneytið tekur að sjálf-
sögðu mið af því að íslenskar stofn-
anir geta aðeins átt aðild að borg-
aralegri starfsemi. Frá
öryggissvæðinu á Keflavík-
urflugvelli geta bandamenn Íslend-
inga á hinn bóginn haldið úti eigin
hernaðarlegri starfsemi. Borg-
aralegi þátturinn í skýrslunni er
mikilvægur, hann lýtur að leit og
björgun, hvers kyns neyðartilvikum
og varðstöðu gegn mengun hafsins.
Í öllu sem sagt er um Austur-
Grænland og verkefni danska varn-
armálaráðuneytisins þar er tekið
fram að treysta verði á aðstöðu á Ís-
landi og aðstoð íslenskra aðila. Jafn-
framt er áréttað að við leit og björg-
un úr lofti í nágrenni Færeyja verði
að treysta á flugvélar frá Íslandi og
Skotlandi.
Af skýrslunni er ljóst að eftirlits-
flugvélin Sif og varðskipið Þór gera
Íslendinga gjaldgenga í öllum að-
gerðum varðandi leit
og björgun og meng-
unareftirlit á hafinu frá
Grænlandi til Færeyja.
Þá er hugmynd um að
leigja Þór til borg-
aralegra verkefna við
Austur-Grænland reif-
uð. Auk þess er vikið
að nauðsyn þess að
nýtt eftirlitskerfi Dana
með siglingum verði
innleitt af Landhelg-
isgæslunni hér og Dan-
ir fái aðgang að fjar-
skipta- og ratsjárkerfum hér á landi.
Yfirlýsing með Bandaríkja-
mönnum
Þessi danska skýrsla var birt
tveimur dögum (27. júní) áður en
Robert O. Work, varavarn-
armálaráðherra Bandaríkjanna, og
Lilja D. Alfreðsdóttir rituðu undir
sameiginlega yfirlýsingu um sam-
starf á sviði varnarmála. Vinna við
yfirlýsinguna hófst í tíð Gunnars
Braga Sveinssonar sem utanrík-
isráðherra og var kynnt utanrík-
ismálanefnd nú fyrir þinglok. Mark-
mið hennar er að „formfesta“
breytingar á tímabundinni viðveru
bandarísks herafla á Keflavík-
urflugvelli svo að vitnað sé til núver-
andi utanríkisráðherra.
Breytingarnar felast einkum í
fjölgun ferða bandarískra kafbáta-
leitarvéla hingað til lands. Hlutverk
þeirra er að fylgjast með stór-
auknum umsvifum rússneskra kaf-
báta í hafinu umhverfis Ísland.
Þeir sem bera ábyrgð á öryggis-
málum á N-Atlantshafi hafa áhyggj-
ur af þessari þróun. Í fjölmiðlum
víða í Evrópu var á dögunum vitnað
í grein sem James Foggo, flotafor-
ingi, yfirmaður 6. flota Bandaríkj-
anna, birti í tímariti Flotastofnunar
Bandaríkjanna (U.S. Naval Insti-
tute) í byrjun júní undir fyrirsögn-
inni: Fjórða orrustan um Atlants-
hafið.
Flotaforinginn vísar í fyrirsögn-
inni til sóknar rússneskra kafbáta út
á Norður-Atlantshaf undanfarin
misseri. Fyrsta orrustan var í fyrri
heimsstyrjöldinni við þýska kafbáta,
önnur orrustan var einnig við þýska
kafbáta í annarri heimsstyrjöldinni.
Þriðja orrustan var reiptogið milli
kafbátaflota Bandaríkjamanna og
Sovétmanna á höfunum umhverfis
Ísland í kalda stríðinu. Á þeim árum
tóku menn að ræða um GIUK-hliðið,
varnarviðbúnað Vesturlanda gegn
kafbátum sem náði frá Grænlandi
um Ísland til Skotlands. Í grein
sinni segir Foggo meðal annars:
„Rússar vilja skapa sér vígstöðu á
höfunum við Evrópu og þeir halda
úti herafla utan landamæra Rúss-
lands. Komið hefur verið á fót sam-
tengdu kerfi rússneskra strand-
eldflauga, orrustuþotna, loftvarna-
búnaðar, herskipa og kafbáta sem
ógnar nú öllum flotum á Eystrasalti
og auk þess aðildarþjóðum NATO í
Litháen, Eistlandi og Lettlandi –
stjórnvöld ríkjanna ráða ekki yfir
eigin ströndum nema leiðtogar
Rússa leyfi þeim það. Komið var á
fót svipuðu varnarvirki (anti-access/
area-denial, A2/AD) á Svartahafi
eftir að rússneskur herafli réðst inn
í Úkraínu og tók Krím. Stöðugt
fjölgar rússneskum hermönnum í
Sýrlandi og Rússar hafa sett upp
herstöðvar við Norður-Íshafið, her-
vætt og gert kröfu til stórs hluta
þess í andstöðu við venjur al-
þjóðalaga. Á þennan hátt og með
A2/AD hafa Rússar dregið úr getu
okkar til að beita valdi okkar og
aukið eigin áhrifamátt utan landa-
mæra sinna.
Rússar ráða nú yfir „stálboga“ frá
Norður-Íshafi um Eystrasalt til
Svartahafs. Við hann bætast víð-
tækar og tíðar eftirlitsferðir kafbáta
um Norður-Atlantshaf og Nor-
egshaf og herafli í fremstu víglínu í
Sýrlandi. Þetta gerir Rússum kleift
að skapa hættu fyrir næstum allan
herflota NATO. Athafnasvæði flot-
ans er ekki lengur látið í friði. Í
fyrsta sinn í nærri 30 ár ber að líta á
Rússland sem marktækt og áreitið
flotaveldi.“
Leiðtogar NATO-ríkjanna koma
saman í Varsjá í dag. Þess er ekki að
vænta að í ályktun þeirra verði vikið
sérstaklega að stöðu mála á N-
Atlantshafi. Austurhluti og suð-
austurhluti NATO eru nú í sviðsljós-
inu og elfing viðbúnaðar þar.
Nauðsyn áhættumats
Nú eins og áður ræður úrslitum
að íslensk stjórnvöld bregðist rétt
við aðstæðum. Yfirlýsingin sem ut-
anríkisráðherra ritaði undir með
varavarnarmálaráðherra Bandaríkj-
anna er til marks um að raunsæi
ræður afstöðu ríkisstjórnarinnar og
utanríkismálanefndar alþingis sem
ræddi yfirlýsinguna.
Hvarvetna í nágrannalöndunum
hafa stjórnvöld eða hugveitur staðið
fyrir greiningarstarfi og skýrslu-
gerð sem miðar að því að taka sam-
an upplýsingar um þróun öryggis-
mála og miðlun þeirra á opinberum
vettvangi. Danska skýrslan sem að
ofan er nefnd er nýjasta skjalið.
Þegar alþingi samþykkti ályktun
um þjóðaröryggisstefnu Íslands á
dögunum þar sem aðildin að NATO
og varnarsamningurinn við Banda-
ríkin eru grunnstoðir var áréttuð
nauðsyn þess að gert yrði áhættu-
mat fyrir Ísland í stað þess sem fyr-
ir liggur og er frá árinu 2009. Verði
frumvarp til laga um þjóðarörygg-
isráð samþykkt þegar þing kemur
saman í ágúst hlýtur gerð nýs
áhættumats að verða fyrsta verk-
efnið sem unnið er í nafni ráðsins.
Eftir að fréttin um sameiginlega
yfirlýsingu Íslands og Bandaríkj-
anna birtist leitaði Morgunblaðið
álits fulltrúa þingflokkanna. Ásta
Guðrún Helgadóttir, áheyrn-
arfulltrúi pírata í utanríkismála-
nefnd, sagði sannfærandi rök fyrir
yfirlýsingunni: „Í ljósi þeirra að-
stæðna sem eru uppi í heiminum
núna, þá get ég ekki sett mig upp á
móti þessu.[] Persónulega myndi ég
ekki vilja hafa her í heiminum, held-
ur frið. Þegar það er ekki möguleiki
verður maður að líta kalt á hlutina,“
sagði hún.
Árin 10 sem liðin eru frá því að
Bandaríkjamenn drógu herafla sinn
frá Íslandi og lokuðu herstöð sinni í
Keflavík sýna að hernaðarumsvif
Rússa umhverfis Ísland hafa ekki
minnkað við það. Herleysi er engin
trygging fyrir að þjóðir búi við frið.
Hjá því verður ekki komist „að líta
kalt á hlutina“ þegar rætt er um ör-
yggi á norðurslóðum um þessar
mundir.
Eftir Björn
Bjarnason » Þeir sem bera
ábyrgð á öryggis-
málum á N-Atlantshafi
hafa áhyggjur af stór-
auknum umsvifum rúss-
neskra kafbáta.
Björn Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra.
Kalda matið hlýtur að ráða í öryggismálum