Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 14

Náttúrufræðingurinn
106
niður staða forystueiginleika þessa
fjár stofns. Breytileg meðaltöl
raðtölu í viðmiðunarhópunum
má rekja til þess að sami við-
miðunarhópur var notaður fyrir
allar forystu kindur á sama búi.
Sumar ærnar í viðmiðunarhópunum
höfðu tilhneigingu til að raða
sér framarlega eða aftarlega í
rekstrinum en þau einstaklingsáhrif
eru ekki á nokkurn hátt sam bærileg
við hegðun forystufjárins.
Dreifing forystufjár um landið
Eðlilegt er að bera upplýsingarnar
um fjölda forystufjár í landinu og
dreifingu þess eftir landsvæðum
saman við rannsókn Lárusar G.
Birgissonar28 sem náði til áranna
1991 og 1992. Í könnun hans var
einnig safnað upplýsingum um
forystufjárblendinga, sem á þeim
tíma voru áreiðanlega miklu fleiri
en nú gerist. Þegar sæðingar hófust
með sæði úr forystuhrútum að nýju
um 1980 komu margir bændur sér
upp blendingsfé en reynsla af því
var ákaflega misjöfn og mikill hluti
þess týndi fljótt tölunni. Eðlilegt er
því að miða við tölur Lárusar um
fé í hreinrækt. Hann telur sig hafa
náð til um 90% stofnsins og áætlar
að fé í hreinrækt hafi losað rúmt
þúsund á landinu öllu 1991 og
1992. Þó að reynt hafi verið að ná
til alls forystufjár í þessari könnun
er ljóst að það næst aldrei að fullu.
Hvort það eru 10% eða eitthvað
minna sem liggur óbætt hjá garði
er ómögulegt að ákvarða. Tölur
um heildarfjölda benda því til þess
að forystufé hafi frekar fjölgað á
þeim rúma hálfum öðrum áratug
sem leið á milli þessara kannana.
Samanburður á fjölda hjarða gefur
einnig vísbendingu í þá veru.
Við samanburð eftir landsvæðum
kemur í ljós að fjöldi búa með
forystufé er nánast óbreyttur á
Vestur landi frá talningu Lárusar,
og einnig fjöldi fjárins. Í könnun
hans er það fé að stórum hluta sagt
blendingar. Á þessu svæði eru nú
örfáar kindur sem fengnar voru
á allra síðustu árum úr Norður-
Þingeyjarsýslu en að öðru leyti hefur
stofninn haldist með síendurteknum
sæðingum.
Á Vestfjörðum er fátt forystufé og
breytingar litlar nema hjörðum með
forystufé hefur fjölgað í Strandasýslu.
Forystufé var flutt á Barðaströnd af
Norðurlandi snemma á síðustu öld
og er jafnvel talið að borist hafi með
því riðuveiki (13. mynd).37 Fé af
þessum grunni mun enn að finna
í Dýrafirði. Fé á Barðaströnd var
eytt með riðuniðurskurði á níunda
áratug liðinnar aldar og er Vestur-
Barðastrandarsýsla nú eina sýsla
landsins þar sem ekkert forystufé er
að finna.
Í Húnavatnssýslum er forystu-
fjárstofninn lítt breyttur frá talningu
Lárusar hvað varðar fjölda fjár
og hjarða. Langflest af þessu fé er
ræktað upp í gegnum sæðingar.
Grunninn mun allvíða að finna frá
11. mynd. Þróun erfðahlutdeildar Blesa 98-884 eftir fæðingarári afkvæma. Blesi var á
sæðingastöð frá 2002 til 2004 (afkvæmi úr sæðingu ári síðar). – Genetic contribution of Blesi
98-884 in the Icelandic leadersheep population by year of birth. Blesi was used for AI in 2002–
2004.
12. mynd. Þróun erfðaframlags sex sæðingastöðvarhrúta eftir fæðingarári gripanna – Genetic
contribution of six leaderrams used in the AI-service grouped by the year of birth of individual
sheep.
sæðingunum frá Laugardælum um
1960. Mögulega rekja örfáar kindur
ættir til forystufjár sem kom af
Sléttu í fjárskiptunum. Einnig eru
munnmælasögur um að uppruna
fjárins megi rekja til hrúts sem skotið
var undan við niðurskurðinn um
miðja síðustu öld.29 Forystufjárrækt
á þessu svæði er samt aðeins svipur
hjá sjón í samanburði við það sem
frásagnir í bókinni Forystufé21 gefa
til kynna að verið hafi snemma á
síðustu öld.
Í Skagafirði hafa litlar breytingar
orðið á forystufjárfjölda frá könnun
Lárusar. Uppruni fjárins á þessu
svæði er breytilegur. Stærsti hluti
stofnsins mun ræktaður upp með
endurteknum sæðingum. Eitthvert
fé mun rekja uppruna til forystufjár
sem kom við fjárskipti um miðja
síðustu öld. Þá er þar fé sem fengið
NFr_3-4 2015_final.indd 106 30.11.2015 16:34