Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 16

Náttúrufræðingurinn
108
13. mynd. Hrúturinn Frosti á Innri-Múla á Barðaströnd árið 2007. Frosti er 3/4 forystukind
og virðist hafa öll einkenni til að leggja grunn að nýju að ræktun forystufjár á þessu svæði.
Frosti er mjög líkur föður sínum, Blesa 98-884. – The ram Frosti on Innri-Múli farm in
Barðaströnd, W-Iceland, in 2007. Frosti is of 3/4 leadersheep breeding and seems to have all the
characteristics to form the basis of a new leadersheep population in this area through genetic
upgrading. Frosti resembles much his father, Blesi 98-884. Ljósm./Photo: Sigurður Sigurðarson.
og forystukindum þó fjölgað
talsvert frá rannsókn Lárusar en
hann fann t.d. engar slíkar kindur
í Vestur-Skaftafellssýslu. Í hjörðum
í Álftafirði og Lóni er samt að baki
áratuga ræktunarsaga og grunar
okkur að grunninn sé að finna á
sjötta áratug síðustu aldar þegar
mikið af kynbótafé var keypt inn á
þetta svæði úr Þistilfirði.3 Ef til vill
hefur þar slæðst með forystufé þó
að ekki hafi tekist að sannreyna það.
Í Rangárvallasýslu hefur hjörðum
með forystufé fjölgað og fjöldi
þess aukist frá rannsókn Lárusar. Í
Árnessýslu eru fjöldatölur hins vegar
mjög áþekkar. Í Rangárvallasýslu
er allt forystufé ræktað upp eftir
sæðingar eða aðkeypt úr Norður-
Þingeyjarsýslu á síðustu árum. Í
Árnessýslu er hins vegar grunnurinn
að flestu af þessu fé frá fjárskiptunum
um miðja liðna öld þegar talsvert
kom af forystufé á svæðið austan
Hvítár úr Þingeyjarsýslum. Þess
voru dæmi að menn fengju þá
aukinn fjárkaupakvóta til kaupa
á forystufé (Haraldur Sveinsson
á Hrafnkelsstöðum, munn legar
upplýsingar haustið 2014).
Hrútar – sauðir – ær
Skipting á milli kynja er mjög lík
og var í rannsókn Lárusar. Ánum
hefur þó fjölgað hlutfallslega á
kostnað bæði hrúta og sauða. Þessar
breytingar leiða til þess að til jafnaðar
eru 11,1 ær á hvern hrút en eru aðeins
8,6 í gögnunum hjá Lárusi. Hafa
þarf hugfast að hrútarnir tveir, sem
hverju sinni voru notaðir til sæðinga,
voru mun meira notaðir en aðrir
forystuhrútar þannig að hver heima-
hrútur er notaður á mjög fáar ær.
Aldur gripa – fjöldi á hverju
búi
Vísbendingar má sjá um að stofninn
sé í hægum vexti og er það í
samræmi við tilfinningu okkar. Tölur
staðfesta einnig óvanalega góða
endingu hjá forystufénu og meiri en
hjá öðru íslensku sauðfé. Tölur um
ættliðabil sýna að öllu hærra hlutfall
hrúta en áa er undan stöðvarhrútum,
sem eru að jafnaði nokkru eldri en
heimahrútar. Tölur um ættliðabil
hjá sauðfé hér á landi eru komnar
nokkuð til ára sinna38,39 og er vitað að
það hefur styst umtalsvert á síðustu
árum. Hjá forystufé er það greinilega
lengra en hjá öðru fé, sérstaklega á
móðurhliðina. Forystufjáreiginleikar
verða sumir betur ljósir með
aldrinum og er því eðlilegt að velja
fremur rosknar kindur til undaneldis.
Í hjörðum með aðeins eina forystuá
eða tvær er algengt að ekki sé farið
að huga að endurnýjun fyrr en ærnar
eru komnar til ára sinna, og leiðir
þá til alllangs ættliðabils. Langt
ættliðabil er fremur kostur nú um
stundir þegar einn megintilgangur
forystufjárræktunar er orðinn að
varðveita mjög sérstæðan stofn.
Fjöldi búa með forystufé
er 415 í rannsókninni og er það
tæpum einum tugi fleiri bú en í
rannsókn Lárusar. Á langflestum
búanna er að finna aðeins eina
eða tvær forystukindur. Þessi mikla
og sérstaka dreifing á stofninum
skiptir talsverðu máli við verndun
og viðhald stofnsins sem fjallað
verður um síðar.
Hornafar
Samanburður við rannsókn Lárusar
á hornafari forystufjárins sýnir
allnokkra breytingu. Hér eru 97%
skráðra gripa venjulega tvíhyrndir
en það hlutfall var ekki nema rúm
88,5% hjá Lárusi. Í rannsókn hans
var nokkuð um kollótt fé og er ekki
ólíklegt að það megi að einhverju
leyti rekja til þess hve mikið er þar
um blendinga, einkum á svæðum
þar sem fé er að grunni til kollótt.
Með hliðsjón af upplýsingum úr
bókinni Forystufé21 er ljóst að kollótt
fé hefur lengi, mögulega frá upphafi,
verið að finna í þessum stofni.
Kollótt fé var ekki síst að finna á
norðausturhluta landsins en það er
einmitt stærsta svæðið þar sem enn
er í grunninn sami forystufjárstofn
og á fyrri hluta síðustu aldar.
Ferhyrndar kindur eru heldur færri
en hjá Lárusi, en ætíð hafa einhverjir
forystufjáreigendur fengist við
að sameina þessa tvo sjaldséðu
eiginleika í einstökum kindum.
NFr_3-4 2015_final.indd 108 30.11.2015 16:34