Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 19

111
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Dreifing með sæðingum hefur
mikil áhrif á þróun stofnsins. Í
könnun okkar hafa 39% gripanna
sæðingahrút sem skráðan föður.
Þetta er nákvæmlega sama hlutfall
og nær tveim áratungum áður í
könnun Lárusar þar sem fyrir koma
margir blendingsgripir með slíkt
faðerni. Erfðahlutdeild einstakra
gripa var metin en áberandi er
aðeins hlutur þeirra sem tengjast
beint sæðingastarfi. Hlutdeild
Blesa 98-884 yfirgnæfir þátt allra
annarra hrúta og er dæmi um
áhrif sem ekki mega skapast í jafn-
litlum stofni (11. mynd). Sigríður
Jóhannesdóttir30 varaði við þessu
eftir eins árs notkun Blesa á stöð
en varnaðarorð hennar voru ekki
tekin nógu alvarlega. Blesi kom
fullorðinn á stöð. Hann átti þá fyrir
stóran hóp afkomenda í Norður-
Þingeyjarsýslu og komu sumir
þeirra síðar einnig til notkunar á
stöð. Erfðahlutdeild annarra eldri
stöðvarhrúta er sýnd á 12. mynd og
er þar ekkert varhugavert. Hlutdeild
Móblesa 89-921 meðal yngstu
hrútanna hefur þó safnast talsvert
upp og aukið verulega áhrif hans að
nýju í stofninum. Skyldleikatengsl
stöðvarhrútanna er það sem öðru
fremur myndar skyldleikarækt í
stofninum (6. tafla). Bent skal á að
yngstu hrútarnir tengjast fleiri og
fleiri gripum og skýrir það hvers
vegna fleiri yngri gripir reiknast
með skyldleikarækt en gerist meðal
eldri gripa (14. mynd).
Vert er að vekja athygli á því
að ótrúlega vel virðist hafa tekist
að takmarka nýja skyldleikarækt
í stofninum. Mestu máli skiptir
þetta fyrir ræktunarkjarnann á
norðausturhluta landsins. Sæðingar
hafa aldrei verið mikið notaðar þar
við ræktun forystufjárins. Hrútarnir
fyrir stöðvarnar eru yfirleitt sóttir á
svæðið og eru þess vegna skyldari
fénu þar en fé á öðrum svæðum.
Endurnýjun utan sæðinga er að
mestu undan ungum hrútum og eru
yfirleitt aðeins eitt eða örfá afkvæmi
hvers þeirra sett á. Hrútar eru
talsvert sóttir í aðrar ræktunarhjarðir
innan svæðisins og hefur það
yfirleitt tekist mjög vel. Ástæða er til
þess að hvetja forystufjáreigendur
á þessu svæði til að setja á nokkuð
af hrútum en ala mjög takmarkað
undan hverjum þeirra. Þannig
verður aukning skyldleikaræktar
best tempruð.
Á undanförnum árum hefur
sæði úr stöðvarhrútum verið
safnað og fryst til lengri tíma.
Eins og bent hefur verið á getur
það komið mjög að gagni við að
hemja skyldleikaræktina að nota
áratugagamalt sæði.45 Þetta er
atriði sem ástæða er til að hafa í
huga við varðveislu forystufjárins í
framtíðinni.
Ekki reiknast mikil ný skyld-
leikarækt í forystu fjár stofninum (9.
mynd). Ljóst er að grunnur stofnsins
er mjög þröngur þó að rannsóknir
Norræna gena bankans sýni ekki
bein hættumerki.4 Allur stofninn
virðist rekja uppruna sinn til Norður-
Þingeyjarsýslu og fjarskyldar eða
óskyldar ræktunarlínur er hvergi að
finna í landinu. Í þessu sambandi
er rétt að benda á að stofninn fór
í gegnum flöskuháls í ræktuninni
um miðja síðustu öld. Þá var flutt
fjárskiptafé úr norðursýslunni á
svæðið milli Jökulsár á Fjöllum
og Skjálfandafljóts. Engar heimildir
er lengur að finna um þetta fé en
margt bendir til að það hafi komið
frá fremur fáum ræktunarbúum.
Á önnur svæði landsins dreifðist
forystufjáreiginleikinn síðar, ekki
hvað síst með sæðisflutningi úr
forystuhrútum í Árnessýslu um
1960, en þeir áttu allir uppruna
sinn í þessu fyrsta fjárskiptafé.
Einnig er þekkt að forystufé austan
Öxarfjarðarheiðar varð hart úti í
garnaveikifaraldri sem þar herjaði
laust fyrir miðja síðustu öld (Gunnar
Halldórsson á Gunnarsstöðum,
munnl. uppl. í júníbyrjun 2010).
Var stofninn á mörgum bæjum
endurnýjaður með kaupum á
forystufé úr Núpasveit, frá sömu
bæjum og margt af forystufé kom
áreiðanlega frá í áðurnefndum
fjárskiptum. Af þessum ástæðum
væri áhugavert að skoða erfðamengi
íslenska forystufjárins nánar með
aðferðum sameindaerfðafræðinnar.
Ekki virðist ástæða til að hafa
verulegar áhyggjur af þróun
skyldleikaræktar í forystu fjár-
stofninum í ljósi þessara niðurstaðna.
Rannsóknir Norræna genabankans4
og það að nær engar ábendingar
hafa komið frá forystufjáreigendum
um skyldleikahnignun kveikja ekki
heldur alvarleg viðvörunarljós.
Vegna smæðar stofnsins verður
samt aldrei of varlega farið í þessum
efnum. Hér er það einkum notkun
hrútanna sem þarf að skipuleggja vel.
Sæðingar verða áfram snar þáttur í
14. mynd. Forystuær Gríms Jónssonar í Klifshaga í Öxarfirði veturinn 1993. Bæði Móblesi 89-
921 og Blesi 98-884 voru fengnir úr þessari hjörð. – Leaderewes in the flock of Grímur Jónsson
at Klifshagi Farm in Öxarfjörður, N-Iceland, in the winter of 1993. Both Móblesi 89-921 and
Blesi 98-884 came from this flock. Ljósm./Photo: Lárus G. Birgisson.
NFr_3-4 2015_final.indd 111 30.11.2015 16:34