Morgunblaðið - 28.11.2016, Side 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 28. NÓVEMBER 2016
Síðasti biti í háls Stundum er gott að vera með langan háls, til dæmis þegar bitist er um brauð-
ið við smærri fugla þá er góða fólkið kemur að Reykjavíkurtjörn til að gefa þeim í gogginn.
Eggert
Það var svo fallegt á Degi ís-
lenskrar tungu og margir létu svo
fögur orð falla um ágæti tung-
unnar og að hún hefði aldrei staðið
með öðrum eins blóma síðan á
dögum Rasks. Aðrir veltu fyrir sér
hinu nýja rafræna, stafræna um-
hverfi tungunnar með stolti þeirra
sem trúa á framfarir og bentu á
þessa tvo íslensku stráka sem per-
sónulega beittu sér í kapphlaupinu
um það hvaða tungumál yrðu hlut-
geng – fengju að vera með í Örkinni hans Nóa, ef
þannig má að orði komast. Og hafi þeir reyndar
eilífa þökk og umbun að launum!
Svo var haldið upp á daginn með ýmsu móti.
Sigurður Pálsson flutti afburða erindi. Enn
hljóma þó raddirnar.
En svo var sparidagurinn á enda. Stöð tvö
hélt áfram að auglýsa Maraþon ná, sem mun
vera pakki af erlendu afþreyingarefni (á hvaða
máli?); aðrir voru hvattir til að verða sér úti um
„christmas jólatré“ í búð sem ég hlífi við að
nafngreina; allt varð eins og vant er í blessaðri
gróðavænlegu heimsvæðingunni, sæbermondei
væri í nánd og við gætum haldið áfram með
okkar sales og outlets eins og ekkert hefði
ískorist. Svo fékk ein auglýsingastofan heila-
bylgjuhugmynd: af hverju tökum við ekki Black
Friday með stormi!?!
Og þegar blakkfrædeigsvitleysunni lýkur
finna menn örugglega upp á einhverju nýju frá
útlandinu til að selja og græða og selja og
græða, skítt veri með það þó að við höfum ekki
tíma til að snúa þessu á íslensku fyrir Íslend-
inga. Skilja ekki allir ensku? Meira að segja eru
auglýsingablöð stíluð á börn og þau ávörpuð á
ensku með fyrirsögnunum, Kids eða Back to
School. Og í þessum skrifuðum orðum kom enn
einn óboðinn pésinn inn um lúguna: Á forsíðu
stendur Óskalistinn. Under Armour; þessir
kaupahéðnar vilja selja mér ágætlega útlítandi
iþróttafatnað, einar tuttugu tegundir, en allar
bera þær amerísk eða ensk nöfn, nema hvað
verðið er tilgreint á íslensku (sennilega af því að
við höfum ekki enn tekið upp dollarann).
Íslensk stjórnvöld eiga í hlálegri deilu vegna
heitisins Iceland. Erlend verslunarkeðja hafði
smekk í sér til að nota þetta sem vörumerki. En
nú geta slík mál verið snúin. Segjum til dæmis
að fyrirtæki hjá okkur veldi sér vörumerkið
Danmark upp á gamlan vinskap og tengsl. Sér-
hæfði sig síðan í kjötfarsi. Og merkti sér vör-
una. Þá gætum við farið út í búð og beðið um
400 g af Danmörku! Og svo gætum við auðvitað
borgað það cash, eins og enn bankinn auglýsir
nú grimmt – og minnir mig á þegar Rauði
krossinn tók upp á því að vera
næs!
Við lifum í upplýsingasamfélagi
hvort sem okkur líkar betur eða
verr. Fyrir nokkrum árum man ég
að við höfðum áhyggjur af því að
íslenska var ekki kennd í Mynd-
listarháskólanum, svo vond var stafsetning nem-
enda miðað við þær reglur sem þó heitir að eigi
að vera í gildi. Hvað þá hjá þeim, sem lærðu fag-
ið í LA! Nú beinast áhyggjurnar að því, hvort
ekki sé lengur hægt að koma saman einni aug-
lýsingu fyrir Íslendinga án þess að hnykkt sé á
væntanlegum kaupum með einhverju snjallyrði
á ensku. Eða þannig, að minnsta kosti á ensku.
Dæmin eru svo mýmörg, að myndu skipta
hundruðum ef við segjum að við tækjum okkur
fyrir hendur að kemba prent- og ljósfjölmiðla í
þessum sökum á einum degi. Og vel á minnst:
Er búið að gera hagræðingarlíkan sem segir til
um hversu mikil söluaukning reiknast sem beinn
afrakstur af hinni áhrifamiklu ensku lokasetn-
ingu sem krýnir auglýsinguna?
Aðaláhyggjan er auðvitað sú, að settar hafa
verið reglur um meðferð móðurmálsins – af því
enn eru til þeir sem álíta að það sé hluti af auð-
legð heimsins, auðlegð sem okkur tókst að varð-
veita á fátæktarárum en sem vefst bersýnilega
fyrir okkur á ríkidæmisárum – aðaláhyggjan
virðist vera sú, að samfélagið setur engan til að
fylgjast með fremur en háfínansinum í hruninu.
Auglýsingar eru auðvitað alla vega, sumar
skemmtilegar og koma manni í gott skap, aðrar
ekki. Ég myndi til dæmis aldrei gera mér versl-
unarferð í búð í Reykjavík sem héti Iceland. En
þegar Rekstrarvörur vinna með þér hljómaði í
morgunútvarpinu árum saman fann ég til vin-
arþels. Þegar Happaþrennan auglýsir að líkur
séu á skafrenningi, verð ég kátur og raula með
mér: þeir hugsa þó á íslensku!
Svo ég tali nú ekki um boðskap dagsins frá
Tommaborgurum sem iðulega dugir til að gera
manni glatt í geði þann dag allan.
En að vísu: Stundum botna ég ekki neitt í
neinu. Þegar bíll er í myndskeiði búinn að aka á
þreföldum hraða þess sem íslensk lög leyfa, er
manni trúað fyrir því að viðkomandi bíll, ég held
það sé Skoda, sé Simply clever. Þá fellur mér all-
ur ketill í eld. Og er þó ekki nema White Satur-
day.
Eftir Svein
Einarsson »… og við gætum
haldið áfram með
okkar sales og outlets
eins og ekkert hefði
ískorist.
Sveinn Einarsson
Höfundur er leikstjóri.
Dagur íslenskrar
tungu – og hinir
Ég er ekki viss um
að allir hafi gert sér
grein fyrir að með til-
lögum stjórnlagaráðs
um að náttúru-
auðlindir verði rík-
iseign, er stefnt að
meiri þjóðnýtingu en
nokkru sinni hefur átt
sér stað hér á landi.
Þetta er slík grund-
vallarbreyting, að með
henni er líklegt að
þjóðfélagið yrði fært aldir aftur í
tímann – í átt til alræðis og vald-
beitingar. Mikilvæg mannréttindi
lýðræðisins, eignarrétturinn, yrði að
stórum hluta skertur og færður yfir
til ríkisins.
En hví er verið að stefna að þess-
ari miklu þjóðnýtingu? Hið op-
inbera á 80% eigna þjóðarinnar
hvort sem er, nú þegar.
Ástæðan er sögð vera sú að þjóð-
in þurfi að fá arðinn af auðlind-
unum. En hér skjöplast mörgum
hrapallega – þetta eru tvö aðskilin
mál. Tekjur af auðlindum annars
vegar og eignarhald á auðlindum
hins vegar. Það ber enga nauðsyn
til að ríkið sé eigandinn, til þess að
arður af nýtingu renni til ríkisins og
þar með þjóðarinnar. Ótal dæmi eru
um þetta. Ríkið aflar iðulega tekna
með skattlagningu á tekjur ein-
staklinga. Slíkt er því
hægt – og raunar ein-
falt að gera – innan
núgildandi skattkerfis.
Ríkið skattleggi
hagnaðinn
Grundvallarmann-
réttindi, eignarrétt-
urinn, sem er til að
vernda einstaklinginn
fyrir ríkisvaldinu, er
gerður að rétti ríkisins
gegn einstaklingnum.
Það eru höfð enda-
skipti á hlutunum.
Menn gera sér alls ekki grein fyr-
ir því hversu gífurleg hugsunarvilla
er hér á ferðinni.
Ef menn viðurkenna eignarrétt
ríkisins á öllum náttúruauðlindum,
hefur einstaklingurinn engan stað
lengur til að standa á í baráttu fyrir
skapandi frelsi sínu.
Ríkisvaldið slær eign sinni á alla
frumvinnslu á auðlindum og hrá-
efni, sem einstaklingurinn hefur átt
og getað nýtt frá örófi alda.
Reglan hingað til – hin eðlilega
nálgun – hefur verið sú, að fyrst
gera menn verðmæti úr auðlindum
en ríkið skattleggur síðan hagn-
aðinn, eftir á.
Samkvæmt tillögum „Stjórnlaga-
ráðs“ á nú að taka gjald (leigu) fyr-
irfram án tillits til árangurs (hagn-
aðar). Lamandi hönd er lögð á
framtak einstaklinga og fyrirtækja
þeirra. Þeir eru lattir í stað örv-
unar. Þetta er slík breyting og
hindrun að þjóðfélaginu mun fara
stórlega aftur. Athafnaþrá ein-
staklinganna verður drepin í dróma.
Aukin völd yfir einstakling-
unum færð til ríkisins
Ástæðan, sem gefin er upp fyrir
þjóðnýtingunni er yfirskin, tál.
Hinn raunverulegi tilgangur og ætl-
unarverk sósíalískt hugsandi
manna, með kommúnistískar að-
ferðir ríkiseignar og ríkisrekstrar í
farteskinu, er að ná meiri völdum
yfir almenningi og takmarka frelsi
hans.
Í þessum tilgangi er beitt blekk-
ingum og hlutirnir ekki nefndir sín-
um réttu nöfnum. Ríkið er kallað
„þjóðin“ og ríkiseign er kölluð
„þjóðareign“. Ríkisvaldið á að ann-
ast þjóðareignir eins og aðrar rík-
iseignir og allar tekjur af þeim eiga
að renna í ríkissjóð, eins og allir
skattar, til frjálsrar ráðstöfunar fyr-
ir ríkið.
Upphaflega beindist þjóðnýtingin
að sjávarútveginum vegna þess að
þar urðu til miklar tekjur eftir
skipulagsbreytingu og tilkomu
framseljanlegra kvóta. Þá bentu
menn á að ef náttúruauðlindir sjáv-
arútvegsins ættu að verða þjóð-
areign, þá ættu einnig aðrar nátt-
úruauðlindir að verða það sama, t.d.
vatnsorkan. Þetta varð til þess að
menn slepptu sér lausum, fóru
ennþá lengra út í vitleysuna, sögðu
að allar náttúruauðlindir ættu að
verða þjóðareign. Með því varð mál-
ið að hreinni fjarstæðu. Öll frum-
vinnsla atvinnustarfseminnar í land-
inu yrði með þessu þjóðnýtt. T.d.
gæti ríkisvaldið hafið gjaldtöku af
rigningu, sem fellur á tún bóndans,
sólskini, sem skín á það og vindi
sem þurrkar heyið hans.
Ef haldið verður lengra út á
þessa óheillavænlegu braut, mun
brátt verða að borga ríkinu leigu
fyrir vindinn, sem knýr vindmyll-
urnar, og sólskinið, sem fellur á sól-
arrafhlöðurnar og fólk í sólbaði. Út-
sýni og landslag verða gjaldskyld
eign ríkisins. Ekki verður hægt að
nýta náttúruauðlindir án leyfis og
gjaldtöku ríkisins. Þetta fyrir-
komulag hindrar og dregur úr
framförum og nýjungum því ekki er
búið að uppgötva allar náttúru-
auðlindir eða nýtingarmöguleika
þeirra ennþá. Sem dæmi má nefna
að fram á miðja síðustu öld var
humar ekki nýttur, lifur, slóg, fisk-
hausar o.fl. Miklu af þessu var hent
í sjóinn aftur. Nú er þetta allt nýtt
og mikil verðmæti sköpuð.
Athafnaþráin fái útrás
og ríkið hlutdeild í hagnaði
Vald ríkisins er orðið miklu meira
– og meira afgerandi – þegar það er
að leigja út eignir sínar heldur en
þegar það er að skattleggja eignir
og starfsemi einstaklinganna.
Full ástæða er því til að hafna 34.
gr. stjórnarskrártillögu stjórnlaga-
ráðs, sem felur í sér framangreint
tilræði við frjálst og skapandi at-
hafnalíf í landinu. Í þess stað væri
farsælt að bæta eftirfarandi ákvæði
við 33. gr. um náttúru Íslands:
„Auðlindir í náttúru Íslands, sem
ekki eru í einkaeigu, eru almenn-
ingar. Löggjafinn hefur forræði yfir
almenningum.“
Þar með er komið í veg fyrir að-
för ríkisins að eignarrétti og at-
hafnaþrá einstaklinga, en óhagg-
aður stendur réttur ríkisins til að
afla tekna í þágu almennings með
hlutdeild í hagnaði af nýtingu nátt-
úruauðlinda okkar til lands, lofts og
sjávar.
Það felst í forræði ríkisins að
skipuleggja nýtingu og vernd auð-
linda landsins en ekki að slá eign
sinni á það sem vernda þarf.
Stórkostlegasta þjóðnýting Íslandssögunnar
Jóhann J. Ólafsson »Menn gera sér alls
ekki grein fyrir því
hversu gífurleg hugs-
unarvilla er hér
á ferðinni.
Jóhann J. Ólafsson
Höfundur er kaupmaður.