Dagblaðið Vísir - DV - 23.10.2015, Blaðsíða 37

Helgarblað 23.–26. október 2015 Menning 37
Á
laugardag fer fram málþing
á vegum stofnunar Vigdísar
Finnbogadóttur og Háskóla
Íslands um verk fransk-tékk-
neska rithöfundarins Milans
Kundera. Íslenskir rithöfundar og
fræðimenn munu flytja erindi auk
þess sem kanadíski fræðimaðurinn
François Ricard mun eiga í samræðu
við Friðrik Rafnsson, bókmennta-
fræðing og þýðanda Kundera á ís-
lensku.
Friðrik segir að gaman verði að
fá Ricard til landsins enda sé hann
líklega helsti sérfræðingur heims í
verkum Kundera, hafi skrifað bækur,
fjölda greina um hann og eftirmála
við bækurnar hans. Þá sé hann náinn
samstarfsmaður hans – „hans hægri
hönd,“ segir Friðrik.
Bæði vinsæll og virtur
Milan Kundera er fæddur árið 1929
í Brno í Tékkóslóvakíu sem var. Á 65
ára ferli sínum hefur hann skrifað tíu
skáldsögur auk smásagna, leikrita,
ljóða og greina, en verk hans hafa
verið þýdd á yfir fimmtíu tungumál.
Undanfarin fjörtíu ár hefur hann
búið í París í Frakklandi og hefur á
seinni árum skrifað bækur sínar á
frönsku. En hvað er svona merkilegt
við þennan rithöfund?
„Ég held að það sé alveg hægt að
segja að Milan Kundera sé einn af
þekktari og virtari rithöfundum sam-
tímans. Það að öll hans skáldverk
hans hafi verið þýdd á íslensku segir
sitt – það er ekki algengt með sam-
tímahöfunda. Hann hefur náð gríðar-
legum vinsældum hjá almenningi en
er líka bókmenntalega séð athyglis-
verður – hann er að nema ný lönd
innan þess listforms sem skáldsagan
er. Það er sjaldgæft að þetta fari
saman og það verður ef til vill hluti af
viðfangsefninu um helgina.“
Óþægilegar og áleitnar
spurningar
Hvaða nýju lönd eru þetta sem
Kundera hefur verið að nema í bók-
menntaheiminum?
„Eitt af því sem hann gerir er að
hann brýtur algjörlega upp línulega
frásögn í bókunum sínum. Spennu-
þátturinn í bókunum hans er ekki
endilega hvað gerist – eins og í
spennusögum – heldur hvernig það
gerist. Það er ákveðin tækni sem hann
beitir mjög skemmtilega og minnir oft
á tónlist eða tónverk, tilbrigði við stef.
Síðan hefur hann farið algjörlega nýjar
leiðir og skemmtilegar í persónu-
sköpun sinni – þaðan kemur eflaust
hluti af slagkrafti og áhrifamætti sagn-
anna. Hann er ekki að reyna að telja
okkur trú um að persónurnar sem
hann skrifar um séu eða hafi verið til.
Hann er frekar að reyna að rannsaka
ákveðin kjarnaatriði í lífi okkar allra,
eins og ástina, kynlífið, afbrýðisemina,
hégómagirnd og fleira. Þetta gerir
hann á frekar heimspekilegan og
abstrakt hátt en
þrátt fyrir það
lifna persónur-
nar fyrir fólki og
ná mjög vel til
lesenda.“
Hann sjálfur
verður svo líka
oft áberandi í
textanum, höf-
undurinn grípur
inn í og brýtur
upp frásögnina,
er það ekki?
„Jú. Þetta hafa verið kallaðar hug-
leiðingaskáldsögur þar sem hann
er að hugleiða tilveru mannsins. En
hann er líka alltaf að minna á að það
sé ekki til neinn stóri sannleikur. Þess
vegna slær hann alltaf varnagla við
öllu sem er sagt. Persónurnar eru
gerðar huglægar og höfundarröddin
kemur af og til með hugleiðingar, en
hún er alveg jafn óviss og þar er jafn
mörgum spurningum ósvarað. Þetta
er allt mjög afstætt, enda segir hann
að viska skáldsögunnar felist ekki í að
veita svör heldur að spyrja. Í skáld-
sögum sínum safnar hann gríðar-
lega miklu af þekkingu um manninn
og spyr áleitinna og stundum óþægi-
legra spurninga.“
Efahyggja með húmor
Má kannski segja að þessi afneitun
hans á „stóra sannleikanum“ og óþægi-
legu spurningarnar hafi orðið til þess
að verk hans voru fordæmd af komm-
únistastjórninni í Tékkóslóvakíu?
„Já, í al ræðisríkjum er bannað
að efast, og hann efaðist. Þá var
hann þurrkaður út úr sögubókum,
bækurnar hans bannaðar og hann
flúði úr landi 1975. En þrátt fyrir það
er ekki þar með sagt að hann sé neinn
sérstakur aðdáandi Vesturlanda eða
kapítalismans. Þar er annars konar
alræði, alræði auglýsinga og fjöl-
miðla, og hann hefur deilt mjög mik-
ið á þá pólitísku rétthugsun sem hér
tíðkast. Efahyggjan og skáldsagan
sem hentugt form til að koma henni
á framfæri er kannski hans helsta
leiðarstef. Svo kemur hann efahyggj-
unni á framfæri með miklum húmor.
Hláturmenningin er honum mikil-
væg og hann
sækir þar
meðal annars
í arf karni-
valismans á
miðöldum. Að setja spurningarmerki
við allt getur nefnilega verið mjög
erfitt en líka gaman.“
Fjölhæfur og frjór
Þú hefur þýtt allar tíu skáldsögur
Kundera, auk leikrita, smásagna
og greinasafna. Hvenær kynntist þú
verkum hans fyrst?
„Þegar ég var í námi í Suður-
Frakklandi 1983 tók ég námskeið
um útlagabókmenntir og las þar
Bókina um hlátur og gleymsku. Þar
fannst mér vera einhver sérstak-
lega skemmtileg blanda af húmor og
hugsun sem ég hafði ekki séð annars
staðar – minnti kannski svolítið á
Laxness okkar en var þó allt öðru-
vísi. Þarna var einhver vídd og stærð
sem mér þótti gríðarlega áhugaverð.
Ég þýddi mér til gamans eina sögu og
fékk birta í Tímariti Máls og menn-
ingar og þýddi svo leikritið Jakob og
meistarinn eftir hann líka. Í ársbyrjun
1984 kom Óbærilegur léttleiki til-
verunnar út á frönsku og þá fékk ég
samþykkt hjá Mál og menningu að
þeir tækju hana til útgáfu. Hún kom
út árið 1986 og þar með hófst þetta
ævintýri.“
Áttu þér uppáhaldsbók eftir hann?
„Ég á eiginlega tvær. Þær eru mjög
ólíkar. Annars vegar er það Ódauð-
leikinn sem kom út árið 1990. Það er
stærsta, viðamesta og kannski flókn-
asta bókin hans. Hún tekur þetta
stóra mikla fúguform – sem við get-
um kallað það – alla leið. Svo er það
spennusagan Kveðjuvalsinn sem er
alveg á hinum endanum. Það er stutt
snörp saga sem gerist á fimm dögum
á einum stað. Hún er eins ólík hinni
og mögulegt er, en það sýnir bara
hvað hann er afskaplega fjölhæfur og
frjór höfundur. Ég ráðlegg fólki alltaf
að byrja á Kveðjuvalsinum ef það
hefur ekki lesið neitt eftir Kundera.
Þetta er spennubók af bestu gerð.“
Nú er hann orðinn 86 ára, veistu
hvort hann sé ennþá að skrifa?
„Í fyrra kom út Hátíð merkingar-
leysunnar en það var svolítil endur-
koma því hann hafði ekki sent neitt
frá sér í mörg ár. Hann hefur yfirleitt
ekki hátt um það sem hann er að
vinna að þá stundina og ég hef ekki
lagt það í vana minn að spyrja að því.
En hann er alveg fullur af orku svo ég
reikna með að hann sé með eitthvað
í tölvunni. Ég held að hann kunni
ekkert annað eftir öll þessi ár.“ n
Viska skÁldsögunnar
Einn helsti sérfræðingur heims um verk Milans Kundera talar á málþingi um verk höfundarins
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is Hefur þýtt allt höfundar-
verk Kundera Friðrik Rafns-
son kynntist verkum Kundera
fyrst fyrir rúmlega 30 árum
þegar hann las Bókina um hlátur
og gleymsku. Mynd SiGtryGGur Ari
Milan Kundera
teiknaði
þýðandann sinn
Teikning Kundera
af Friðriki sem
hann sendi honum
í faxi á fertugsaf-
mælisdaginn.
Mynd SiGtryGGur Ari
Þú leigir hjá okkur sendibíl
í stærð sem hentar fyrir
þig, með eða án lyftu,
og keyrir sjálfur.
Hafðu samband
í síma 566 5030
Cargobilar.is
Ertu að flytja?
Vantar þig
sEndibíl?