Fréttatíminn - 30.09.2016, Blaðsíða 16

16 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 30. september 2016
Fjórum sinnum líklegra að Íslendingur missi hálskirtlana
Í kynningu ráðgjafafyrirtækisins
McKinsey á skýrslu um Landspítalann
og heilbrigðiskerfið var meðal annars
varpað upp mynd af því hvernig
stefnuleysi í heilbrigðismálum getur
birst. Tekið var dæmi af hálskirtla-
töku annars vegar og mjaðmaskipt-
um hins vegar. Litið er á hálskirtla-
töku sem aðgerð sem einkareknar
sjúkrastofur ráða við en mjaðmaskipti
er flókin aðgerð sem ekki er fram-
kvæmd nema á sjúkrahúsum.
Eins og sjá má af myndinni eru Ís-
lendingar heimsmeistarar í hálskirtla-
töku. Árið 2014 voru framkvæmdar
520 slíkar aðgerðir á hverja 100 þús-
und íbúa á Íslandi, meira en fjórum
sinnum fleiri en að meðaltali í öðrum
löndum Efnahags- og framfarastofn-
unarinnar, OECD. Næst flestar að-
gerðir voru gerðar í Hollandi, 240,
minna en helmingi færri en á Íslandi.
Á hinni myndinni sést að aðeins
voru gerðar 179 mjaðmaskiptaað-
gerðir á hverja 100 þúsund Íslendinga
árið 2014 á meðan meðaltal hinna
landanna var nálægt 240. Það þyrfti
að fjölga aðgerðum um þriðjung til
að komast upp í meðaltalið og um 125
prósent til að ná jafnmörgum aðgerð-
um og framkvæmdar eru í Belgíu, 401
aðgerð á hverja 100 íbúa.
Ástæða færri mjaðmaskiptaað-
gerða á Íslandi er ekki minni eftir-
spurn. Í dag bíða um 492 landsmenn
eftir slíkri aðgerð. Miðað við afköst
tæki um tíu mánuði að tæma þennan
biðlista. Til samanburðar bíða aðeins
38 eftir hálskirtlatöku á spítölunum.
Miðað við afköst þeirra, en þó einkum
einkastofa sem framkvæma flestar
aðgerðanna, tæki það þrjár vikur að
tæma biðlistana.
Ástæða þess að McKinsey dregur
upp þessa mynd er að hún kristallar
vanda íslenska heilbrigðiskerfið eftir
langvarandi stefnuleysi. Kerfinu tekst
ekki að forgangsraða verkefnum. Það
er ekki svo að bólgnir kirtlar séu mest
áríðandi verkefni heilbrigðiskerfis-
ins, þótt ekki sé ástæða til að gera of
lítið úr hugsanlegum skaða af þeim.
Og það er heldur ekki svo að í öðrum
löndum séu bólgnir kirtlar stórkost-
lega vanmeðhöndlað vandamál.
Ástæða þess að McKinsey dregur
fram þennan samanburð er að hann
sýnir hvernig stefnuleysið hefur
þokað kerfinu í að gera veigaminni
aðgerðir sem einkastofur ráða við og
framkvæma með stuðningi skatt-
greiðenda en ekki tekist að halda
í við aðrar þjóðir þegar kemur að
veigameiri aðgerðum sem færa fólki
stóraukin lífsgæði.
Segja má að myndin sé af kerfi sem
byggst hafi upp af aðhaldi gagnvart
stærri opinberu kerfunum en eftirlits-
og aðhaldsleysi gagnvart einkarekn-
um lækningastofum. | gse
Byggt á glæru úr kynningu McKinsey. Aðgerðir á hverja 100 þúsund íbúa.
Margar hálskirtlatökur – fáar mjaðmaaðgerðir
Ísland 520
Holland
Holland
Belgía
Sviss
Þýskaland
Austurríki
Finnland
Noregur
Frakkland
Danmörk
Svíþjóð
Lúxemborg
Ítalía
Bretland
Ísland 179
Írland
Spánn
Belgía
Finnland
Danmörk
Lúxemborg
Þýskaland
Grikkland
Svíþjóð
Sviss
Austurríki
Frakkland
Bretland
Írland
Danmörk
Portúgal
Spánn
Ítalía
LYF
17,4
+5%
18,3
60,9
+29%
78,7
SJÚKRAHÚS
16,9
30,6
+80%
HJÚKRUNARHEIMILI
11,5
19,7
+71%
HEILSUGÆSLA
+38%
TANNLÆKNAR
12,9
9,4
+86%
HJÁLPARTÆKI
5,2
9,7
6,6
11,3
+76%
SÉRFRÆÐINGAR
4,6
8,7
+91%
SJÚKRAÞJÁLFUN
1,3 1,4
+23%
FORVARNIRSjúkrahúsin stærst
en vaxa minnst
Ólíkir þættir heilbrigðiskerfisins hafa vaxið
mjög mismunandi frá aldamótum. Á sama
tíma og framlög til stóru sjúkrahúsanna hafa
vaxið um 29 prósent hafa framlög til sérfræði-
lækna vaxið um 76 prósent. Sjúkrahúsin voru
um 54 prósent af kerfinu öllu um aldamótin
en eru nú 48 prósent. Ef hlutur sjúkrahúsanna
ætti að verða jafn og áður þyrfti að auka
framlög til þeirra um 8,6 milljarða króna.
Aðrir þættir sem hafa vaxið mest er
heilsugæslan, hjúkrunarheimili og endur-
hæfingarstöðvar. Einkavæðing er lítil innan
heilsugæslunnar en mikil í endurhæfingu og
hjúkrunarheimilum.
Aukin þátttaka sjúklinga í lyfjakostnaði
virðist hafa haldið aftur af aukningu kostn-
aðar. Hlutdeild ríkisins lækkar að krónutölu
en í heildina eykst lyfjakostnaður mun minna
en annar heilbrigðiskostnaður. Sama má
segja um tannlækningar, þær vaxa meira en
sjúkrahúsin en minna en heilbrigðiskerfið í
heild. Það kann að vera að mikill kostnaður
sjúklinga valdi því að fólk kaupi síður lyf og
tannlæknaþjónustu.
Heildarframlög skattgreiðenda og sjúklinga til einstakra
þátta heilbrigðiskerfisins árið 2015 og til samanburðar með-
altal áranna 1998-2000 á föstu verðlagi dagsins í dag.
Krafa um skýra stefnumörk-
un í heilbrigðiskerfinu
hefur vaxið samhliða kröfu-
gerð um aukin framlög að
undanförnu. Skýrsla ráð-
gjafafyrirtækis McKinsey
um Landspítalann dró fram
veikleika kerfisins. Það
virðist hafa vaxið stefnulaust
á undanförnum árum og án
markmiða um að sinna helst
mikilvægustu verkefnunum.
Margt bendir til að kerfið
hafi fremur verið mótað af
umdeildum hagfræðikenn-
ingum en faglegum sjónar-
miðum.
Gunnar Smári Egilsson
gunnarsmari@frettatiminn.is
Ráðgjafafyrirtækið McKinsey tekur
undir með forystumönnum innan
heilbrigðiskerfisins;
manna á borð við
Kára Stefánsson,
forstjóra Íslenskr-
ar erfðagreiningar,
Karl Matthíasson, forstjóra Landspít-
alans, og Birgi Jakobsson landlækni.
Allir hafa þeir lagt áherslu á upp-
byggingu Landspítalans sem miðju
íslenska heilbrigðiskerfisins. Stefna
stjórnvalda undanfarin ár hefur hins
vegar verið að veikja Landspítalann.
Sjúkrahúsin hafa vaxið minna en
kerfið í heild á meðan sérfræðistof-
ur, heilsugæsla og hjúkrunarheim-
ili hafa vaxið langt umfram kerfið
í heild.
Landspítalinn hrörnar
Auðvitað er til innan hvers þátt-
ar heilbrigðiskerfisins þörf um
vöxt. Það er án efa mikil þörf fyrir
að fjölga hjúkrunarheimilum, efla
heilsugæslu og styrkja einkarekstur
sérfræðilækna. En það er hæpið að
þörf fyrir vöxt innan þessara þátta
sé viðvarandi meiri en þörfin á upp-
byggingu
Landspít-
alans.
Það eru
nánast all-
ir sem skoðað hafa þessi mál sam-
mála um að tregða stjórnvalda
undanfarinna ára við að verja fé til
Landspítalans hafi ekki aðeins sett
starfsemi spítalans í hættu heldur
sé á góðri leið með að kippa stoðun-
um undan heilbrigðiskerfinu.
Landspítalinn hljóti alltaf að
verða miðja kerfisins; þar er starfs-
fólk menntað, veigamestu aðgerð-
irnar framkvæmdar og þar ætti
að fara fram mat á þörfinni og
stefnumörkun til að mæta henni,
ekki bara varðandi starfsemi spítal-
ans sjálfs heldur einnig varðandi að-
gerðir og meðferð sem framkvæmd-
ar eru af öðrum aðilum.
Sérfræðingar eflast
Þar sem stefnumörkun velferð-
arráðuneytisins hefur verið veik
hafa sjónarmið Sjúkratrygginga
Íslands markað uppbyggingu kerf-
isins. Þar eru gerðir samningar
við sérfræðinga og sjálfstætt starf-
andi stofnanir. Verðmæti þessara
samninga hefur vaxið miklum mun
meira en framlög til Landspítalans
frá aldamótum. Á meðan Landspít-
alinn og önnur sjúkrahús fengu um
28 prósent hærri framlög frá skatt-
greiðendum í fyrra en um alda-
mótin fengu sérfræðilæknar um
76 prósent hærri fjárhæð frá skatt-
greiðendum og sjúklingum.
Þeir hlutar heilbrigðiskerfisins
sem hafa vaxið mest að undanförnu
eru stofur sérfræðinga, heilsugæsla
og hjúkrunarheimili; þeir hlutar
kerfisins sem stefnt er að efla einka-
rekstur. Sá hluti kerfisins sem sam-
staða er um að halda í opinberum
rekstri, sjúkrahúsin sjálf, hefur hins
vegar vaxið lítið. Og í raun dregist
saman sé miðað við fjölgun lands-
manna.
Aukinn einkarekstur
Þegar fjárveitingar til kerfisins eru
skoðaðar má merkja stefnu um
að efla þá hluta kerfisins þar sem
einkarekstur fer vaxandi en draga
saman þá hluta sem eru í opin-
berum rekstri. Afleiðingin er ekki
aðeins sú að fjármagni sé beint
til einkafyrirtækja heldur veldur
því að þau verkefni sem einkafyr-
irtækin sinna, sem oftast eru þau
veigaminni og minna aðkallandi,
fá forgang á meðan þau verkefni
sem opinberu stofnanirnar sinna,
sem oft eru flóknari, veigameiri og
meira áríðandi, sitja á hakanum
svo biðlistar lengjast og þjónustan
versnar.
Þessu til viðbótar hefur verið
bent á að Sjúkratryggingum hafi
ekki tekist að veita einkastofum
faglegt eða fjárhagslegt aðhald. Það
sést til dæmis í fjölda hálskirtlaað-
gerða, sem vísað er til hér að neðan.
Vandi heilbrigðiskerfisins er því
ekki hvað síst afleiðing þess að til-
teknar stjórnmálakenningar réðu
meira um stefnuna á undanförnum
árum en fagleg sjónarmið. Kerfið
þjónar nú betur þeim sem hafa trú
á auknum einkarekstri og hagsmun-
um þeirra sem reka einkafyrirtæki í
heilbrigðisþjónustu en landsmönn-
um sjálfum.
Stefnuleysi eða kerfisbundin einkavæðing?
VONDU KERFIN:
heilbrigðisKERFIÐ
Upphæðir eru í milljörðum króna.