Fréttatíminn - 14.10.2016, Blaðsíða 30

Matartíminn
Þann
22. október
Matartíminn
auglysingar@frettatiminn.is | 531 3300
gt@frettatiminn.is | 531 3319
30 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 14. október 2016
Ofbeldi í nánum
samböndum tengist
hugmyndum um
karlmennsku
Þeir sem beita ofbeldi í
nánum samböndum líta
á sig sem sterka og dug-
lega einstaklinga sem eigi
virðingu skilið. Oft á tíðum
réttlæta þeir ofbeldi og aðr-
ar skapsveiflur með því að
þeir séu fyrirvinnur heimil-
isins. Þetta eru fyrstu niður-
stöður nýrrar rannsóknar
sem er sú fyrsta sinnar
tegundar á Íslandi. Höf-
undur hennar, Jón Ingvar
Kjaran, segir nauðsynlegt að
brjóta niður skaðlegar hug-
myndir um karlmennsku.
Halla Harðardóttir
halla@frettatiminn.is
Ofbeldi á heimilum tekur á sig ýms-
ar myndir en er í flestum tilvikum
kynbundið. Talið er að á heimsvísu
verði þriðja hver kona fyrir líkam-
legu ofbeldi af hálfu maka eða þess
sem hún býr með einhvern tímann
á ævinni. Miðað við þetta er heim-
ilið hættulegasti staður kvenna og
er Ísland þar engin undantekning.
Hér á landi hafa verið gerðar
rannsóknir á konum sem verða
fyrir ofbeldi af hálfu maka en í
nýrri rannsókn beinir Jón Ingvar
Kjaran, kynjafræðingur og lektor
á Menntavísindasviði Háskóla Ís-
lands, sjónum sínum að körlum
sem beita ofbeldi. Í rannsókninni
var lögð áhersla á að skoða hvern-
ig karlmenn töluðu um ofbeldið og
hvernig þeir útskýrðu það, með
því markmiði að sjá hvaða mynd
þeir sem beita ofbeldi draga upp af
sjálfum sér. Rannsóknin er sú fyrsta
sinnar tegundar á Íslandi.
Skaðlegar karlmennskuhugmyndir
„Flestir mannanna hafa komið til
mín úr einhverskonar meðferðar-
úrræði, hafa verið á Vernd eftir að
hafa setið inni, eða þá að þeir hafa
komið til mín í gegnum samtökin
Heimilisfriður sem byggja á sam-
talsmeðferð fyrir karlmenn sem
hafa beitt maka sinn ofbeldi,“ segir
Jón Ingvar en hann tók viðtöl við
gagnkynhneigða karlmenn á aldr-
inum 28 til 50 ára, úr öllum stéttum
þjóðfélagsins.
„Með rannsókninni er ég ekki að
reyna að finna sálfræðilegar útskýr-
ingar á ofbeldinu sem slíku held-
ur legg ég áherslu á að þeir útskýri
sjálfir sína hegðun og í rannsókn-
inni styðst ég að miklu leyti við
hugmyndir breska félagsfræðings-
ins Jeff Hearn sem hefur rannsak-
að hugmyndir um karlmennsku og
skrifað mikið um og rannsakað of-
beldi í nánum samböndum,“ segir
Jón Ingvar en Hearn tekur mjög af-
gerandi afstöðu í sínum rannsókn-
um og rekur kynbundið ofbeldi
til viðhorfa samfélagsins og hug-
mynda um karlmennskuímyndina.
„Á Íslandi og í öðrum samfé-
lögum þar sem jafnrétti er komið
lengra á veg er ofbeldi í nánum sam-
böndum frekar dulið en rót vand-
ans liggur í þessum hefðbundnu
karlmennskuhugmyndum og þess
vegna er ofbeldi oftast kynjað. Mér
finnst það oft gleymast þegar menn
leggja of mikla áherslu á einstak-
lingsbundnar orsakir eða sálfræði-
lega þætti að skoða ofbeldið með
kynjagleraugum. Konur verða fyrir
ofbeldi í æsku en þær fremja mun
síður ofbeldi á fullorðinsárum. Ef
ofbeldi færðist á milli kynslóða þá
ætti slíkt líka að eiga við um konur.
Það eru langoftast karlmenn sem
beita konur ofbeldi frekar en öf-
ugt og það má að mínu mati rekja
til gamalla og skaðlegra hugmynda
um karlmennsku,“ segir Jón Ingvar.
Vilja allir vera góðir feður
Jón Ingvar segir það hafa komið sér
á óvart hversu sterkar hugmyndir
þeirra sem beita ofbeldi í nánum
samböndum hafi um karlmanninn
sem fyrirvinnu heimilisins. „Sú
hugmynd að karlinn þurfi að vera
skaffarinn er enn mjög ríkjandi. Og
í þeim tilfellum þar sem þeir eru
skaffarar þá telja þeir að þeim leyf-
ist ákveðin hegðun. Þeim finnst sú
staðreynd að þeir dragi björg í bú
réttlæta allan pirring innan heimil-
isins. Þegar þeir verða fyrir mótlæti
frá konunni, þegar hún er að „tuða
í þeim“ eins og þeir kalla það, þá
finnst þeim þeir ekki eiga það skilið.
Og þannig réttlættu þeir ofbeldið á
meðan á því stóð.“
„En svo er ákveðin þversögn til
staðar því þeir segjast líka vera dug-
legir að taka þátt í störfum innan
heimilisins, bæði að elda og taka
til. Það virðist því sem við lifum á
tímum þar sem karlmennskuhug-
myndir lifi með frekar nýtilkomnu
jafnrétti. Þeir segjast líka allir vilja
vera góðir feður og það er ein helsta
ástæða þess að þeir ákveða að leita
sér hjálpar.“
Þrátt fyrir að hafa komið Jóni
Ingvari á óvart að frekar ungir ís-
lenskir karlmenn leggi ríka áherslu
á að þeir séu fyrirvinnur og hafi því
aðeins meira svigrúm þegar kemur
að pirringi og skapsveiflum þá segir
hann það endurspegla það sem er-
lendir fræðimenn hafi þegar sagt.
„Í Bretlandi hefur verið tekið mik-
ið af viðtölum við menn úr útgerðar-
bæjum eins og Hull, menn sem eru
á sjónum þrjár vikur í mánuði og
eyða svo vikunni í landi á barnum.
Þegar konurnar byrja að kvarta yfir
drykkjunni og fjarverunni verð-
ur allt vitlaust og þeir beita ofbeldi
sem þeir svo réttlæta með þessum
skaffarahugmyndum. Mínir viðmæl-
endur eru samt ekki eingöngu í jað-
arhópum heldur eru þeir af öllum
sviðum samfélagsins. Ofbeldið er
stéttlaust í þeim skilningi og tengist
frekar strúktúr samfélagsins sem
byggir því miður enn á hugmynd-
um feðraveldisins.“
Neysla ekki skýring á ofbeldinu
Jón Ingvar segir þær hugmynd-
ir sem mennirnir hafi um sjálfa sig
falla mjög vel að ríkjandi hugmynd-
um um karlmennsku. „Þeim finnst
þeir fyrst og fremst vera rosalega
duglegir og sterkir einstaklingar.
Á sama tíma segjast þeir vera um-
hyggjusamir og miklir feður í sér
og vilja gera allt fyrir börnin sín.
En svo kemur þessi stóra þversögn
að þeir beita þá sem þeir eru í nánu
sambandi við ofbeldi. Ofbeldið sem
mennirnir beita er auðvitað misgróft
en ofbeldi er alltaf ofbeldi og við-
mælendur mínir kalla sig flestir of-
beldismenn. Útskýringin á ofbeldinu
er oftast sú að ofbeldið tengist skap-
inu sem þeir ráði ekki við undir
ákveðnum kringumstæðum. Þeir
segjast verða sérstaklega brjálaðir
séu þeir sviknir eða sé þeim ekki
treyst, eða þegar þeir eru gagn-
rýndir. Allt þetta tengist hugmynd-
um um karlmennsku. Þeir vilja vera
sterkir og að þeim sé sýnd virðing
en allt annað er merki um veikleika.
Flestir mannanna voru undir áhrif-
um áfengis eða annara vímuefna í
kringum þann tíma sem ofbeldið átti
sér stað en sögðust samt ekki endi-
lega hafa verið undir áhrifum þegar
þeir beittu ofbeldinu. Neysla er því
ekki megin orsakaskýring þeirra á
ofbeldinu.“
Breytingar taka tíma
En sé það svo að orsök kynbundins
ofbeldis liggi fyrst og fremst í hug-
myndum gerenda um karlmennsku
hlýtur lausnin að einhverju leyti
að felast í því að brjóta þessar hug-
myndir niður, eða hvað?
„Já, við höldum að við séum kom-
in yfir þessar hugmyndir en þær eru
ennþá undirliggjandi því þetta tek-
ur tíma,“ segir Jón Ingvar. „Ég tel,
og reyndar viðmælendur mínir líka,
fræðslu vera mjög mikilvæga og ég
er sannfærður um að efling kynja- og
jafnréttisfræðslu í skólum sé besta
forvörnin. Við þurfum að berjast
gegn þessum gömlu karlmennsku-
hugmyndum því þær eru, eins og
rannsóknin bendir á, skaðlegar.“
„Þegar konurnar byrja að
kvarta yfir drykkjunni og
fjarverunni verður allt vit-
laust og þeir beita ofbeldi
sem þeir svo réttlæta með
þessum skaffarahugmynd-
um.“
Útskýringin á ofbeldinu er oftast sú að ofbeldið tengist skapinu sem þeir ráði ekki
við undir ákveðnum kringumstæðum. Þeir segjast verða sérstaklega brjálaðir
séu þeir sviknir eða sé þeim ekki treyst, eða þegar þeir eru gagnrýndir. Allt þetta
tengist hugmyndum um karlmennsku. Mynd | Rut