Fréttatíminn

◄ Árgangur ►
◄ Útgáva ►
Other newspapers on this day

Fréttatíminn - 14.10.2016, Síða 40

Fréttatíminn - 14.10.2016, Síða 40
40 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 30. september 2016 prinsesu. Hún hét Evrópa. Úrux- inn hefur alltaf legið við rætur hugmyndarinnar um heimsálfu að nafni Evrópa. Hann er dýrið sem skilgreinir álfuna. Athafnir manna leiddu til útrýmingar dýrsins, en þær geta líka endurheimt það. Við viljum meina að þetta stórkostlega dýr verðskuldi ekki aðeins bók heldur “comeback” áætlun.“ Hér er sleginn annar tónn en í sögunni af nytsemi dýrsins. Þetta er róm- antíska sagan um úruxann. Fjölbreyttara lífríki Hjörðum Tauros-verkefnisins hef- ur á síðustu árum verið sleppt laus- um innan verndarsvæða í Króatíu, Tékklandi, Rúmeníu, Portúgal og á Spáni. Síðustu tvo áratugi hefur fjöldi smærri býla verið yfirgefinn og nýting jarða þeirra lögð niður, einkum í Austur-Evrópu, eftir því sem matvælaframleiðsla færist frá smærri býlum til stærri fyrirtækja. Áratuginn frá 1990 til aldamóta lagðist landbúnaður af á 42% áður nýttra jarða í Lettlandi, 28% í Lit- háen, 14% í Póllandi og svo fram- vegis. Á tíu ára bilinu frá 2003 til 2013 drógust nýttar jarðir í Evrópu enn saman um alls fjögur prósent. Hættan er sú að óhaminn trjágróð- ur, nýr skógur, taki yfir gríðarstór svæði, og dragi úr líffræðilegum fjölbreytileika. Villtur skógur dragi úr líffræði- legum fjölbreytileika? Já, sam- kvæmt rannsóknum er nú lífríki meginlandsins, það er hinn villtari hluti þess, til dæmis fuglalíf, veru- lega háð landbúnaði. Þegar jarðir falla í eyði þjónar það ákveðnum tegundum innan lífríkisins en öðr- um ekki, frekar þeim sem geti þrif- ist hvar sem er, en síður þeim fá- gætari. Meðal annars þess vegna hefur stefna Evrópusambandsins á síðustu árum verið sú að halda landbúnaðarjörðum í rækt óháð því hvort afurðir þeirra nýtist. Goderie og félagar vilja fara aðra leið, stuðla að öðrum fjölbreytileika. Og þar kemur uxinn til sögunnar, segja þau. Sem risadýr telst úruxinn til lykil- tegundar. Til langs tíma er talið að annað landslag mótist við nærveru risadýra en án þeirra; með beit varðveita dýrin gresjurnar. Með því að bíta og traðka niður lággróð- ur hemja þau trjávöxt: Þar sem annars væri samfelldur trjágróður verður úr „mósaík“ graslendis og skóga. Vinnutilgáta Goderies er að slíkt landslag styðji betur við fjöl- breytt lífríki, auk þess sem það sé upprunalegra – líkara Evrópu eins og hún var, ekki aðeins fyrir iðn- byltingu heldur fyrir landbúnaðar- byltinguna. Í þessari frásögn af líf- fræðilegum fjölbreytileika virðast fyrri sögurnar tvær sameinast, sú praktíska og hin rómantíska: lífrík- inu þyki bæði betra. Minni stjórn Stærri villidýr hafa frá árdögum verið náttúrulegur óvinur mann- kyns og sigur okkar yfir þeim er svo að segja nýunninn. Ég spyr Goderie hvaða sýn hann hafi á þetta starf, að endurheimta villidýrin. Er það skref áfram sama veg, felur það í sér enn meiri yfirráð yfir náttúrunni, eða er það skref til baka? „Að stíga til baka,“ svarar hann. „Í stað þess að halda í tauminn, sleppa honum. Og leyfa náttúrulegri þróun að eiga sér stað. Auðvitað þarf maður í upphafi kannski ákveðna stjórn, en skref fyrir skref að sleppa taki. Það er líka það sem við höfum í hyggju með ræktuninni – hún snýst um mjög mikla stýringu framan af, jafnvel með flutningi fósturvísa, til þess að gera, þegar upp er staðið, ekkert, og leyfa Darwin að vinna sína vinnu.“ Við stöndum við rafmagns- girðingu og gónum á hóp af annarr- ar og þriðju kynslóðar afbrigðum í ræktunarferlinu. Tárusa, eins og Goderie nefnir dýrin á þessu stigi hinu horfna dýri. Fyrir þessu seg- ir Goderie að séu margar ástæður, meðal annars að genafiktið væri ólöglegt. Á honum má skilja að aðr- ar ástæður vegi þyngra. – Hvað með Darwin, spyr ég. Þú minntist á hann áðan. Geturðu út- skýrt aðdráttarafl þróunarkenn- ingarinnar í þessu samhengi? „Já. Hugmyndin á bak við þróunarkenn- inguna eins og Darwin lýsti henni er auðvitað að í náttúrulegu um- hverfi velji náttúruleg ferli úr bestu, hæfustu einstaklingana og sjái til þess að sérkenni þeirra, þættirn- ir sem gera þá hæfa, dreifi sér um heila stofna. Það er að nokkru leyti líka markmið okkar með tárusun- um. Ekki að komast til baka, eins og Heck-bræður vildu til dæmis, og endurheimta dýrið eins og það var, heldur afbrigði sem hæfir núver- andi aðstæðum. Jafnvel að með- töldu því sem við höfum gert lofts- laginu. Að dýrið hæfi núverandi aðstæðum og geti mætt aðstæðum framtíðar, frekar en vera nákvæm- lega eins og það var.“ Aftamning húsdýra „Aftamning, það er í raun það sem við erum að gera,“ segir Goderie: „Ef þú ert taminn, ertu mataður, þér er gefið að drekka og allt það, þá geturðu verið heimskur. Þér leyfist að vera heimskur. Ef þú ert aftam- inn, hins vegar, og þér er sleppt lausum í skógi í Króatíu eða hvar það er, þá reynist þessi litli hund- ur hérna allt í einu vera úlfur og þú þarft að vera greindara dýr. Þú þarft að nýta umhverfi þitt af meiri klókindum, vita hvar er best að halda sig í ólíkum aðstæðum, í hita, kulda, snjó, regni og svo framvegis, hvernig skuli bregðast við rándýr- um, hvernig er best að verja pakkið þitt og smærri dýr – þú þarft að vera greindara dýr. Eitt af því sem gerist við tamningu er að heilar minnka, jafnvel í fólki. Neanderthalsmað- urinn hafði, að rúmmáli, stærri heila en við. Aftamning felur í sér aukna greind.“ Fyrst þú minnist á mannfólk, ætti einnig að aftemja okkur? „Nei!“ svarar Goderie snöggt og hlær við, „þú færð mig ekki til að segja neitt um mannfólk ...“ Dokt- orsneminn heldur okkur á sporinu: „En það er það sem gerist, það er meðal annars það sem villivæðing snýst um ...“ – „Já, kannski,“ segir Goderie, „kannski er það svo, þetta er samþróun og kannski ...“ – „Já, að læra samskipti við ótamin dýr er þáttur í því að aftemja mann- fólk,“ segir Conterato. – „Já, allt í lagi,“ svarar Goderie og reynir að drepa málinu aftur á dreif, „en fyr- ir fjölmiðla held ég mig við kýr“. Sá ungi heldur ótrauður áfram: „Ég talaði við mann sem sagði þetta svona, að málið snúist ekki bara um að gera náttúruna villta á ný heldur okkur sjálf, með því að skapa náttúrulegar aðstæður þar sem við getum aftur staðið frammi fyrir hinu villta.“ Í hálfum hljóðum svarar Goderie: „Já, jæja, ég held að ég sé nú sammála því, já.“ Frá því fyrr á þessu ári hefst hjörð 20 dýra af annarri kynslóð táros-nautgripa við á Lika-sléttunni í Króatíu. Þar sem ræktun Goderies og félaga hófst árið 2009 eru hjarðir Tauros-verkefnisins enn aðeins af annarri og þriðju kynslóð kynbóta. Þegar er þó nokkur svipur með þeim og úruxanum, segir Goderie. Kortið sýnir hvar kynbótastarf Tauros- verkefnisins fer nú fram. „Eitt af því sem gerist við tamningu er að heilar minnka, jafnvel í fólki. Neanderthals- maðurinn hafði, að rúmmáli, stærri heila en við. Aftamning felur í sér aukna greind.“ milli mjólkurkúa og úruxa. Goderie bendir á hvítu röndina sem þegar má finna á baki nautanna, þau séu á réttri leið, en enn ekki nógu háfætt. Og kvígurnar ekki jafn rauðleitar og þær eiga að verða. Með okkur er Ari Conterato, bandarískur mann- fræðingur sem vinnur að doktors- verkefni um rewilding-verkefni í Bandaríkjunum og Evrópu. „Margir sem ég hef hitt setja þessi verkefni í samhengi við jarðsögulega hug- takið mannöld (anthropocene), hugmyndina um að jarðsögu- lega skilgreinist okkar tímaskeið af yfirráðum mannskepnunnar á hnettinum. Rewilding er þá tilraun til að beina yfirráðum okkar í átt að minni stýringu, gefa eitthvað til baka af yfirráðunum, ferlunum og rýminu.“ Goderie tekur und- ir þetta. „Einmitt, það er svolítið mótsagnakennt,“ segir hann. „Við getum ákveðið að stíga til baka. Þú ert enn við stjórnvölinn en á annan hátt.“ Fyrrverandi framkvæmdastjóri Tauros verkefnisins, Henri Kerk- dijk-Otten, sagði skilið við Goderie árið 2014 og stofnaði til Uruz verk- efnisins. Uruz fer sína eigin rækt- unarleið að sama marki og Tauros, að afútrýma úruxanum, en byggir á annarri hugmynd um dýrið. Uruz notast við árásargjarnari tegund- ir til kynbóta, á við Toro de lidia – spænsku bardaganautin sem Lutz Heck notaði líka í sína uppskrift en Heinz Heck ekki. Og forsvarsmenn Uruz útiloka ekki genasplæsingar þegar líður á ferlið. Þó að gena- mengi úruxa hafi nú verið kort- lagt notar Tauros verkefnið slík kort aftur á móti ekki til afritun- ar eða splæsinga, heldur aðeins sem viðmið til samanburðar, til að skoða hversu líkir nýir tárusar eru

x

Fréttatíminn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttatíminn
https://timarit.is/publication/944

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

Gongd: