Dagblaðið Vísir - DV - 29.01.2016, Blaðsíða 39

Menning 35Helgarblað 29. janúar–1. febrúar 2016
Verið velkomin!
20%
AFSLÁTTUR
af
kæli- og frystiskápum
Leyndardómar Snæfellsjökuls
inngangur er sagður vera í eldfjöll­
um og jöklum: „Vítiseyjan (f. L‘ile in­
fernale) var nafn á borðspili sem ég
spilaði mikið þegar ég krakki. Upp­
runalega hét spilið Fireball Island
og var gefið út af Milton Bradley árið
1986. Slagorð spilsins var: „Marg­
vídda ævintýri með hættum og
háska!“ Leikurinn gerist á órann­
sakaðri hitabeltiseyju, heimili frum­
stæðra goðmagna,“ segir Anne. Síð­
asti sýningardagur Vítiseyjunnar í
Listasafni ASÍ er sunnudaginn 31.
janúar. n kristjan@dv.is
Áhugakona um eldfjöll Anne Herzog
heillaðist af ævintýrabók Jules Verne og flutti
til Íslands til að kynnast Snæfellsjökli betur.
Lee tók undir. Hann er einn þeirra
sem hljóta viðurkenningu fyrir
framlag sitt til kvikmyndalistarinnar
á hátíðinni í ár, en hann hefur sagt
að hann ætli frekar að mæta á körfu­
boltaleik sama kvöld – fjarvera hans
verður því áþreifanleg.
Rasísk umræða … í garð hvítra
Lítið annað hefur verið rætt í kvik­
myndaheiminum að undanförnu
og allir sem skipta máli spurðir um
skoðun á málinu.
Breska gæðaleikkonan Charlotte
Rampling sagði í viðtali að mögu­
legt væri að svörtu leikararnir hafi
einfaldlega ekki verðskuldað til­
nefningar og sagði að umræðan væri
raunar rasísk í garð hvítra – hún sagði
síðar að orð sín hefðu verið rang­
túlkuð. Michael Caine tók í sama
streng og sagði að ekki mætti verð­
launa leikara bara fyrir að vera svart­
ir, heldur þurfi þeir fyrst og fremst að
leika vel. Franska leikkonan og leik­
stjórinn Julie Delpy sagði að eflaust
væri auðveldara að vera svartur leik­
ari í Hollywood en kona – hún baðst
síðar afsökunar á ummælunum.
Aðrar stjörnur hafa hins vegar
tekið undir gagnrýnisraddirnar, til
að mynda Mark Ruffalo og George
Clooney, en Clooney sagði kvik­
myndabransann í heild sinni vera að
færast í ranga átt. Hann sagði vanda­
málið ekki bara vera hver veldi til­
nefningarnar heldur hversu fá góð
hlutverk væru í boði fyrir minni­
hlutahópa.
Yfirgnæfandi hvít akademía
En hvar liggur vandamálið?
Ein helsta kenningin er að
vandamálið felist í einsleitni Óskars­
akademíunnar sjálfrar, en með­
limir hennar hafa kosningarétt um
tilnefningar. Af þeim sex þúsund
einstaklingum sem skipa akademí­
una eru 94 prósent hvít, sem er mun
hærra en hlutfall hvítra í Bandaríkj­
unum. Það er ljóst að smekkur fólks
mótast af bakgrunni þess og lífs­
reynslu og spurningin er því hvort
akademían tengi betur við sögur um
hvítar persónur.
Á undanförnum árum hefur
verið gerð tilraun til að breyta sam­
setningu akademíunnar svo hún
endurspegli þjóðfélagið betur og til
að bregðast við umræðum undan­
farinna vikna var tilkynnt að sætum
í akademíunni yrði nú fjölgað og
skipulagi breytt til að hlutfall með­
lima úr minnihlutahópum myndi
tvöfaldast á næstu fjórum árum.
Fá færri hlutverk
Samkvæmt grein The Economist um
málið er ástæðuna þó ekki að finna
í vali akademíunnar á bestu leikur­
unum. Þar segir að tæplega 12,6 pró­
sent Bandaríkjamanna séu af afrísk­
um uppruna en svartir leikarar hafi
hlotið 10 prósent tilnefninga frá
aldamótum – og 15 prósent verð­
launanna. Hlutfallið sé því nokkuð
nærri lagi.
Hið sama er þó ekki segja um
rómanska Bandaríkjamenn, sem
eru 16 prósent þjóðarinnar en hafa
aðeins hlotið þrjú prósent af tilnefn­
ingunum frá aldamótum, eða asíska
Bandaríkjamenn, sem eru sex pró­
sent þjóðarinnar en hafa aðeins
hlotið eitt prósent tilnefninga frá
aldamótum.
Samkvæmt greiningu The
Economist er ástæðan þá fyrst og
fremst skortur á bitastæðum hlut­
verkum fyrir fólk úr minnihlutahóp­
um.
Fjöldi ólíkra hlutverka í banda­
rískum bíómyndum endurspeglar
bandarískt þjóðfélag nokkuð vel,
en þegar kemur að aðalhlutverkum
skekkist myndin umtalsvert. Svartir
fá níu prósent aðalhlutverka,
rómanskir aðeins þrjú prósent,
asískir tvö prósent, en hvítir 85 pró­
sent.
Þegar tölurnar eru skoðaðar virð­
ist vera sem Óskarsakademían velji
einfaldlega það sem er fyrir fram­
an hana – og það eru fyrst og fremst
hvítir leikarar.
Verða að kjósa
með bíómiðanum
Vandamálið virðist því liggja mun
dýpra en í samsetningu akademí­
unnar. Þeir sem halda um stjórn­
taumana, framleiðslufyrirtæki, kvik­
myndaver, sjónvarpsstöðvar og
leikstjórar, ákveða af einhverjum
ástæðum að setja hvíta leikara í að­
alhlutverk frekar en fólk úr minni­
hlutahópum.
Æðstu stjórnendur, jafnt í banda­
rískum stórfyrirtækjum sem og
menningarstofnunum eru lang­
flestir hvítir og getur það verið hluti
ástæðunnar. Önnur ástæða get­
ur verið að þeir séu einfaldlega að
hlusta á áhorfendur sem velji að
sjá kvikmyndir með hvítum aðal­
persónum – eflaust vegna þess að
því eru þeir vanir: hvíta hetjan er
„normið“.
Greinarhöfundur The Economist
kemst að þeirri niðurstöðu að ef
áhorfendur vilji að kvikmyndirn­
ar (og þar með Óskarsverðlaunin)
endurspegli samfélagið verði þeir að
vera duglegri að kjósa með bíómið­
anum, og bendir á að Bandaríkja­
menn ættaðir frá rómönsku Ame­
ríku kaupi 25 prósent allra bíómiða
í Bandaríkjunum. n
Þegar Brando
sniðgekk
Óskarinn
Þegar tilkynnt var að Marlon Brando
hlyti Óskarsverðlaunin árið 1973 fyrir
túlkun sína á Guðföðurnum, steig hann
ekki sjálfur á svið heldur sendi Sacheen
Littlefeather sem afþakkaði verðlaunin
fyrir hans hönd. Með því vildi Brando
mótmæla mismunun og misnotkun
kvikmyndaiðnaðarins á frumbyggja-
þjóðum Bandaríkjanna.
#Svartir-
SkiptaMáli
Það má segja að réttindabarátta svartra
Bandaríkjamanna hafi gengið í endur-
nýjun lífdaga á undanförnum tveimur
árum og meðvitund um stofnanabundið
misrétti í garð minnihlutahópa aukist.
Eftir nokkur áberandi mál þar sem
hvítir lögreglumenn myrtu unga svarta
Bandaríkjamenn án þess að hljóta
dóm fyrir fór reiðialda um þjóðfélagið.
Upp úr mótmælunum og óeirðunum
reis hreyfing sem sameinaðist undir
slagorðinu Black Lives Matter, eða Svört
líf skipta máli.
Markmið hreyfingarinnar hefur verið
að berjast gegn stofnanabundnu ofbeldi
og jaðarsetningu svartra Bandaríkja-
manna, sem búa á fjölmargan hátt við
krappari kjör en hvítir samlandar þeirra,
jafnt efnahagslega, réttarfarslega sem
menningarlega.
Af hverju er einsleitni í kvikmyndagerð vandamál?
Í fyrra spratt upp kröftug umræða á
Íslandi um mikilvægi þess að konur
tjáðu sig og segðu eigin sögur í gegnum
kvikmyndamiðilinn. Dögg Mósesdóttir,
kvikmyndaleikstjóri og formaður Félags
kvenna í kvikmyndum og sjónvarpi
(WIFT), var ein af þeim sem lögðu
áherslu á mikilvægi fjölbreytileikans.
DV fékk hana til að útskýra hverju hún
teldi einsleitni í kvikmyndagerð vera
vandamál.
„Einsleitni í kvikmyndum er mjög alvar-
legt vandamál þar sem kvikmyndir eru
gífurlega öflugur miðill sem sökkvir sér í
undirmeðvitund okkar og mótar viðhorf
okkar til samfélagsins. Sú staðreynd að
hvítir miðaldra karlmenn séu þeir „einu“
sem hafi eitthvað að segja í kvikmyndum
gefur mjög skekkta og skaðlega mynd af
samfélaginu. Þetta virkar sem eins konar
þöggun á aðra þjóðfélagshópa og elur á
fordómum,“ segir Dögg.
0 20 40 60 80 100
Kvikmyndir og kynþættir
HvítirÍbúar í BNA
Samtök leikara í BNA
Hlutverk í bíómyndum
Aðalhlutverk
Óskarstilnefningar
Óskarsverðlaun
Tölur fengnar úr The Economist
Rómanskir
Asískir
Aðrir
Svartir
Bestu leikararnir Allir þeir tuttugu leikarar sem eru tilnefndir í ár sem bestir, hvort tveggja í aðal- og aukahlutverki, eru hvítir.