Fréttablaðið - 08.04.2017, Blaðsíða 30

Fyrirtæki sem runnu úr höndum Sambands íslenskra samvinnu­félaga (SÍS) fyrir aldar­fjórðungi eða meira hafa verið áberandi á
forsíðum blaðanna síðustu daga.
Ástæðan er sú að þau má finna
í skýrslu rannsóknarnefndar
Alþingis um þátttöku þýska bank­
ans Hauck & Aufhäuser í einka­
væðingu Búnaðarbankans árið
2003. Niðurstaða hennar var að
athafnamaðurinn Ólafur Ólafsson
hefði þá staðið fyrir miklum blekk­
ingarleik, en hann var ráðinn for­
stjóri Samskipa eftir að SÍS endaði
í gjörgæslu Landsbankans í byrjun
tíunda áratugarins. Í kjölfarið tók
Ólafur þátt í viðskiptum með hlut í
Samskipum sem hefur verið líkt við
Búnaðarbankafléttuna.
Forstjóri eftir fall SÍS
SÍS, eða Sambandið eins og það var
kallað í daglegu tali, var um ára­
tugaskeið stærsta fyrirtæki lands­
ins og mikill áhrifavaldur í íslensku
atvinnulífi. Samvinnuhreyfingin,
þar sem kaupfélögin voru burð­
arásinn sem veldið byggði á, lenti
aftur á móti í miklum erfiðleikum á
sjöunda áratugnum og þegar komið
var fram á þann níunda var útflutn­
ingur á sjávarafurðum meginundir­
staðan í rekstri SÍS.
Endalok Sambandsins í byrjun
10. áratugarins leiddu til þess að
sjávarafurðadeildinni, besta bit­
anum úr eignasafni SÍS, var skipt í
smærri einingar. Landsbankinn tók
þá hluta hennar eða skipadeildina
yfir sem skömmu áður hafði
verið færð yfir í nýstofnaða hluta­
félagið Samskip. Ólafur Ólafsson,
þá nýhættur sem forstjóri Álafoss,
ullariðnaðardeildar Sambandsins
sem fór í þrot árið 1991, var í kjöl­
farið ráðinn forstjóri Samskipa.
Samkvæmt fjölmiðlaumfjöllun
þess tíma, um aðkomu Ólafs að Sam­
skipum, fékk Sverrir Hermannsson,
þáverandi bankastjóri Landsbank­
ans, hann til að taka við skipadeild­
inni. Ólafur var kaupfélagsstjórason­
ur úr Borgarnesi, þekkti rekstur SÍS
vel og bankinn var búinn að eignast
85 prósenta hlut í Samskipum. Árið
1994 fóru nýir hluthafar inn í Sam­
skip og var þýska skipafyrirtækið
Bruno Bisch off í þeim hópi ásamt
VÍS, Olíufélagi Íslands (ESSO), Sam­
vinnulífeyrissjóðnum og fleirum.
Í umfjöllun Frjálsrar verslunar í
febrúar 1996 var fullyrt að Ólafur
og Landsbankinn hefðu „plottað“
saman um söluna með þeim for­
merkjum að bankinn og þáverandi
forstjóri Samskipa hefðu engu að
síður haldið utan um meirihlut­
ann í félaginu og stýrt því eins og
þeim þóknaðist. Bruno Bisch­
off átti í Samskipum í gegnum
helmingshlut sinn í eignar­
haldsfélaginu NAT, North
Atlantic Transport GmbH,
sem átti aftur 29 prósent í
Samskipum. Nokkru síðar var
upplýst að Ólafur átti helming
í því félagi.
Sagnfræðingurinn Björn Jón
Bragason hefur bent á, fyrst í
tímariti Sögufélagsins árið 2011,
að aðkoma Hauck & Auf­
häuser að Búnaðarbank­
anum minni um margt á fjárfest­
ingu Bruno Bischoff í Samskipum.
Í báðum tilvikunum, líkt og í Al
Thani­málinu þar sem Ólafur var
dæmdur sekur fyrir markaðsmis­
notkun, hafi Íslendingar verið
blekktir um aðkomu útlendinga
að kaupum á stórum hlut í annars
vegar Samskipum og hins vegar
Búnaðarbankanum. Ólafur náði
síðar yfirhöndinni í Samskipum,
er aðaleigandi skipafélagsins í dag,
og hefur byggt úr því stórt og mikið
evrópskt viðskiptaveldi.
Tók þátt í kaupunum
Tryggingafélag SÍS, Samvinnutrygg­
ingar, kemur einnig ítrekað fyrir í
skýrslu rannsóknarnefndarinnar
eða sá hluti þess sem síðar varð
Eignarhaldsfélagið Samvinnu­
tryggingar. Það félag varð til eftir
sameiningu tryggingahluta Sam­
vinnutrygginga og Brunabótafélags
Íslands árið 1989 í Vátryggingafélag
Íslands eða VÍS. Aðrar eignir Sam­
vinnutrygginga, sem voru stofnaðar
fyrir forgöngu Sambandsins árið
1946, runnu þá inn í eignarhalds­
félagið sem tók síðar þátt í kaupum
S­hópsins svokallaða á 45,8 pró­
senta hlut íslenska ríkisins í Bún­
aðarbankanum.
Félög samvinnumanna og þekktir
Framsóknarmenn voru áberandi í
S­hópnum við kaupin á hlut ríkisins
en þar mátti, eins og í endurfjár­
mögnun Samskipa árið 1994, finna
Samvinnulífeyrissjóðinn og VÍS.
Finnur Ingólfsson, fyrrverandi ráð­
herra Framsóknarflokksins, var þá
nýlega orðinn forstjóri trygginga­
félagsins. Þegar rannsóknarnefnd
Alþingis kynnti skýrslu sína í síð­
ustu viku var tekið fram að ekkert
hefði komið fram um að aðrir ein­
staklingar sem voru í forsvari fyrir
aðila inna S­hópsins hefðu vitað
að aðkoma Hauck & Aufhäuser að
kaupunum á Búnaðarbankanum
hefði einungis verið til málamynda.
Eignarhaldsfélaginu Samvinnu­
tryggingum var slitið í júní 2007 og
eignir þess og skuldir þá færðar til
dótturfélagsins Giftar fjárfestingar­
félags ehf. Félagið hélt áfram að
fjárfesta á markaði með eignir Sam­
vinnutrygginga og þá meðal annars
í félögum sem tengdust stjórnend­
um Giftar.
Arion banki samþykkti að veita
Gift nauðasamning árið 2011 en
síðarnefnda félagið var áður stærsti
hluthafi Eignarhaldsfélagsins
Andvöku. Það félag byggði á líf­
tryggingafélaginu Andvöku sem
Samvinnutryggingar ráku fram að
sameiningunni í VÍS. Eignarhalds­
félaginu Andvöku var slitið í febrúar
2015 og var eigið fé þess þá greitt
út til eigenda. Samband íslenskra
samvinnufélaga, sem enn er til en
í formi eignarhaldsfélags, fékk þá
49 milljónir króna vegna slitanna
eins og fjallað var um í DV í sept­
ember það ár. Var sú ákvörðun rök­
studd með vísun í að kaupfélögin í
landinu hefðu verið viðskiptavinir
Samvinnutrygginga allt frá stofnun
þess og þangað til félagið sameinað­
ist VÍS árið 1989 og úr varð stærsta
tryggingafélag landsins.
Sambandið lifir
Skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis
var kynnt rétt tæpum 25 árum
eftir að Landsbankinn bútaði SÍS
niður eftir að ljóst varð að félagið
rambaði á barmi gjaldþrots. Sam­
bandið fagnaði 115 ára afmæli sínu
í febrúar síðastliðnum og stjórn­
endur þess halda aðalfund á hverju
ári. Um tuttugu samvinnufélög eru
enn virk hér á landi og má þar nefna
Kaupfélag Suðurnesja, KEA, Slátur­
félag Suðurlands og Kaupfélag Skag­
firðinga.
Mikil breyting varð á eigna­
stöðu SÍS árið 2015 þegar greitt var
úr Andvökusjóðnum. Eignir þess
hækkuðu þá úr fjórtán milljónum
króna í 58 og skuldirnar námu ein­
ungis 250 þúsund krónum. Síðasti
aðalfundur félagsins var haldinn í
nóvember á Grand Hóteli.
„Þar ræddum við möguleg fram­
tíðarverkefni SÍS. Það er engin
niðurstaða komin í það en þessi
vinna er í gangi og menn horfa
bæði til Skandinavíu og Bretlands
og samvinnufélaganna þar. Ég
bendi til dæmis á að Airbnb er sam­
vinnufélag,“ segir Hannes Karlsson,
stjórnarformaður SÍS.
„Við höldum líka reglulega
stjórnarfundi og erum með ákveð­
ið verkefni í gangi núna varðandi
stefnumótun til lengri tíma og þá
í samstarfi við kaupfélögin og þau
samvinnufélög sem eru í landinu.
Við erum aftur á móti ekkert að flýta
okkur og höfum nægan tíma.“
Þræðirnir liggja
til Sambandsins
Ólafur Ólafsson var ráðinn forstjóri Samskipa rúmu ári eftir að skipadeildin var færð út úr SÍS. Mynd/ljÓSMyndaSaFn Rvk
aðalfundir SÍS voru oft haldnir í Samvinnuskólanum á Bifröst.
Samvinnutryggingar fögnuðu 40 ára afmæli í ágúst 1986.
Endalok og uppgjör
SÍS leiddu til þess
að Ólafur Ólafsson
var ráðinn forstjóri
Samskipa. Fyrir-
tæki Sambandsins
eru nú enn og aftur í
sviðsljósinu í kjölfar
skýrslu rannsóknar-
nefndar Alþingis.
Haraldur Guðmundsson
haraldur@frettabladid.is
Ólafur Ólafsson,
aðaleigandi samskipa,
hÓf afskipti af félag-
inu árið 1993 og hefur
síðan þá byggt upp
stÓrt evrÓpskt
viðskiptaveldi.
8 . a p r í l 2 0 1 7 l a U G a r D a G U r30 H e l G i n ∙ F r É T T a B l a ð i ð
0
8
-0
4
-2
0
1
7

0
4
:4
8
F
B
1
4
4
s
_
P
1
1
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
1
1
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
C
A
1
-D
3
2
8
1
C
A
1
-D
1
E
C
1
C
A
1
-D
0
B
0
1
C
A
1
-C
F
7
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
B

F
B
1
4
4
s
_
7
_
4
_
2
0
1
7
C
M
Y
K