Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.12.1989, Síða 14

Dr. Þorsteinn Blöndal læknir
Listin að lifa
Allt frá árinu 1964 hefur
mikið verið rœtt um áhrif
reykinga á líkamann. Pótt
þessi umrœða hafi einkum
beinstað áhrifum reykinganna
á öndunarfærin er það samt
æðakerfið sem skemmist mest
og er þá átt við fjölda ótíma-
bærra sjúkdóma og dauðs-
falla.
Vinsældir reykinga byggðust á
mörgum þáttum, m.a. tengslum við
hvíld og samveru með vinum,
ávanaáhrifum níkótíns á tauga-
kerfið og blygðunarlausri markaðs-
færslu í öllum hugsanlegum mynd-
um. Til allrar ógæfu gerðist þetta í
löndum þar sem blóðfita og blóð-
þrýstingur þjóða var hækkandi,
kyrrsetustörf stöðugt algengari en
matarvenjur lítt breyttar. Þannig
er, að einar sér geta reykingarnar
yfirleitt ekki valdið umtalsverðri
æðakölkun en í samverkan við aðra
áhættuþætti eins og t.d. háa blóð-
fitu og hækkaðan blóðþrýsting hafa
hjarta- og æðasjúkdómar herjað á
þjóðir Vesturlanda með þeim hætti
sem engan hefði órað fyrir í byrjun
aldarinnar.
Enn er ekki vitað hvort það er
nikótínið, kolsýrlingurinn eða eitt-
hvert annað efni í tóbaksreyknum
sem veldur æðaskemmdum. Það
virðist ekki minnka æðasjúkdóm-
ana að fara yfir í léttar sígarettur en
greinilegt er að lungnakrabbi mynd-
ast þá síður. Þetta þýðir að kjarna
málsins er drepið á dreif mtð því að
mæla með léttum sígarettum.
Skemmdirnar á æðakerfinu halda
áfram og svo virðist sem 2-4 síga-
rettur á dag nægi til að viðhalda og
„í flóknu samspili við aðra
áhættuþætti valda reykingar
æðakölkun í flestum æðum
auk annarra heilsuspillandi
áhrifa. Ef allt er talið styttist
líf reykingamanna sem hóps
að meðaltali um 5 ár. “
auka æðakölkun. Rétta markmiðið
í þessum efnum er því að nota öll
tiltæk ráð til að draga úr og útrýma
reykingum.
Því hefur stundum ranglega
verið haldið fram að vægi reykinga
sem áhættuþáttar minnki með
hækkandi aldri. Er þá byggt á rann-
sóknum þar sem áhættuþættirnir
þrír, reykingar, há blóðfita og hár
blóðþrýstingur hafa verið skoðaðir
og jafnframt var fylgst með sjúk-
dómum og dauðsföllum í langan
tíma. Fyrirbærið skýrist af því að
reykingamenn í úrtakinu týna töl-
unni hraðar en hinir. Ef þess er gætt
að meta áhættuna þannig að tekið
sé tillit til að hópurinn og magn
áhættuþáttanna breytist meðan á
rannsóknatímanum stendur eru
reykingar jafn sterkur áhættuþáttur
hjarta- og æðasjúkdóma, líka á sex-
tugs- og sjötugsaldri. Á þessum
aldri borgar það sig því líka að
hætta að reykja.
Óvíða hafa áhrif áhættuþáttanna
þriggja, reykinga, hækkaðs blóð-
þrýstings og hækkaðrar blóðfitu
komið jafn skýrt í ljós og í rann-
sókn frá Gautaborg á körlum sem
fæddir voru 1913 og fylgst var reglu-
lega með eftir að þeir urðu fimm-
tugir. í ljós kom að meðal þeirra
sem reyktu meira en 24 sígarettur á
dag og auk þess höfðu mjög hækk-
aðan blóðþrýsting og blóðfitu
fengu nánast allir (næstum 100%)
kransæðastíflu milli 50 og 63 ára.
Síðan stiglækkaði áhættan eftir
minnkandi magni áhættuþátta en
meðal þeirra sem ekki reyktu veikt-
ust nánast engir (næstum 0%) úr
þessum sjúkdómi ef gildi blóðfitu
og blóðþrýstings voru jafnframt
lág. Rannsóknir Hjartaverndar á
íslendingum síðustu 25 árin stað-
festa þessar niðurstöður.
Oft er spurt hvort þetta ráðist
ekki allt af erfðunum og hvort það
sé til nokkurs að ráðast gegn hinum
ytri áhættuþáttum („fjórðungi
bregður til fósturs“). Til að reyna
að svara þessu hefur í tveimur
athugunum verið fylgst með ein-
eggja tvíburum í næstum tvo ára-
tugi. Einungis tvíburapör, þar sem
annar reykti en hinn ekki, voru
borin saman innbyrðis. í ljós kom
12 HJÚKRUN4/fo-65. árgangur