Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.1994, Blaðsíða 8

Tímarit hj úkrunarfræðinga 1. tbl. 70. árg. 1994
skilgreina og rökstyðja hvaða áherslur henta meðal
ólíkra aldurshópa í grunn- og framhaldsskólum við
námsefnisgerð í kynfræðslu.
Á undanförnum árum hafa farið fram kyn-
lífskannanir á þekkingu, viðhorfum og hegðun
(Knowledge, Attitude and Practice studies - K.A.P.
studies) í Evrópu og Bandaríkjunum (Melbye og
Biggar, 1992; Leigh, Temple og Trocki, 1993;
Træen, 1990). Slíkar kannanir þykja best henta í
byrjun forvarnarstarfs til að athuga nauðsynlegar
áherslur í fræðslu og greina markhópa með tilliti til
fræðsluþarfa. Enn fremur nýtast slíkar kannanir til
að greina breytingar á þekkingu, hegðun og
viðhorfum meðal almennings ef kannanirnar eru
endurteknar með nokkurra ára millibili (WHO
Regional Publications Series, No. 36, 1990). Þann-
ig má til dæmis greina breytingar á kynlífsviðhorf-
um og hvort kynþroskaaldur breytist. Kynþroski
hefur færst neðar í aldri um fjóra mánuði á hverjum
tíu árum síðastliðin 100 ár („secular trend“) og
hefur þessarar þróunar gætt um allan heim
(Hertoft, 1987; Money og Ehrhardt, 1982). í rann-
8 sókn á vegum Krabbameinsfélags íslands hefur til
dæmis komið fram að meðalaldur fyrstu blæðinga
hefur færst neðar í aldri um 3,6 mánuði á hverjum
tíu árum síðan í byrjun aldarinnar. Meðalaldur
fyrstu blæðinga meðal íslenskra kvenna virðist hafa
haldist óbreyttur við 13,5 ára aldur hjá konum sem
fæddar eru eftir 1950 (Laufey Tryggvadóttir, Hrafn
Tulinius og Marta Kristín Lárusdóttir, 1994). Sam-
kvæmt Laufeyju Tryggvadóttur o.fl. (1994) bendir
ýmislegt til að þessi þróun stöðvist þegar lífskjör
hafi náð ákveðnu marki og hafi þess einnig gætt í
öðrum löndum, til dæmis í Noregi og á Englandi.
Lesendur eru beðnir að hafa í huga að hugtakið
áhættuhegðun er afstæð og verður að skoða tölur,
sem eru birtar í greininni um tíðni kynhegðunar,
með þeim fyrirvara. Til dæmis skiptir hjúskapar-
staða máli í því sambandi.
Það sem meðal annars hefur verið talið hafa
áhrif á útbreiðslu alnæmis er fjöldi rekkjunauta,
aðferðir við kynmök, smit af völdum annarra kyn-
sjúkdóma, samfarir án smokks, fjöldi skyndikynna
og kynmök við einstaklinga sem sprauta sig með
fíkniefnum í æð eða stunda vændi. Hér verður
greint frá tíðni þessara áhættuþátta auk þess sem
birtar verða tölur um meðalaldur fyrsta kelerís,
meðalaldur fyrstu kynmaka, reynslu af kynmökum,
tíðni mismunandi kynhneigðar og viðhorf til
smokksins en þessir þættir tengjast útbreiðslu sjúk-
dómsins með óbeinum hætti.
I nýlegum rannsóknum, þar sem bein og óbein
áhættuhegðun varðandi kynsjúkdómasmit hefur
verið til athugunar, kemur eftirfarandi í ljós. Með
lækkandi kynþroskaaldri og tilkomu öruggari getn-
aðarvarna má gera ráð fyrir fjölgun ungs fólks sem
hefur reynslu af kynmökum. Samtfmis fjölgar þeim
árum sem ungt fólk hefur til að leita fyrir sér í
nánum kynnum. Meðal kanadískra mennta- og há-
skólanema á aldrinum 16-24 ára hafa 74,3% karla
og 68,9% kvenna haft kynmök að minnsta kosti
einu sinni (MacDonald o.fl., 1990). I Noregi hafa
64% 17-19 ára ungmenna reynslu af kynmökum
(Træen, 1990). Dönsk rannsókn sýnir að í aldurs-
hópnum 18-19 ára segjast 70% karla og 86%
kvenna hafa haft kynmök og þessi tala jókst í
98,5% fyrir bæði kynin eftir þrítugt (Melbye og
Biggar, 1992).
Því fleiri sem rekkjunautarnir eru því meiri lfkur
eru á að kynmök við HlV-smitaðan einstakling eigi
sér stað (Rinehart (ritstjóri), 1989). Erlendar
rannsóknir á fjölda rekkjunauta sýna að hjá Dön-
um er flesta rekkjunauta yfir ævina að finna í ald-
urshópnum 30-34 ára meðal karla, eða um átta
rekkjunauta að meðaltali, og um sjö að meðaltali
meðal kvenna á aldrinum 25-29 ára (Melbye og
Biggar, 1992). í bandarískum könnunum er mestan
meðalfjölda rekkjunauta frá 18 ára aldri að finna í
aldurshópnum 40-49 ára eða um tíu (Smith, 1991).
I sömu bandarísku könnunum kemur einnig fram
að í aldurshópnum 18-24 ára hafði meirihluti ungs
fólks eða 61% einungis einn rekkjunaut undanfarna
tólf mánuði (Greeley, Michael og Smith, 1991).
Skyndikynni hafa verið skilgreind sem áhættu-
hegðun fyrir kynsjúkdómasmit og rökin yfirleitt
verið þau að þá þekki viðkomandi lítið til rekkju-
nautarins og hans fyrri hegðunar. I norskri rann-
sókn fundu Træen og Lewin (1992) að 45% stráka
og 25,3% stelpna á aldrinum 17-19 ára höfðu
einhvern tímann haft skyndikynni.
Kynmök meðal karla hafa verið nefnd sem sér-
stök áhættuhegðun í sambandi við HlV-smit. Tölur
frá Frakklandi, Norðurlöndunum og Bandaríkjun-
um gefa til kynna að 2,0%-6,0% karla hafi haft