Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.1994, Síða 15

Tímarit h j úkr u nar fræð i nga 1. tbl. 70.
væri hægt að kanna hvort aldur við fyrsta kelerí og
fyrstu kynmök haldi áfram að lækka eða verði
óbreyttur. Sú spurning vaknar einnig hjá höfundi
greinarinnar hvort kynfræðsla þurfi í auknum mæli
að snúast um tilfinningalegar og félagslegar hliðar
kynferðismála ef tilfinningalegur og félagslegur
þroski unglinga þróast ekki samhliða lækkandi
meðalaldri við líkamlegan kynþroska. Sú rannsókn,
sem hér um ræðir, er takmörkuð að því leyti að
hún mælir ekki alla þá huglægu, tilfinningalegu og
félagslegu þætti sem skipta máli um það á hvaða
aldri viðkomandi á sín fyrstu kynmök. Nægir að
nefna öruggari getnaðarvarnir líkt og gerðist með
tilkomu getnaðarvarnapillunnar í byrjun sjöunda
áratugarins.
Samanborið við erlendar kannanir (Spira o.fl.,
1992; Leigh o.fl., 1993; Melbye og Biggar, 1992)
eru tölurnar um fjölda þeirra sem sýna samkyn-
hneigða hegðun mjög áþekkar erlendum tölum um
fjölda þeirra sem hafa haft kynmök við sama kyn.
Hérlendis líkt og erlendis hafa áherslur í for-
varnarstarfi alnæmis beinst að því að ráðleggja fólki
að fækka rekkjunautum, forðast skyndikynni og
nota smokkinn við kynmök. Allir, þar með talið
ungt fólk, hafa verið settir undir sama hatt eins og
gengið sé út frá að þeir séu upp til hópa fjöllyndir
og gefnir fyrir skyndikynni. Slík afstaða, ef hún
byggir ekki á rannsókn, gefur bjagaða og óraunsæja
mynd af kynlífi ungs fólks. Samkvæmt tölum um
fjölda rekkjunauta virðist fjöllyndi ekki vera „norm-
ið“ meðal íslenskra ungmenna. í umræðu um fjöl-
lyndi hefur einnig vantað að sameiginlegur skiln-
ingur ríki um skilgreiningu hugtaksins. Sé fjöllyndi
skilgreint sem það að hafa haft fleiri en 15 rekkju-
nauta yfir ævina er einungis lítill hluti ungs fólks
fjöllyndur. íslensk ungmenni skera sig ekki úr
samanborið við norska jafnaldra sína í sambandi
við fjöllyndi sé áðurnefnd skilgreining á hugtakinu
höfð til hliðsjónar. Ekki er mikill munur á fjölda
íslenskra og norskra ungmenna sem hafa haff fleiri
en fimmtán rekkjunauta yfir ævina eða 3,6% á
móti 2,9% (Træen og Lewin, 1992). Þegar tekið er
mið af framansögðu um fjölda rekkjunauta sést að
fjöllyndi er ekki eins algengt og af er látið meðal
ungs fólks. Tölurnar benda enn fremur til þess að
ráðleggingar um að fækka rekkjunautum gætu
frekar höfðað til karla en kvenna fyrst konur hafa
yfirleitt færri rekkjunauta en karlar þegar til lengri
tíma er litið. Hefur verið reynt að útskýra þennan
mun á fjölda rekkjunauta efdr kynjum þannig að
karlar bæti við fjölda sinna rekkjunauta en konur
gefi ekki upp alla sína rekkjunauta (Smith, 1991).
Aðrar skýringar gætu verið þær að karlar hafi í
meira mæli en konur fengið kynlífsreynslu sína
erlendis eða haldi oftar fram hjá en konur. Þessi
munur á fjölda rekkjunauta eftir kynjum vekur
engu að síður þá spurningu hvort ástæða sé til að
höfða sérstaklega til karlmanna í forvarnarstarfi
alnæmis. Rökin fyrir hugsanlegri sérstöðu karla sem
markhóps verða líka háværari þegar litið er til þess
að þeir sem segjast hafa haft kynmök við einstakling
sem stundar vændi erlendis eru nær undantekning-
arlaust karlkyns. Þá benda niðurstöður um fjölda
rekkjunauta til að ástæða sé til að kanna nánar þann
hóp sem er langskólagenginn með tilliti til kynsjúk-
dómasmits vegna þess hversu hátt hlutfall lang-
skólagengins fólks hefur haft fleiri en fimmtán
rekkjunauta yfir ævina.
I makaleit eru stutt kynni eða skyndikynni
algeng og þau þurfa í sjálfu sér ekki að vera merki
um óábyrga hegðun. Þau kynni, sem standa stutt
yfir og leiða ekki til fasts sambands, eru oftast nær
hluti af eðlilegri lífsreynslu ungs fólks, að minnsta
kosti meðal gagnkynhneigðra, en sambúð eða vígð
sambúð samkynhneigðra para er almennt ekki við-
urkennd af samfélaginu. Það væri vert að kanna
hvort þessi mismunandi viðhorf hafi áhrif á sam-
bandsmynstur og sambúðarform meðal samkyn-
hneigðra. Skyndikynni eru stundum nefnd sem
óbeinn áhættuþáttur hvað varðar útbreiðslu kyn-
sjúkdóma vegna þess að rekkjunautarnir þekkja lítið
hvor til annars. Það að „þekkja einhvern“ er þó
auðvitað engin trygging fyrir því að viðkomandi sé
ekki smitaður af kynsjúkdómi nema að beinlínis sé
tekin kynlífssaga af væntanlegum rekkjunaut. I
spennu og rómantík nýrra kynna setjast fæstir niður
með sínum tilvonandi rekkjunaut og spyrja hann
eða hana spjörunum úr í sambandi við fyrri kyn-
lífsreynslu og áhættu í því sambandi. Ungu fólki
hefur verið gefið í skyn að trygging sé fólgin í því
að þekkja einhvern en samtímis hefur ekki verið
skilgreint hvenær maður þekkir einhvern nægilega
vel til að vera viss um að smitast ekki af kynsjúk-
dómi við náin kynni. í okkar fámenna samfélagi,
15