Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.1994, Page 24

Tímarit hjúkrunarfræðinga 1. tbl. 70. árg. 1994
lega helmingur svarenda vissi að sársaukaþröskuldur
sjúklinga með langvarandi verki hefur tilhneigingu
til að lækka með tímanum (McCaffery & Thorpe,
1989). Stór hluti svarenda eða 205 hjúkrunarfræð-
ingar voru ósammála eða mjög ósammála þeirri
fullyrðingu. Slík vanþekking hlýtur að teljast alvar-
leg og kann að hafa slæmar afleiðingar í för með
sér fyrir þá fjölmörgu einstaklinga sem þjást af lang-
varandi verkjum af ýmsum toga.
Vanmat hjúkrunarfræðinganna á því hlutfalli
verkja af völdum krabbameins sem hægt er að stilla
með viðeigandi meðferð, hlýtur enn fremur að
teljast nokkuð alvarlegt. Einungis rúmlega helming-
ur taldi að hægt væri að stilla verki í 80% tilfella
eða meira, þrátt fyrir ítrekaða umfjöllun í fagtíma-
ritum. Hugsanlegt er að slíkt vanmat leiði til þess
að hjúkrunarfræðingum finnist ásættanlegt að draga
úr verkjum í stað þess að stilla þá.
Nokkur óvissa virtist ríkjandi varðandi klíníska
notkun sterkra verkjalyfja, ef marka má fjölda
þeirra sem svöruðu „veit ekki“ eða kusu að sleppa
spurningum í þessum hluta. Dæmi um slíkt sést
24 glöggt þegar spurt er um tíðni sjálfsvíga með of-
skammti verkjalyfja sem ávísað er vegna verkja af
völdum krabbameins. Þar er það tæplega helmingur
sem kýs að svara „veit ekki“. Sama er uppi á ten-
ingnum þegar spurt er um tíðni ávanabinding-
ar/fíknar (addiction) við „eðlilega“ notkun sterkra
verkjalyfja. Einungis 89 hjúkrunarfræðingar vissu
að hættan á ávanabindingu væri afar lág eða minni
en 1% (er f raun minni en 0,001% ( Marks &
Sachar, 1973; Melzack, 1990), en um þriðjungur
svarenda ofmat verulega hættuna. Sú hræðsla við
sterk verkjalyf, sem þessi vanþekking endurspeglar,
er einnig mjög áberandi meðal leikra og lærðra í
Bandaríkjunum (Morgan, 1989).
Það kom mjög á óvart að einungis tæplega
þriðjungur svarenda vissi að eina aukaverkunin,
sem aldrei dregur úr við langvarandi notkun sterkra
verkjalyfja, er hægðatregða, en slík vitneskja hlýtur
að teljast algjör grundvallarþekking. Annað sem
kom á óvart var að nærri 70% svarenda taldi,
ranglega, að verkir minnkuðu alltaf ef dregið væri
úr þunglyndi eða kvíða (Abu-Saad & Tesler, 1986).
Fjöldi þeirra sem vanmat kosti þess að gefa lyf
reglulega samanborið við það að gefa lyf eftir
þörfum olli nokkurri undrun. Þegar svör við þess-
um spurningum eru skoðuð í samhengi virðist
þekkingin í sumum tilfellum rista nokkuð grunnt.
Ein af þeim ranghugmyndum, sem virðist
lífseig hér á landi sem annars staðar, varðar notkun
lyfleysu (placebo) við mat á því hvort sjúklingur
hafi raunverulega verki. Ríflega 14% eða 71 hjúkr-
unarfræðingur töldu að hægt væri að skera úr um
verki með þessum hætti. Þótt e.t.v. megi segja að
hlutfallið sé ekki hátt er um afar alvarlega vanþekk-
ingu að ræða og langt er síðan svörun sjúklinga við
lyfleysu var útskýrð með öðrum hætti.
Þegar svör við spurningum eru skoðuð í sam-
hengi kemur í ljós að ekki er alltaf samræmi milli
svara þátttakenda. Til að mynda töldu allflestir að
sá sem best gæti metið verki sjúklings væri hann
sjálfur, en þó nokkuð færri voru sammála því að
verkir væru einstaklingsbundnir og því bæri að trúa
mati þess sem verkinn hefur. Einungis rúmlega
fjórðungur svarenda var hins vegar ósammála því
að sjúklingur, sem hefði hag af verkjum, ýkti þá,
en 63,1% (319 hjúkrunarfræðingar) voru ranglega
sammála þeirri fullyrðingu. Nokkur hluti svarenda
taldi ekki algengustu ástæðu þess að sjúklingur, sem
bæði um meiri verkjalyf, hefði aukna verki, heldur
að annarra skýringa væri að leita. Svarendur virð-
ast sem sagt ekki geta gert upp við sig hvort trúa
beri sjúklingum eða ekki. Með því að trúa sjúkl-
ingum alltaf, má segja að einhver hætta sé á þvf að
einhver fái lyf sem ekki þarfnast þess, en sjúklingar
verða a.m.k. ekki fyrir því að verða neitað um
verkjalyf þegar þeir eru með verki (McCaffery &
Thorpe, 1989). Melzack (1990) telur það fyrirgef-
anlegt að sjúklingar fái ekki úrlausn verkja sem ekki
er hægt að stilla, en segir ekki hægt að fyrirgefa það
að sjúklingar fái ekki lausn þeirra verkja sem hægt
er að ráða við.
IMotagildi niðurstaðna
Niðurstöður þessar eru mikilvægar þar sem þær gefa
til kynna hver þekking íslenskra hjúkrunarfræðinga
er og hvaða þekkingu er helst ábótavant. Hægt er
að styðjast við niðurstöður við gerð fræðsluefnis,
sem miðar að úrbótum í verkjameðferð, með
áherslu á þá þætti þar sem vanþekkingin er mest,
sjúklingum til hagsbóta. Jafnframt ætti að vera hægt
að beina fræðsluefni sérstaklega til þeirra hópa sem
niðurstöður benda til að þarfnist fræðslunnar mest.