Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2006, Blaðsíða 20

Guðrún Guðmundsdóttir, hjúkrunarfræðingur, MS, verkefnisstjóri Geðræktar, gudrun@lydheilsa.is
ÞAÐ ER ENGIN HEILSA ÁN GEÐHEILSU
Verkefnið Geðrækt er forvarna- og fræðsluverkefni um geðheilsu og
áhrifaþætti hennar. Geðrækt er ætlað að fræða fólk um geðheilbrigði
og geðræn vandamál, um forvarnir og eflingu geðheilbrigðis og draga
úr fordómum. Frá fyrsta september 2004 hefur verkefnið fallið undir
starfsemi Lýðheilsustöðvar og tilheyrir málaflokknum geðheilbrigði.
Verkefnisstjóri Geðræktar er Guðrún Guðmundsdóttir, hjúkrunar-
fræðingur, MS.
Allir hafa geðheilsu og því koma
geðheilbrigðismál öllum við. Því má halda
fram, með haldbærum rökum, að góð
geðheilsa og líðan séu undirstaða allrar
lífsfyllingar og að með aukinni áherslu á
geðheilbrigði öðlist fólk meiri lífsfyllingu
og geðheilbrigði þjóða batni í heild sinni,
þar með talið einstaklinga með geðræn
vandamál og þeirra sem annast þá
(WHO, 2005a). Það er þjóðfélagsins alls
að láta sig þetta varða.
í greininni er lauslega greint frá starfsemi
Lýðheilsustöðvar og hvert hlutverk
hennar er. Þá verður sagt frá sérstöku
kynningarátaki Lýðheilsustöðvar á
geðorðunum 10 og geðræktarkassanum
sem hefur það markmið að efla
geðheilbrigðisvitund landsmanna. Að
lokum er kynnt sérstaklega verkefnið
Vinir Zippý eða „Zippy's Friends", sem
er alþjóðlegt forvarnaverkefni á sviði
geðheilsu fyrir ung börn og er að hefjast
hjá Lýðheilsustöð. Þar er um að ræða
námsefni ætlað 6-7 ára börnum sem notað
hefur verið með góðum árangri víða um
heim (http://www.partnershipforchildren.
org.uk/index.html).
Hvað er lýðheilsa?
Á undanförnum áratugum hafa aðgerðir,
sem beinast að því að koma í veg fyrir
sjúkdóma, tekið miklum breytingum.
Þannig beindust fyrri aðgerðir fyrst og
fremst að því að hafa áhrif á ýmislegt sem
einstaklingar gátu lítil áhrif haft á, s.s. að
sjá til þess að fólk fengi drykkjarhæft vatn,
og við tóku aðgerðir sem beinast að því
að hafa áhrif á hegðan og lifnaðarhætti
fólks (Breslow, 1999). Núna er algengt að
nefna í sömu andrá forvarnir til að koma í
veg fyrir sjúkdóma og heilsueflingu. Fyrsta
stigs forvarnir snúast um að koma í veg
fyrir sjúkdóma og annars stigs forvarnir
að koma í veg fyrir að ástand versni.
Augljóslega vilja flestir vera færir um að
komast hindrunarlaust leiðar sinnar, vera
færir um að njóta unaðssemda lífsins,
láta sér líða vel, njóta góðs matar og
kynlífs, hafa gott minni og vera umvafðir
fjölskyldu og vinum (Breslow, 1999). Til
þess að við getum notið slíkra lífsgæða
þarf að vinna að því að koma í veg fyrir
bráða og langvinna sjúkdóma því þeir
geta veikt möguleika okkar á því að lifa
þessu æskilega lífi. Beita þarf víðtækum
aðgerðum til að hafa áhrif á viðhorf fólks
þannig að það sjálft finni þörfina til að
tileinka sér heilsusamlegt líferni og viðhalda
því. Heilsuefling eru aðgerðir sem miða
að því að hafa áhrif á lífshætti fólks og
gera því kleift að lifa heilsusamlegu lífi við
heilnæmar aðstæður. Með heilsueflingu
er leitast við að efla heilbrigði með því að
skapa fólki félagslegar, menningarlegar
og efnahagslegar aðstæður og umhverfi
sem gera einstaklingum og samfélaginu í
heild kleift að auka hreysti og efla vitund
og vilja til að viðhalda heilbrigði. Hvað
felst þá í hugtakinu lýðheilsa? Lýðheilsa er
hugtak sem nær yfir heilsu og líðan þjóðar
eða tiltekna hópa hennar. Lýðheilsa snýr
að því að viðhalda og bæta heilsu, líðan
og aðstæður þjóða og þjóðfélagshópa
með almennri heilsuvernd, heilsueflingu,
heilbrigðisþjónustu og samfélagslegri
ábyrgð. Lýðheilsustarf byggist á víðtækri
samvinnu fjölmargra fagstétta og snertir
m.a. félagsleg, umhverfisleg og efnahags-
leg málefni (Beaglehole o.fl., 2004).
Verkefnið Geðrækt
Geðrækt var sett á laggirnar árið 2000
fyrir tilstuðlan notenda geðheilbrigðis-
þjónustunnar og var upphaflega ætlað
að vera tímabundið verkefni til þriggja ára
þar sem sameinaðir væru kraftar notenda
geðheilbrigðisþjónustunnar, heilbrigðis-
kerfisins og atvinnulífsins. Verkefnið fékk
nafnið Geðrækt sem er nýyrði í íslensku
og stendur fyrir það sem á ensku er
kallað „mental health promotion" og
skilgreint sem „allt það sem byggir upp
og hlúir að geðheilsu".
Geðrækt er því heilsuefling. Með heilsu-
eflingu beinir fólk sjónum að heilbrigði
og hvernig megi styrkja eigin heilsu og
annarra. Með geðrækt er lögð áhersla
á að góð geðheilsa er mikilvægur þáttur
í almennu heilsufari. Á árinu 2004
hlaut verkefnið viðurkenningu Alþjóða-
heilbrigðismálastofnunarinnar (WHO)
18
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 1. tbl. 82. árg. 2006