Álit: tímarit löggiltra endurskoðenda - 01.01.1989, Side 15

eða orkuvinnslu og fiskvinnsla skal vera í höndum ís-
lenskra ríkisborgara. Um fiskeldi hefur verið miðað við
meirihluta eign íslenskra ríkisborgara, en til er þó und-
antekning. sem ég skal koma að síðar.
Til hvers konar iðnrekstrar þarf leyft. Almennt ber
ekki að veita útlendingum slíkt leyfi, en iðnaðarráð-
herra er þó heimilt að veita undanþágur frá því.
Hlutafélag hefur hér sama rétt og íslenskur ríkisborg-
ari, ef eigendur meirihluta hlutafjár eru búsettir á Is-
landi og stjórnarmenn og framkvæmdastjórar eru ís-
lenskir ríkisborgarar búsettir á íslandi. Frá öllum þess-
um skilyrðum er viðskiptaráðherra þó heimilt að veita
undanþágur, þar á meðal um meirihlutaeign íslenskra
aðila við sérstakar aðstæður.
Sá sem öðlast leyfi til verslunar hér á landi verður að
fullnægja skilyrðum í íslenskt ríkisfang og búsetu. Ein-
staklingur verður þannig að hafa íslenskt ríkisfang og
vera heimilisfastur á Islandi. I félagi með ótakmarkaðri
ábyrgð verða allir stjórnarmenn og prókúruhafi að full-
nægja þessum skilyrðum. í hlutafélagi sem rekur versl-
un er áskilið að einn stjórnarmanna, endurskoðendur
og framkvæmdatjórar hafi íslenskt ríkisfang og heimilis-
festi hér á landi. Ennfremur skal hlutafé í hlutafélagi
vera að meira en helmingi eign manna búsettra hér á
landi. Viðskiptaráðherra getur veitt undanþágu frá öll-
um þessum skilyrðum „ standi sérstaklega á“, eins og
það er orðað í lögunum um verslunaratvinnu. Auk
hefðbundinnar verslunar ná lögin einnig til rekstrar
myndbandaleigu.
Sérstök ákvæði gilda um ýmsar starfsgreinar aðrar.
Má þar t.d. nefna bann við eignaraðild erlendra aðila
að viðskiptabönkum, þegar frá er talið ákvæði , sem
heimilar 25% erlenda eignaraðild að Útvegsbanka Is-
lands hf. í flugrekstri skulu a.m.k. 2/3 hlutafjár í eigu
íslenskra aðila og í kaupskiparekstri a.m.k. 3/5 . I
rekstri hótela og veitingahúsa er ekki gerð krafa um ís-
lenzka eignaraðild, en stjórnarformaður og fram-
kvæmdastjóri skulu hafa búsetu hér á landi. I útvarps-
rekstri má eigi meira en 10% hlutafjár vera í eigu er-
lendra aðila.
En þar sem slíkum sérreglum er eigi til að dreifa,
gildir sú almenna regla, að útlendingur þarf leyfi félags-
málaráðherra til að hafa eigin rekstur og er það veitt í
hæsta lagi til þriggja ára í senn. Umdeilanlegt er hvort
sömu reglu má beita um erlendan lögaðila , t.d. hluta-
félag.
Til þess að hlutafélag fáist skráð sem innlent fyrirtæki
, verður meiri hluti stofnenda að hafa átt heima á Is-
landi í a.m.k. tvö ár. Síðan verður meiri hluti stjórnar-
manna á hverjum tíma að vera búsettur á Islandi, en
framkvæmdastjórar verða bæði að vera íslenskir ríkis-
borgarar og búsettir í landinu. Frá búsetuskilyrði varð-
andi stjórnarmenn og framkvæmdastjóra er þó ráðherra
heimilt að veita undanþágur. Hlutafjáreign útlendinga
er ekki takmörkuð í hlutafélögum, en hlutafélögin geta
sjálf takmarkað eða bannað að útlendingum séu seldir
hlutir, jafnvel þótt sala þeirra sé að öðru leyti frjáls. Má
t.d. nefna, að viðskipti með hlutabréf í Eimskipafélagi
Islands hf. eru aðeins frjáls milli innlendra aðila skv.
samþykktum félagsins.
Meirihlutaeign útlendinga getur þó vegna ákvæða
sérlaga útilokað hlutafélag frá þátttöku í vissum at-
vinnugreinum. Til þess að félag megi eiga fasteignir á
íslandi (eða hafa þær á leigu til langs tíma) verða ís-
lenskir ríkisborgarar að eiga a.m.k. 80% hlutafjár og
fara með meiri hluta atkvæða á hluthafafundum. Frá
þessum skilyrðum getur dómsmálaráðherra þó veitt
undanþágu.
Erlent hlutafélag getur, með leyfi ráðherra, stofnað
útibú á íslandi, ef ekki eru m.a. því til fyrirstöðu lög
um viðkomandi atvinnugrein. Forstöðumaður útibús á
að vera Islendingur, en þó getur ráðherra veitt erlend-
um ríkisborgara undanþágu.
ÝMIS ÁLITAMÁL
Eins og hér hefur verið rakið, er um að ræða flóknar og
sundurleitar reglur um þátttöku erlendra aðila í ís-
lensku atvinnulífi . Meginstefnan er sú að takmarka
mjög umsvif útlendinga í rekstri íslenskra fyrirtækja,
nema að því leyti, sem veittar eru undanþágur í hverju
einstöku tilviki.
Ýmsar spurningar vakna, þar á meðal spurningin um
„ sekúndera“ eignaraðild útlendinga, sem fólgin er í því
að erlendir aðilar hafa keypt meirihlutaeign í íslensku
hlutafélagi, sem síðan er eigandi að öðru hlutafélagi
eða einkafyrirtæki. Dæmi eru um að slíkt viðgengst og
hefur að því virðist verið látið afskiptalaust af stjórn-
völdum, þótt e.t.v. megi deila um lögmæti eignar- að-
ildarinnar í einstökum tilvikum.
Þá eru hér dæmi um erlenda eignaraðild í formi víkj-
andi lána frá minnihlutahluthafa, sem í raun hefur
skapað honum svipaða aðstöðu og ef um meirihluta-
hluthafa væri að ræða. Slíkt fyrirkomulag mun hafa ver-
ið samþykkt af viðskiptaráðuneytinu á sínum tíma , án
þess að lágmarksskilyrði væru sett um skilmála hins
víkjandi láns.
FRUMVARPIÐ 1987 - 1988
Til þess að eyða réttaróvissu um ýmis atriði og að skapa
heildstæðar reglur um fjárfestingu erlendra aðila í ís-
lensku atvinnulífi var skipuð nefnd í september 1987 og
skyldi hún semja frumvarp til nýrra laga um það efni.
Nefndin vann mikið starf og skilaði frumvarpi ásamt
greinargerð til forsætisráðherra , sem lagði það fram á
110. löggjafarþingi veturinn 1987 - 1988. Frumvarpið
var látið daga uppi, enda mætti það verulegri andstöðu
nokkurra manna í þingliði ríkisstjórnarinnar. Megin-
stefna þessa frumvarps var að í stað dreifðra laga-
ákvæða í 40 - 50 lögum kæmu ein lög , sem heimiluðu
erlendum aðilum þáttöku í íslensku atvinnulífi með fá-
um en skýrt afmörkuðum undantekningum. og varðaði
15