Álit: tímarit löggiltra endurskoðenda - 01.01.1990, Side 9

sem sjá vinnslunni fyrir hráefni. Þær tegundir sem
vinnsla getur fengið til vinnslu úr einum togarafarmi
geta verið t.d. þorskur, ýsa, ufsi og karfi, auk ýmissa
annara tegunda í minna magni. Ur þessu hráefni þarf
að fullvinna afurðir á tiltölulega skömmum tíma, áður
en hráefni skemmist, og gera úr því sem mest verð-
mæti. Þetta ástand hefur að vísu breyst nokkuð á und-
anförnum árum. bæði með tilkomu fiskveiðikvóta og
fiskmarkaða.
Fiskveiðikvótinn hefur leitt til þess að áhrif vinnsl-
unnar á hvenær fiskiskip komi með afla að landi eru
meiri en áður, sérstaklega þar sem fiskvinnsla og útgerð
fara saman. Þetta hefur leitt til þess að hráefnismagn til
vinnslunnar er jafnara en áður.
Fiskmarkaðirnir hafa hins vegar leitt til þess að fisk-
vinnslan þarf ekki að vinna eins margar fisktegundir og
áður í einu, þar sem hægt er að selja þær tegundir sem
ekki henta til vinnslu og kaupa hráefni sem hentugt er
að vinna. Þetta á þó ekki við alls staðar, því fiskmark-
aðir eru einungis á fáum stöðum á landinu. Þar sem
innlendir fiskmarkaðir eru ekki til staðar er algengt að
sá hluti hráefnis sem ekki hentar til vinnslu sé seldur á
fiskmörkuðum erlendis.
Á mynd 3 er stillt upp í einfaldaðri mynd af fram-
leiðsluferli í hefðbundinni frystingu, en í þessu ferli er
gert ég ráð fyrir að hráefnið sé slægður fiskur.
I þessu dæmi er gert ráð fyrir að hráefnið skiptist í 3
framleiðslugreinar þ.e. frystingu, en auk þess söltun og
herslu, en þetta er mjög algeng uppbygging í fisk-
vinnslu.
Fyrstu þrír kostnaðarstaðirnir á framleiðsluferlinu,
þ.e. móttaka, afísun og hausun eru sameiginlegir fyrir
allar vinnslugreinar. Annar framleiðslukostnaður sem
er sameiginlegur fyrir allar vinnslugreinar er t.d. af-
skriftir og viðhald verksmiðjuhúsnæðis, orkukostnaður
(a.m.k. að hluta til), rekstur flutningatækja, vátrygg-
ingar fasteigna, véla og tækja og fasteignagjöld, svo
dæmi séu nefnd.
Sá kostnaður sem fellur til á hinum ýmsu kostnaðar-
stöðum er m.a. laun og launatengd gjöld, afskriftir og
viðhald véla og tækja.
Svo tekið sé dæmi um vinnslu af þorski í frystingu, þá
má hugsa sér að af vinnsluhæfum fiski fari u.þ.b. 60% í
neytendapakkingu og u.þ.b. 40% fari í blokkarpakkn-
ingar, þ.e. marningsblokk, flaka- eða bitablokk. Al-
gengt er að af neytendapakkningu séu unnar 2-3
pakkningategundir í einu, en hver pakkningategund
getur skipst í allt að 4 stærðaflokka.
Þrátt fyrir þann fjölda pakkninga sem fá má út úr
hefðbundinni frystingu t.d. á þorski, þá er tilkostnaður-
inn við framleiðsluna mjög svipaður. Hráefniskílóið er
á sama verði hvort sem verið er að vinna í neytenda-
pakkningu eða blokkarpakkningu, þegar unnið er úr
sama hráefni. Annar framleiðslukostnaður er lægri við
blokkarpakkningu, ekki munar þó verulegum upphæð-
um. Skilaverð afurðanna til framleiðenda er hins vegar
ÞORSKUR HF.
Dæmi
Báturlnn Ýsan RE er 1 elgu flskvlnnlu- og útgeröarfyrlr-
tæklslns Þorskur hf. Báturlnn leggur allan afla upp hjá
vlnnslunnl. Samkomulag var gert vlö áhofn Dátslns um aö
greiöa fast verö fyrlr aflann. Báturlnn flskaöl elngöngu
þorsk allt árlö og fékk grelddar kr. 40 í meöalverö fyrlr
kílólö. Alls aflaöl báturlnn 2.000 tonna af þorskl.
Tap varö af rekstrl bátslns sbr. aö neöan:
í þús.kr.:
Rekstrartekjur 2.000 tonn á kr. 40 Rekstrargjöld: kr. 80.000
Laun og launatengd gjöld kr. 40.000 Annar útgeröarkostnaöur kr. 41.000 Afskrlf tlr kr. 9.000 kr. 90.000
kr. (10.000)
FJármagnsllölr kr. (10.000)
kr. (20.000)
Kostnaöarverö pr. kíló kr. 45
Upplýst er aö markaösverö er kr. 43
Samnlngsverö sbr. aö ofan kr. 40
Öunnlnn afll hjá vlnnslunnl af bátnum er hvaöa veröl á aö meta hráefnlö? 20 tonn. A
A hvaöa veröl á aö færa hráefnlö af Ysunnl hjá vlnnslunnl
mjög mismunandi og getur munað 25-100% á því hvað
neytendapakkning er með hærra skilaverð en blokkar-
pakkning.
Við hefðbundna frystingu getur því verið um hvort
tveggja að ræða; að framleiðslukostnaðarverð afurða sé
lægra en skilaverð og að skilaverð sé lægra en fram-
leiðslukostnaðarverð, mismunandi eftir því hvort um
neytendapakkningu eða blokkarpakkningu er að ræða.
V. MAT Á BIRGÐUM VARA í VINNSLU OG
FULLUNNUM AFURÐUM:
Við mat á birgðum vara í vinnslu og fullunnum afurð-
um í fiskvinnslu eru aðallega notaðar tvær aðferðir,
þ.e. annars vegar að meta birgðir við kostnaðarverði og
hins vegar sú aðferð, og sú sem algengari er, að meta
þær við „netto“ skilaverði. Hér verður ekki fjallað um
kostnaðarverðsregluna við birgðamat, en hins vegar
verður gerð grein fyrir þeim vandamálum sem geta
komið upp við það að beita henni við birgðamat í fisk-
vinnslu. Áður en lengra er haldið er rétt að fara yfir
hvaða kostnað á að taka með í birgðamatið, en það er í
meginatriðum eftirfarandi kostnaður:
Hráefniskostnaður.
Bein framleiðslulaun og launatengd gjöld.
Umbúðir.
Laun og launatengd gjöld vegna verkstjómar.
Afskriftir, viðhald og annar rekstrarkostnaður véla og
tækja vegna framleiðslu.
Afskriftir, viðhald og annar rekstrarkostnaður verk-
smiðjuhúsnæðis.
Hlutdeild í skrifstofu- og stjórnunarkostnaði.
9