Álit: tímarit löggiltra endurskoðenda - 01.01.1990, Blaðsíða 10

Ég þekki engin dæmi þess í fiskvinnslufyrirtæki að
þar sé til kostnaðarbókhald, þannig að fyrir liggi ná-
kvæm vitneskja um kostnaðarverð hinna einstöku af-
urða. Hins vegar eru yfirleitt til staðar all nákvæmar
upplýsingar um framlegð einstakra afurða og pakkn-
inga, en með framlegð er hér átt við skilaverð að frá-
dregnum hráefnis- og umbúðakostnaði og kostnaði
vegna launa og tengdra gjalda.
Eins og vikið var að hér að framan er yfirleitt um að
ræða fleiri en eina framleiðslugrein í hefðbundinni fisk-
vinnslu, t.d. frystingu, söltun og herslu.
Oft skortir mikið á að kostnaðarskipting á milli fram-
leiðslugreina eða deilda sé fyrir hendi eða hún sé nægi-
lega nákvæm. Sérstaklega á þetta við í litlum eða með-
alstórum fyrirtækjum í greininni. Því liggja oft ekki fyrir
nægilega nákvæmar upplýsingar um beinan framleiðslu-
kostnað í hverri deild. Auk þess er ýmsum erfiðleikum
bundið að skipta óbeinum og sameiginlegum fram-
leiðslukostnaði á milli framleiðslugreina.
Af framansögðu má vera ljóst að endurskoðandanum
er mikill vandi á höndum við að meta raunverulegt
kostnaðarverð afurðabirgða.
Þær lausnir sem má benda á til þess að finna kostnað-
arverð afurðabirgða er t.d. eftirfarandi:
1. Finna kostnaðarverð út frá framlegðarskýrslum sem
álag á hráefni, launakostnað og umbúðir.
2. Finna kostnaðarverð með því að reikna það sem
hlutfall af skilaverði.
3. Finna kostnaðarverð sem meðalkostnaðarverð pr.
framleitt kíló á tímabilinu.
Sú lausn að finna meðalkostnaðarverð getur einungis
átt við þar sem framleiddar eru fáar og mjög líkar af-
urðir t.d. við rækjuvinnslu eða sfldarsöltun.
Önnur aðferð við birgðamat fullunninna afurða og sú
sem er mikið notuð hjá fiskvinnslufyrirtækjum er sú að
meta birgðirnar á „netto“ skilaverði, á reikningsloka-
degi, enda þótt það sé hærra en kostnaðarverð.
Með skilaverði er átt við söluverð að frádregnum
umboðslaunum, flutningsgjöldum, farmtryggingum,
bankakostnaði og öðrum sölu- og útflutningskostnaði.
Skilaverð er því eins og nafnið gefur til kynna, það verð
sem skilar sér til framleiðandans.
Með „netto“ skilaverði er hins vegar átt við skilaverð
að frádregnum þeim kostnaði sem fellur til vegna birgð-
anna fram til þess tíma að afurðirnar eru afhentar til
sölumeðferðar og fást greiddar. Hér er átt við t.d.
geymslukostnað og vaxtakostnað af afurðalánum.
Eins og greint var frá hér að framan getur verið mikl-
um erfiðleikum bundið að finna kostnaðarverð ein-
stakra fullunninna afurða í fiskvinnslu, kostnaðarverðið
er því yfirleitt ekki þekkt stærð, en hins vegar er hægt
að nálgast það t.d. með þeim aðferðum sem ég benti á.
Upplýsingar um skilaverð einstakra afurða eru hins-
vegar yfirleitt fyrirliggjandi. Að því leyti er einfaldara
að beita þessari aðferð.
Nú eru það út af fyrir sig engin rök fyrir að beita
skilaverðsaðferðinni við birgðamatið að hún sé einfald-
ari og þægilegri í framkvæmd. Hins vegar má færa eftir-
farandi rök fyrir að nota þessa aðferð.
Þegar engin óvissa er um að framleidd afurð er seld
og á afurðinni er á hverjum tíma þekkt markaðsverð þá
má meta birgðir afurðanna út frá söluverði.
Þessi aðferð við birgðamat framleiddra vara er þekkt
erlendis frá t.d. við námuvinnslu, þegar grafið er eftir
góðmálmum eins og gulli og silfri. Forsendan fyrir því
að nota þessa aðferð við birgðamat góðmálma hjá
námufyritækjum er sú að markaðsverðið sé þekkt og að
sala þeirra sé trygg. Góðmálmamir eru þá metnir út frá
markaðsverði að frádregnum kostnaði við að selja og
afhenda þá, þannig að birgðamatsverðið sé aldrei hærra
en „netto“ söluverðið. Annað sem réttlætir það, a.m.k.
að nokkru leyti, að meta birgðir góðmálma með þess-
um hætti er það að mjög erfitt er að finna kostnaðar-
verð einstakra eininga í vinnslunni. Málmarnir geta
verið frá mismunandi námum, sem hafa mismunandi
vinnslukostnað.
Þetta vandamál, þ.e. að finna kostnaðarverð ein-
stakra framleiddra eininga er einnig vel þekkt í fisk-
vinnslunni eins og bent var á.
Erlendis er þessi aðferð að meta afurðir út frá sölu-
verði einnig þekkt í landbúnaði. Þannig heimila skatta-
lög í Bandaríkjunum bændum að meta birgðir afurða
með þessum hætti, enda séu afurðirnar auðseljanlegar
og markaðsverð þeirra þekkt. Heimild þessi byggist
m.a. á því að bændur haldi ekki nægilega gott bókhald
til að hægt sé að meta birgðirnar á kostnaðarverði.
„Bændaaðferðin“ við birgðamat, eða „farm price met-
hod“ heimilar þannig að meta birgðir afurða á mark-
aðsverði að frádregnum beinum kostnaði við að selja
og afhenda afurðirnar.
Eins og áður var vikið að er forsendan fyrir því að
meta birgðir afurða út frá söluverði, sú að' markaðsverð
afurðanna sé þekkt og afurðirnar séu seldar nánast á
framleiðslustigi.
Þessar aðstæður eiga við hjá miklum hluta fisk-
vinnslufyrirtækja hér á landi. Mestur hluti afurðasölu
fiskvinnslufyrirtækja fer fram hjá tiltölulega fáum, en
stórum umboðssölufyrirtækjum, t.d. SH., SIF, sjávaraf-
urðadeild Sambandsins og Sfldarútvegsnefnd. Oft eru
fyrirliggjandi fyrirfram sölusamningar um afurðirnar og
skilaverð afurðanna er þekkt á hverjum tíma. Þær af-
urðir sem þessi umboðssölufyrirtæki annast sölu á eru
frystur fiskur, saltfiskur og saltsfld. í mjölframleiðslu er
skilaverð afurða yfirleitt einnig þekkt, en yfirleitt eru
gerðir fyrirfram samningar um sölu mjöls, ýmist af ein-
stökum framleiðendum eða umboðsmönnum.
Svo vikið sé nánar að uppbyggingu sölumála í fisk-
vinnslu þá er það yfirleitt svo að framleiðslufyrirtækin
eru félagsaðilar í hinum einstöku sölusamtökum. í sam-
þykktum sölusamtakanna eru skýr ákvæði um það að
félagsmönnum beri að afhenda sölusamtökunum afurð-
10