Álit: tímarit löggiltra endurskoðenda - 01.01.1990, Blaðsíða 25

félag getur öðlast yfirráð yfir öðru félagi á óbeinan hátt
(þ.e. með óbeinni eignaraðild).
í Bandaríkjunum og Bretlandi gilda ítarlegar reglur
um það hvenær semja skuli samstæðuársreikning. í
Bandaríkjunum og Kanada hefur verið settur staðall,
þar sem félög, sem eiga yfir 50% hluta í öðrum fé-
lögum, skuli hafa þau félög með við gerð samstæðu-
reikningsskila. í íslenskum lögum um hlutafélög (nr.
32/1978) er í greinum 2 og 104 ákvæði um samstæður-
eikningsskil:
2. grein:
Nú á hlutafélag svo mikinn hluta hlutafjárins í öðru
hlutafélagi, að það fer með meirihluta atkvæða í fé-
laginu, og telst þá fyrmefnda félagið móðurfélag en hið
síðarnefnda dótturfélag.
Nú á dótturfélag eða móðurfélag ásamt einu eða
fleiri dótturfélögum eða fleiri en eitt dótturfélagi í sam-
einingu svo mikið hlutafé í öðru félagi, sem um ræðir í
1. mgr., og telst þá síðastnefnda félagið dótturfélag
móðurfélagsins.
Ef hlutafélag hefur annars, vegna hlutafjáreignar eða
samninga, yfirráð í öðru hlutafélagi og verulega hlut-
deild í afrakstri þess, telst fyrrnefnda félagið einnig
móðurfélag og hið síðamefnda dótturfélag.
Móður- og dótturfélög eru í sameiningu samstæða
hlutafélaga.
104. grein:
I móðurfélagi skal gera samstæðureikning, sem ná
skal til sama tímabils og ársreikningur þess.
Samstæðureikningurinn skal hafa að geyma saman-
tekt á ársreikningum móður- og dótturfélaga, saminn í
samræmi við iög og góða reikningsskilavenju og með
hliðsjóna af öðrum ákvæðum þessa kafla. Við gerð
reikningsins skal fella brott innbyrðis tekjur og arð-
greiðslur milli félaga í samstæðunni svo og innbyrðis
eignir og skuldir.
Til innbyrðis tekna telst hluti móðurfélags í tekjum af
eignatilfærslum innan samstæðunnar, svo framarlega
sem eignin hefur ekki þegar veið afskrifuð um samsvar-
andi fjárhæð í því félagi, sem aflaði hennar.
Ef samsetning samstæðunnar eða aðrar sérstakar að-
stæður gera það að verkum, að gerð samstæðureiknings
er verulegum vandkvæðum bundin, má víkja frá
ákvæðum þessarar greinar.
Af þessum greinum má álykta að semja beri samstæð-
ureikning þar sem hlutafélag á yfir 50% hlutafjár í öðru
hlutafélagi og einnig þar sem eitt hlutafélag hefur yfir-
ráð yfir öðru hlutafélagi jafnvel þótt hlutafjáreign sé
ekki yfir 50%. Hins vegar er í 4. mgr. 104 greinar
ákvæði um að víkja megi frá ákvæðum um samstæðu-
reikningsskil ef samsetning samstæðunnar eða aðrar
sérstakar aðstæður gera það að verkum. Er orðalag
þetta mjög almennt og erfitt að meta hvemig það verð-
ur túlkað í framkvæmd.
í Bandaríkjunum hafa eftirfarandi atriði oft verið tal-
in nægileg ástæða til þess að hafa dótturfélag ekki með
við gerð samstæðureiknings:
1. Yfirráð eru líkleg til þess að vera tímabundin.
2. Yfirráð ekki hjá meirihlutaeigendum t.d. ef félag
hefur verið tekið til gjaldþrotameðferðar.
3. Hlutdeild minnihluta í dótturfélagi er svo stór í hlut-
falli við eignarhluta eigenda móðurfélagsins í eigin
fé samstæðunnar að framsetning tveggja ársreikn-
inga væri skýrari og gagnlegri.
4. Starfsemi dótturfélags er ekki samkynja starfsemi
móðurfélagsins, þ.e.a.s að félögin eru það ólík að
samstæðureikningur er markleysa.
5. Rekstur dótturfélags fer fram í erlendu ríki þar sem
hömlur eru settar á flutning fjármagns milli landa.
Landfræðileg og lagaleg atriði geta haft áhrif á yfir-
ráð yfir dótturfélögum.
I Bretlandi er í lögum um hlutafélög gefnar sex ástæður
sem réttlæta það að dótturfélag sé sleppt við gerð sam-
stæðureikningsskila. Þessar sex ástæður eru:
1. Upplýsingar óaðgengilegar. Ef ekki er hægt að fá
nauðsynlegar upplýsingar um dótturfélag, vegna t.d.
styrjalda eða verkfalla eða vegna þess að ekki er til
nein regla eða grundvöllur fyrir því að breyta verð-
mæti eigna, skulda og rekstrarniðurstöðu dótturfé-
lags yfir í þann gjaldmiðil sem samstæðan gerir upp
2. Óveruleg áhrif. Þar sem stjómendur félags eru
þeirrar skoðunar að það að hafa dótturfélag með við
gerð samstæðureiknings myndi ekki koma þeim að
neinu gagni vegna smæðar dótturfélagsins er heimilt
að sleppa viðkomandi dótturfélagi.
3. Óeðlilega mikil útgjöld eða tafir. Ef sá kostnaður
eða þær tafir sem hljótast af því að hafa dótturfélag
með í samstæðureikningi er meiri en það gagn sem
af því er fyrir móðurfélagið þá er ekki nauðsynlegt
að hafa viðkomandi dótturfélag með.
4. Villandi áhrif. Ef stjórnendur félags eru þeirrar
skoðunar að samstæðureikningur gefi villandi vís-
bendingar ef ákveðið dótturfélag er innifalið í sam-
stæðreikningi er heimilt að sleppa því. Dæmi um
slíkar aðstæður er dótturfélag sem hefur verið tekið
til gjaldþrotaskipta.
5. Skaðleg áhrif. Ef stjórnendur félags telja að fram-
setning samstæðureiknings sé skaðleg félaginu ef
ákveðið dótturfélag er meðtalið þá er þeim heimilt
að sleppa því í samstæðureikningsskilum, enda sé
það samþykkt af Viðskiptaráðuneytinu.
6. Ósamkynja rekstur. Ef stjórnendur félags telja að
rekstur móðurfélags og dótturfélags sé það ósam-
kynja að ekki sé raunhæft að líta á hann sem eina
heild er heimilt að fella dótturfélagið niður í sam-
stæðureikningi, enda sé það samþykkt af Viðskipta-
ráðuneytinu.