Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.2016, Page 25

Helgarblað 2.–5. desember 2016 Bækur 3
Elsku Drauma mín. Minn­ingabók Sigríðar Halldórs­dóttur er minningabók sem tekur sig mátulega alvarlega. Skrásetjari er
Vigdís Grímsdóttir og verkið er frá­
sögn Sigríðar Halldórsdóttur, dóttur
Auðar Sveinsdóttur og Halldórs Lax­
ness. „Sigga hefur alltaf
verið orðheppin, djörf
og dásamlega hortug,“
segir Edda Björgvins­
dóttir um hana á bls.
239 og þannig má
raunar lýsa sögunni
allri.
Frásögnin er reglu­
lega brotin upp af stutt­
um samtalsbrotum
Vigdísar og Sigríðar
sem gefa verkinu á
köflum tilgerðarlausan
viðtalslegan tón. Það
sem er einna áhuga­
verðast við söguna er
sjónar hornið og valið
á umfjöllunarefninu.
Það hefði væntanlega legið beinast
við að sníða frásögnina í kringum
nóbelsskáldið og tappa þannig af
feitum fjármunabrunni fyrir jólin. En
sú leið er ekki farin. Þó svo skáldið
og faðirinn gegnumsýri alla frásögn­
ina er sviðsljósinu ekki beint einvörð­
ungu að honum. Því er frekar beint að
Auði, móður Sigríðar.
Eins og Sigríður kemst svo vel
að orði í fyrri hluta bókarinnar, þá á
hún sér færri minningar sem tengjast
móður sinni heldur en föður. Líklega
er það vegna þess að þannig virkar
minnið einfaldlega. Við minnumst
frekar þess sértæka en þess almenna,
og þar sem móðirin er alltumlykjandi
í æsku og lífi Sigríðar (nema þegar
hún er í burtu), má það teljast
ákveðið afrek að birta svo heildstæða
mynd af henni sem
manneskju, jafn
órökrétt og það
hljómar. Lesendur
fá líka að kynnast
Auði Jónsdóttur,
dóttur Sigríðar,
auk margra fleiri
skemmtilegra karakt­
era. Sú persóna sem
Sigríður gengur næst
er þó ekki móðirin
Auður Sveinsdóttir,
heldur er það hún sjálf, enda er bók­
in ekki ævisaga Auðar, heldur minn­
ingabók Sigríðar Halldórsdóttur.
Sigga mátar sjálfa sig við persónurnar
sem hún greinir frá og er þá sérlega
áhugaverð greining hennar á móður
sinni. Sem afurð hippatímabilsins
og aukinna jafnréttishugmynda, ger­
ir Sigríður innblásinn samanburð á
sér og móður sinni, sem er afurð allt
annarra samfélagsgilda.
Kvennabókmenntir
Í verkinu birtist kvenlægara sjónar­
horn á nóbelsskáldið en gengur og
gerist hjá þeim sem fjallað hafa um
hann. Er Elsku Drauma mín ­ Minn­
ingabók Sigríðar Halldórsdóttur
þar af leiðandi kvennabókmenntir?
Kvennabókmenntir eru vand­
meðfarið hugtak ekki síst vegna þess
að þær lýsa einkennum sem sannar­
lega fyrirfinnast, en að sama skapi
verður hugtakið forsenda þess að þau
fyrirfinnist. Nú vill gagnrýnandi helst
ekki fara of langt út í greinafræði og
tilgreina að bókmenntagreinar séu
vissulega lýsandi fyrir tiltekinn flokk
verka, en að greinarnar sem slíkar hafi
einnig áhrif á þær bókmenntir sem á
eftir koma, hvort sem þær eru skrif­
aðar inn í greinina eða gegn henni.
En svo langt sem hugtakið kvenna­
bókmenntir nær, þá held ég að Elsku
Drauma mín sé kvennabókmenntir í
orðsins fyllstu og bestu merkingu.
Sagan leitast við að sýna veruleika
kvennanna í lífi Sigríðar og Halldórs
Laxness sem minna hefur verið fjall­
að um í öllum þeim aragrúa bóka
sem hafa komið út um nóbels­
skáldið. „Mamma er nefnilega hluti
af órjúfan legri heild, hún er partur
af einingu, hin hliðin á þeim pen­
ingi sem lífið þeirra pabba saman er.“
segir Sigríður á bls. 164 og kristallar í
raun alla frásögnina. Eins og oft var
sagt um kvenrithöfunda á árum áður,
að þær hefðu verið heppnar að eiga
skilningsríka feður og þolinmóða eig­
inmenn, þá má það sama segja um
Halldór af lýsingu Sigríðar að dæma.
Hann var afar heppinn að eiga Auði
konu sína og börnin sem voru honum
fádæma skilningsrík og þolinmóð.
Bygging bókarinnar er ólík dæmi­
gerðum ævisögum (sem í gegnum tíð­
ina hafa flestar verið skrifaðar af karl­
mönnum) að því leyti að hún fer ekki
eftir línulegri tímaröð. Í staðinn tengir
sögumaður mismunandi minninga­
brot sem saman mynda heildstæða
frásögn þegar upp er staðið. Þannig
byrjar bókin á æsku Sigríðar sjálfrar,
segir næst frá börnum hennar, fer svo
aftur í æsku Sigríðar og heldur áfram
að stökkva á tímalínunni þar til yfir
lýkur. Þetta gerir frásögnina duttlunga­
fyllri en ella og jafnvel skáldlegri. Með
klisjukenndum og úr sér gegnum rök­
um mætti benda á að frásögnin verði
þar af leiðandi kvenlegri. Að auki er
ekki litið framhjá þeirri staðreynd
að ævisögur, líkt og fjarstæðukennd­
ustu fantasíur, lúta sömu formúlum
og reglum og skáldsögur. Frásögnin
fær þannig ekki að líða fyrir „sannleik­
ann“ hver sem hann nú er, og bendir
Sigríður oftar en ekki á að hún nenni
stundum alls ekki að kafa djúpt í
ákveðin atriði sem Vigdís Grímsdóttir
spyr samviskusamlega út í. Sigríður
vill líklega forðast það að fjalla um eitt­
hvað sem er alveg augljóst. Henni fer
betur að grafa og greina, enda verður
bókin áhugaverðari fyrir vikið. Að auki
hefur Sigríður fengið fólk sem er náið
henni til þess að skrifa um hana pistla
sem hún birtir svo í bókinni. Þá segir
hún um þann gjörning á bls. 84 að
„Það eina sem ég bað þau um, lengst
allra orða, var að skrifa ekki einhverja
lúðalega minningagrein; ég tók það
fram þó að ég ætti ekki endilega von á
að þau gerðu það.“
En er bókin góð?
Í öllum þeim ævisögum og skáld­
ævisögum sem sagðar hafa verið um
Halldór Laxness er, að mati gagnrýn­
anda, mikilvægt að spyrja sig hvort
frásögnin væri jafnáhugaverð ef ekki
væri fyrir þá staðreynd að frægasti rit­
höfundur Íslands er þar umfjöllunar­
efni að einhverju leyti. Þessi spurning
á einnig við um Elsku Drauma mín.
Fyrir þær sakir að vera frásögn konu
sem hefur átt í basli við fyrirframgefið
kynhlutverk sitt og móður sinnar,
fer sínar eigin leiðir með misjöfnum
árangri, en segir jafnframt á bls. 208:
„Ég hefði átt að vera óþægari í lífinu.“
má fullyrða að Elsku Drauma mín
fellur ekki á því prófi. Sagan er fallega
skrifuð og listilega samsett með
gáskafullum útúrdúrum og femínísk­
um undirtón. Það er nákvæmlega
ekkert lúðalegt við Elsku Draumu
mína. n
Nöfnin lofa góðu: Arnhosi, Mórubotna, Buxa, Gull­hnýfill, Tóveggja­Golti og Sandfellshaga­Mó­blesi. Þessi og fleiri til­
komumikil og sérkennileg nöfn ber
forystufé sem fjallað er um í bók Ás­
geirs Jónssonar frá Gottorp. Bókin
Forystufé kom fyrst út 1953 en hefur
nú verið endurútgefin af framtaks­
sömum mönnum með mikilvægum
viðaukum og ítarefni. Gottorp er ekki
bær á Grænlandi heldur „lítil nota­
drjúg jörð, vestan við Víðidalsá, þar
sem hún fellur í Hópið.“ Þar bjó Ásgeir
ásamt Ingibjörgu konu sinni frá 1908
til 1942. Ásgeir tók sig til eftir „skarpa
hvatningu“ og sendi bændum víða
um land bréf með ósk um lýsingar
á forystufé sem hann hugðist taka
saman. Viðbrögð bænda voru góð og
fyrir vikið fékk höfundur fjölda sagna
af forystufé víða af landinu og til varð
bók sem er sjálfsagt einsdæmi: Hetju­
sögur af sauðfé.
Á meðan fé var beitt á úthaga og
við beitarhús á vetrum gegndi
forystufé lykilhlutverki. Það fé
sem hafði þá eiginleika hélt
saman hópnum, skynjaði
yfirvofandi veðrabrigði og
leiddi reksturinn heilu og
höldnu til bæjar. Sögurnar gefa í engu
eftir hetjusögum af fornmönnum;
bæði lýsingar á skepnunum sjálfum,
burði þeirra og háttalagi en einnig
lýsingar á björgunarafrekum þeirra.
Sauðnum Kraga er til dæmis svo lýst:
„Þeirra á meðal átti hann svartkrög­
óttan forystusauð, sem nefndur var
Kragi. Hann var rífur meðalsauður á
vöxt, mikilleitur og skarpeygur, með
allmikinn brúsk og fylltur að vöngum,
frekar grannhyrndur,
hringhyrndur og með
klukku í hægra horni.“
Og ekki er lýsingin
á Koli síðri og um
hann sagt að hann
væri í senn svo góður
forystu sauður og svo
fallegur að hann vekti
aðdáun allra sem sæju
hann: „Kolur var mikill
vexti. Höfuðið stórt,
snoppan löng og gild
og nasarýmið mikið og
fallegt, andlitið snögg­
hært og gljáhært og silfurgrátt að lit,
augun í stærra lagi, athugul og stilli­
leg.“
Frásagnir af fræknum björgunar­
afrekum forystufjárins eru sumar
keimlíkar og sýna allar veðurvísi
og önnur hyggindi þessara skepna.
Eigin leika sem ekki er að finna í neinu
öðru sauðfé í heiminum. Þess er jafn­
an gætt í frásögninni að leyfa sagna­
listinni að njóta sín og láta smásmygli
rannsókna og vísinda ekki bregða fæti
fyrir góða sögu.
Í einni frásögn bókarinnar, sem
kannski er nokkuð dæmigerð, er fjall­
að um Hlíðar­Surt og séra Snorra svo­
fellt: „Þegar prestur lagði af stað var
veður ískyggilegt og kominn fjúkandi.
Þegar Surtur fékk frelsið, tók hann
geysisprett, en brátt stansaði hann og
beið eftir kindunum og virtist þá kom­
inn í jafnvægi og fór nú jafnt og vel
undan. Þegar náði austurbrún fjallsins
var skollin á blind stórhríð með geysi­
legu frosti og fannkomu. Á fjallinu er
kennileitalaust og prestur ókunnug­
ur, útlitið því næsta ískyggilegt. Nú var
engu að treysta nema Surti og skap­
ara hans, því brátt varð prestur ramm­
villtur og vissi ekkert hvert stefndi. En
Surtur sá um stjórnina með slíkum
kjarki og öryggi, að aldrei varð stanz
á. Þannig gekk áfram, þar til Surtur
stanzaði við fjárhúsdyr sínar heima í
Bjarnastaðahlíð.“
Forystufé Ásgeirs frá Gottorp er
löngu landsfræg og uppseld bók og
endurútgáfan nú kærkomin. Bókin er
ekki aðeins merk fyrir efni sitt heldur
ekki síður fyrir framsetningu þess,
tungutak og málfar og einstök tök höf­
undar á íslensku máli. Ég reyni við
það með þessum lokaorðum: Mætti
það eitt verða mörgum til eftirbreytni
í því hvítamoldviðri, þeim dimm­
viðrissorta og norðansvarra; kafalds­
muggu og kólguköstum sem nú sækja
að tungu vorri. n
Svartkrögóttur og mikilleitur
Alls ekki einhver
lúðaleg minningagrein
Sigríður og Vigdís
leggja saman í bók
„Sagan er fallega skrifuð
og listilega samsett.“
Mynd Sigtryggur Ari
Jóhanna María Einarsdóttir
johanna@dv.is
Bækur
Elsku Drauma mín
- Minningabók Sigríðar
Halldórsdóttur
Höfundur: Vigdís Grímsdóttir
Útgefandi: JPV
303 bls.
„Bókin er ekki að-
eins merk fyrir efni
sitt heldur ekki síður fyrir
framsetningu þess.
Óskar Magnússon
Bækur
Forystufé
Höfundur: Ásgeir Jónsson frá
Gottorp
Útgefandi: Bókaútgáfan
Sæmundur
468 bls.