Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.2016, Síða 32

Helgarblað 2.–5. desember 20166 Bækur
Það ólgar blátt blóð um lófa-línur Sigurðar Pálssonar á kápu nýjustu bókar hans, Ljóð muna rödd. Þetta af-kastamikla
skáld hefur rödd sína
enn á ný, starir inn
í tómið og óendan-
leikann og lætur sig
dreyma; hlýðir röddum
og þreifar á heillagrip-
um, rétt eins og skáldin
gera.
Verkið byggir á fjór-
um köflum sem tengj-
ast frumefnunum eldi,
jörð, lofti og vatni í
yfir heitum sínum og ramma
þannig inn með klassískum hætti
einhvers konar heildarhugsun sem
er Sigurði töm. Frá upphafi ferilsins
hafa fimm þriggja-ljóðabóka-söfn
litið dagsins ljós, Vega-safn, Námu-
safn, Línu-safn, Tíma-safn en síðasti
þríleikur Sigurðar innihélt Ljóðorku-
titlana þrjá; Ljóðorkusvið, Ljóðorku-
þörf og Ljóðorkulind. Það var einhver
áhugaverð frumorka í gangi í þessu
Orku-safni, stundum eitthvað hrá-
slagalegt en alltaf fágað, alltaf með-
vitað og alltaf stutt í húmorinn, eins
og búast má við af Sigurði Pálssyni.
Í Ljóð muna rödd eru þessi ein-
kenni á sínum stað en að einhverju
leyti hleypir skáldið okkur nær sér en
oft áður, fínstilltur tregi og innblásinn
kærleikur ylja manni, en um leið er
táknheimurinn, sem vísar jafnan
út fyrir sig og inn í sig, í algleymið,
skáldskapinn, söguna og persónu-
legar upplifanir; hann er á sömu
hraðferð og hefur verið. Lífsþróttur-
inn í verkinu stendur auðvitað upp
úr í huga hins meðvitaða lesanda:
Lífsviljinn þar sem skáldið „syngur
áfram“ í ljósi þeirrar staðreyndar að
Sigurður hefur síðustu misseri glímt
við erfiðan sjúkdóm, snertir við öll-
um og við öðlumst hlutdeild í hug-
rekki skáldsins við lesturinn.
En æðruleysið er líka aðdáunar-
vert í ljóðunum þar sem „Galopið
galtóm / bíður eftir ljósinu“ í ljóðum
eins og Jörðin bíður í kaflanum Jörð
(37). „Að vera lifandi / er að halda
glaðværri spurn / og undrun / sem
kviknar á hverjum morgni // fellur
eins og / manna / brauð af himnum“
(49) segir Sigurður í VII hluta Raddir í
loftinu. Lífshvatningin, lofsöngurinn
til lífs, skáldskapar, orða og drauma
birtist í slíkum hendingum og af
þeim er nóg í enn einu frjóvgu verki
Sigurðar. Röddin er styrk þó hún titri
á stundum og fyrrnefndur þáttur
Raddir í loftinu gríðarsterkur. Á
stangli í verkinu eru óvænt skot úr
áttum sem maður er ekki alltaf viss
um að eigi heima þarna, en það er
ekki óvanalegt í verkum Sigurðar og
ekki víst að frásögustíllinn á sumum
prósaljóðunum falli hinum knappast
þenkjandi af ljóðunnendum í geð.
En þegar saman er tekið þá er
verkið svellandi óður til lífsins, óður
til ástarinnar og sjónarhorns skáld-
skaparins, sem er ljósið sem lýsir;
hin eilífa bergvatnsá, birtan. Skáldið
syngur „hinu hverfula dýrðaróð …
hinu horfna saknaðaróð … hinu
ókomna fagnaðaróð“ (70) og það er
óhætt að segja að það sé þess virði að
vera í föruneyti þess á ferðalaginu; því
það er í átt þessarar birtu „sem stöð-
ugt vex með kvöldinu“ (75) og fyll-
ir mannskepnuna heilagri gleði. Ég
leyfi mér að óska þess að kraftaverkin
auki spönn við aldur skáldsins og að
sjötta trílógían líti öll dagsins ljós; því
í manninum er enn ljós og sú harka
sem til þarf að varpa litbrigðum þess,
kristölluðum, yfir hversdag okkar
hinna. n
Frá fyrstu línu
til þeirrar síðustu
Arnaldur Máni Finnsson
skrifar
Bækur
Ljóð muna rödd
Höfundur: Sigurður Pálsson
Útgefandi: JPV
81 bls.
„Verkið er svellandi
óður til lífsins, óður
til ástarinnar og sjónar­
horns skáldskaparins,
sem er ljósið sem lýsir; hin
eilífa bergvatnsá, birtan.
Skammt er síðan þjóðin öll beið með öndina í hálsin-um eftir fréttum af afdrif-um rjúpnaskyttu sem lenti í villum á Héraði. Friðriks
Rúnars Garðarssonar var leitað í á
annan sólarhring af hundruð björg-
unarsveitarfólks. Sjálfsagt hafa
margir talið Friðrik af enda afar fátítt
í seinni tíð að menn lifi af tvær næt-
ur týndir á fjöllum. Þeim mun meiri
var léttirinn og gleðin þegar Friðrik
fannst síðan heill á húfi ásamt hundi
sínum.
Því er þetta rifjað upp hér að ný-
verið kom út bókin Hrakningar á
heiðavegum hjá Veröld. Bókin er
úrval hrakningasagna úr fjögurra
binda útgáfu þeirra Pálma Hannes-
sonar og Jóns Eyþórssonar, Hrakn-
ingar og heiðavegir, sem út komu á
árunum 1949 til 1957. Þær bækur
hafa lifað með eldri kynslóðum og
eru löngu ófáanlegar, jafnvel er fá-
títt að þær sé að finna á fornsölum.
Sá sem þetta skrifar á í fórum sín-
um þrjár hinar fyrstu en hefur aldrei
komið höndum yfir fjórðu bókina.
Því er útgáfa úrvalsrits þessa, sem
tekið er saman af Bjarna Þorsteins-
syni, gleðiefni fyrir unnendur þjóð-
legs fróðleiks og bókaunnendur alla.
Í bókinni er 31 saga og hefur
Pálmi Hannesson skráð þær flestar,
eða níu talsins. Hefðu þær að ósekju
mátt vera enn fleiri því Pálmi var
mikill stílsnillingur. Sögur hans eru
afar vel skrifaðar, þær veita góða inn-
sýn í hugarheim þeirra sem berjast
hafa þurft við óblíð
náttúru öfl í óbyggð-
um. Gildir þar einu
hvort hefur haft
betur, náttúran
eða maðurinn.
Þá er heimilda-
vinna Pálma með
miklum ágætum,
þar sem því verður
viðkomið, þó að oft
hafi hann þurft að reiða sig nær ein-
göngu á frásagnir ýmist þeirra sem
atburðina lifðu eða annarra sem fjær
stóðu.
Af öðrum sögum í bókinni er
það að segja að þær eru misjafn-
lega stílaðar en flestar þó býsna
vel. Mikill fengur er að frásögnum
af hrakningum þeim sem ritaðar
eru upp beint eftir þeim sem þær
lifðu og sömuleiðis þeim sem sjálf-
ir hafa ritað sína upplifun. Þannig
er til að mynda um háskaför Stefáns
frá Möðrudal, sem fleiri kunna að
þekkja sem Stórval, en þá frásögn
ritaði Erla skáldkona, Guðfinna Þor-
steinsdóttir. Stefán lagði upp í ferð
með póst frá Möðrudal á Fjöllum
og yfir á Jökuldal en lenti í miklum
hrakningum á heimleið. Broslegt er
að lesa um böggulinn sem Stefán var
beðinn fyrir og bar með sér af trú-
mennsku í öllum sínum erfiðleikum.
Kom í ljós að böggullinn hafði að
geyma vaðmálsbuxur nýjar,
sem Stefáni hefðu gagnast
vel hefði hann aðeins litið í
böggulinn. En trúmennska
Stefáns var slík að ekki datt
honum það í hug. Kemur
þá óneitanlega í hug les-
anda saga Nóbelskáldsins
af brauðinu dýra í Innan-
sveitarkroniku. „Því sem
manni er trúað fyrir, því er
manni trúað fyrir.“
Einna síst er frásögnin
af hvarfi Reynistaðabræðra.
Sú saga var áður kunn flest-
um landsmönnum en líklega hefur
nokkuð fennt yfir hana og líklegt að
yngri kynslóðir þekki hana lítt, eða
alla vega síður en eldri kynslóðir.
Frásögnina ritaði Jón Eyþórsson
en ekki er örgrannt um að sá er hér
heldur um penna hefði óskað sér
þess að Pálmi Hannesson hefði
heldur ritað hana. Ekki er að efa að
Pálmi hefði til að mynda getað sett
sig inn í hugarheim Jóns Austmanns
þegar hann ríður á leið til byggða í
hjálparleit, einn og illa haldinn, og
lætur líf sitt við þá för.
Sögurnar snerta margar
lesandann sökum þess hversu
hryggilegar þær eru. Oft hefur fólk
farið af stað með meira kappi en for-
sjá og haldið út í válynd veður í full-
komnu tilgangsleysi. Erfitt er þó að
setja sig inn í hugarheim þeirra sem
um ræðir, sitjandi í hlýjunni heima
við og hafa sjaldnast haft ástæðu til
að leggja út í illviðri eða hættur.
Útgáfa bókarinnar Hrakningar
á heiðavegum er þarfaverk og ber
að þakka Bjarna Þorsteinssyni og
Veröld framtakið. Bókin sjálf er til
sóma, þar fá sögurnar að njóta sín
líkt og þær voru ritaðar og gefnar út
á sínum tíma. Helst má kvarta und-
an því að erfitt er fyrir lítt staðkunn-
uga að gera sér grein fyrir leiðarlýs-
ingum og stöðum. Hefði mátt bæta
úr þessu með því að láta kort fylgja
hverri frásögn og hefði það lyft upp-
lifun lesenda mjög. n
Þörf útgáfa
Freyr Rögnvaldsson
freyr@dv.is
Bækur
Hrakningar á
heiðavegum
Höfundar: Pálmi Hannesson og Jón
Eyþórsson
Útgefandi: Veröld
282 bls.
Bjarni Þorsteinsson
Því er útgáfa úrvalsrits
þessa, sem tekið
er saman af Bjarna
Þorsteinssyni, gleðiefni
fyrir unnendur þjóðlegs
fróðleiks og bókaunn-
endur alla.