Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.2016, Síða 45

Helgarblað 2.–5. desember 2016 Heilsa 33
Fylgist með okkur á Facebook.com/Lyfsalinn
Uppakomur • Leikir • Tilboð
Sjálfstætt starfandi
apótek í Glæsibæ
Okkar markmið er að veita þér og þínum framúrskarandi þjónustu og ráðgjöf
Fylgist með okkur á Facebook.com/Lyfsalinn
Uppakomur • Leikir • Tilboð
Opnunartími: Virka daga 8.30-18
Laugardaga 10.00-14.00
H
vað eru vitglöp? Vitglöp
(dementia) eru samnefnari
fyrir röð einkenna sem
benda til hrörnunar heilans.
Einkennin eru lélegt minni
og minnkandi hæfni til að takast á
við lífið og tilveruna. Sjúkdómurinn
þróast hægt. Í byrjun getur verið erfitt
að átta sig á hvort um sjúkdóm sé að
ræða. Smátt og smátt verður ljóst að
aðrir þurfa að sjá um manneskjuna.
Sjúkdómurinn er einkum algengur
hjá rosknu fólki en til eru dæmi um
að hann herji á yngra fólk. Margir
mismunandi sjúkdómar leiða til vit­
glapa, og við flestum er lítið hægt
að gera. Einnig sést að þegar roskið
fólk verður veikt (t.d. lungnabólga,
krabbamein, vökvatap o.fl.) getur
komið rugl sem getur minnt á vitglöp
en hér gildir að þegar undirliggjandi
sjúkdómur hefur verið læknaður þá
hverfur ruglið.
Orsakir vitglapa?
Versnandi heilastarfsemi er aðal­
orsökin. Alzheimer­sjúkdómur sem
er algengasta orsökin, veldur því að
sjálfar taugafrumurnar (í mörgum
hlutum heilans) eyðileggjast hægt
og sígandi, sennilega vegna ójafn­
vægis í boðefnaskiptum í heilanum.
Vitglöp vegna heiladrepa eru vegna
eyðileggingar taugavefjarins, þegar
litlar æðar stíflast af blóðkekkjum
sem oft og tíðum orsakast af óreglu­
legum hjartslætti. Oft veit maður ekki
hvers vegna þetta gerist. Þá eru til vit­
glöp sem byggja á uppsöfnun efna
og kallast ýmsum nöfnum, þekktust
fyrir utan Alzheimer er Lewy Body­
heilabilun. Þá verður að minn­
ast á það að sjúklingar með Parkin­
son geta þróað með sér vitglöp eða
heilabilun. Óhófleg áfengisneysla,
áverkar á heilavef, heilaáföll og sýk­
ingar, sjálfsofnæmissjúkdómar líkt
og MS. Þá er vert að nefna efnaskipta­
vanda, aukaverkanir lyfja, eitranir og
svo auðvitað neyslu eiturlyfja.
Hver eru einkennin?
Á byrjunarstigi vitglapa veit sjúk­
lingurinn af því að minnið er að byrja
að bresta. Þegar á líður minnkar
þessi meðvitund. Tímabilið fram að
þessu getur valdið óþægindum. Til­
finningar eins og hræðsla, ringulreið
og vonleysi geta verið áberandi, en
einnig geta breytt og óeðlileg hegð­
unarmynstur átt sér stað, þá er tals­
vert um verk og málstol einnig. Þetta
getur sveiflast með tímanum og
breyst á marga vegu, sjúklingurinn
sjálfur verður mögulega ekki eins var
við það eins og aðstandendur sem
oftsinnis eiga erfiðara en einstak­
lingurinn sjálfur með að sjá sinn nán­
asta breytast með þessum hætti og í
raun týnast.
Sjálfshjálp
Ef einkenna verður vart skal haft
samband við lækni til að ganga
úr skugga um orsakirnar og byrja
mögulega meðferð.
n Drekkið minna áfengi, fólk
með vitglöp þolir það verr.
n Sem aðstandandi skaltu forð­
ast aðstæður þar sem margt er um
manninn, mikill hávaði sem og staði
sem eru sjúklingnum ókunnugir.
Slíkar aðstæður gera sjúklinginn
óöruggan.
n Mikilvægt er að gera þó
minnisæfingar framan af, viðhalda
og tryggja samskipti milli einstak­
linga, hafa eitthvað við að vera,
sem hæfir stigi hvers og eins. Halda
rútínu, sérstaklega með svefn og
athafnir daglegs lífs.
n Sækja sér aðstoð snemma og
átta sig með aðstandendum á því
hvernig sjúkdómurinn muni eða
geti þróast og vinna gagngert í því
að viðhalda almennri heilsu sem
mest með reglubundinni hreyfingu
og hollu mataræði.
Hvernig greinir læknirinn
sjúkdóminn?
Margir aðrir sjúkdómar hafa svipuð
einkenni, sem til eru virkar meðferð­
ir við. Því er nauðsynlegt að ganga
úr skugga um hvort einhver ann­
ar sjúkdómur sé að baki ástandinu.
Með blóðsýni má greina hvort um
sé að ræða efnaskiptasjúkdóma,
vítamínskort (þá aðallega B­12), sýk­
ingu eða vökvatap. Læknirinn sker
úr hvort um sé að ræða þunglyndi,
sem hefur svipuð einkenni í för með
sér en hægt er að meðhöndla. Þar að
auki er oft tekin tölvusneiðmynd af
heilanum, og jafnvel er sjúklingur­
inn settur í segul ómun, en þessar
rannsóknir sýna ef drep er í heila,
æxli eða blæðingar, og ef vökvasöfn­
un á sér stað. Þá er notast við PET­
skönnun einnig.
Batahorfur
Algengasta orsökin er Alzheimer­
sjúkdómur, en við honum eru til lyf
sem hægja á sjúkdómnum en lækna
hann ekki. Þó eru blikur á lofti með
meðferð sem er enn á tilraunastigi
og verður spennandi að fylgjast
með en þar er notast við ómtækni
og hljóðbylgjur sem eiga samkvæmt
dýratilraunum að virka mjög vel.
Stefnt er að tilraunum með einstak­
linga á árinu 2017.
Ef vitglöpin eru vegna efna­
skiptavanda er í mörgum tilfellum
hægt að snúa ferlinu við eða stöðva
það. Vítamín, steinefni, bætiefni og
hormónalyf geta haft áhrif en þá er
mikilvægt að átta sig á undirliggj­
andi orsök.
Vitglöp fara iðulega versnandi
og með tímanum getur þurft að
vista sjúkling á dvalar­ eða hjúkr­
unarheimili þar sem hann verð­
ur ófær um að sinna sér og sínum
helstu þörfum. n
Vitglöp:
Orsakir og einkenni
Fjöldi
drykkja*
Vínandi
í blóði
Tilfinninga- og
hegðunarleg áhrif
Áhrif á
aksturshæfni
1 0,2 Varla greinanleg áhrif –
Vægar geðsveiflur
Væg breyting – Flestir ökumenn
virðast hrifnæmir – Slæmir
ökuhættir geta magnast örlítið
2–3 0,5 Væg slökun – Léttlyndi –
Óþvingaðri hegðun – Auknar
geðsveiflur – Örari hreyfingar
Viðbragðstími
lengist verulega
5–6 1,0 Stjórn mikilvægra hreyfinga
skerðist – Tal óskýrt – Rök-
hugsun, dómgreind og minni
skerðist
Veruleg neikvæð áhrif á dóm-
greind – Samhæfing hreyfinga
skerðist – Erfiðleikar með
stjórn.
7–8 1,5 Alvarleg skerðing líkamlegrar
og andlegrar starfsemi –
Ábyrgðarleysi
Skynjun og dómgreind brengl-
ast – Ekur í þokumóðu og hefur
nánast enga stjórn á ökutæki
15–20 4,0 Flestir hafa misst meðvitund. Meðvitundarlaus. Ökuhæfni
engin – sofnaður – jafnvel dáinn.
Stórhættulegt að aka undir áhrifum
Á
fengisneysla, jafnvel þótt
lítil sé, skerðir hæfileika
manna til aksturs. Viðbrögð
verða hægari,
ákvarðanir órök­
réttar o.fl.
Með
áfengum
drykk er átt
við einn 33 cl
sterkan bjór
eða 2,8 cl af
sterku víni.
Tafla þessi
er fengin frá
umferðar­
ráði.