Morgunblaðið - Sunnudagur - 08.01.2017, Blaðsíða 43

lega ekkert á þeim byggjandi sagnfræðilega
séð og ekki á Landnámu heldur. Það verður að
greina allt út frá þekkingu á fornleifafræði
svæðisins þó vissulega séu til ritheimildir sem
vísa aftur.“
Margt kom Árna Daníel því á óvart við
grúsk hans vegna bókarskrifanna.
„Já, það er óhætt að segja. Ekki hafa allir
verið sammála en ég og fleiri höfum haldið því
fram að hér hafi verið stéttskipt samfélag al-
veg frá landnámi; að höfðingjar hafi ráðið yfir
bændum og úthlutað þeim landi. En ef maður
skoðar ummerkin í Svarfaðardal, bæði landa-
merki, kuml og kirkjur, bendir allt eindregið
til að svo hafi ekki verið. Að þarna hafi verið
sjálfseignarbændur. Í Noregi eru mjög sterk-
ar vísbendingar um sterka stétt sjálfseign-
arbænda á þessum tíma og reyndar lengur og
mjög sterkar vísbendingar eru um að jafn-
réttháar fjölskyldur hafi sest að í Svarfaðardal
og svipað mynstur er að finna um allan Eyja-
fjörð og Þingeyjarsýslur, en ákveðnar vís-
bendingar eru um annað kerfi í Skagafirði.
Þetta kom mér mjög á óvart og það gekk svo
langt að ég varð að skipta um skoðun.“
Á fyrstu öldum eftir landnám var sem sagt
mikið jafnrétti á ákveðnum svæðum á Norður-
landi en seinna breyttist ástandið og heimildir
frá lokum 12. aldar benda til að þá hafi verið
orðið mjög öflugt höfðingjaveldi í Svarf-
aðardal.
Í bókinni er fjallað um tvö höfuðból í Svarf-
aðardal, Velli og Urðir. „Þau gnæfðu yfir allt
þegar kom fram á 14. öld. Landinu var stjórn-
að frá Urðum á 14. og 15. öld þar sem hirð-
stjórinn bjó, og Vellir voru, fyrir utan munka-
klaustur og biskupsstól, ein helsta miðstöð
kaþólsku kirkjunnar og þar hafði aðsetur
skólameistari Hólaskóla.“
Annað sem kom á óvart, segir Árni Daníel,
voru niðurstöður fornleifaskráninga varðandi
seljabúskap. „Sel fundust við nær öll lögbýli í
Svarfaðardal á miðöldum en seinna eru engin
dæmi um það. Það er óvænt. Í þriðja lagi
fannst mikill fjöldi af fornum smábýlum víða
um Svarfaðardal og reyndar um allan Eyja-
fjörð, Þingeyjarsýslu og í Skagafirði, frá því
um 1000 til 1400,“ segir Árni Daníel Júlíusson.
Ljósmynd/Þjóðminjasafnið
’Mjög sterkar vísbendingareru um að jafnréttháar fjöl-skyldur hafi sest að í Svarf-aðardal og svipað mynstur er að
finna um allan Eyjafjörð og
Þingeyjarsýslur
8.1. 2017 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 43
Fórnarleikar bbbb
Eftir Álfrúnu Gunnlaugsdóttur. Mál og
menning, 2016. 216 bls.
Álfrún er sögumaður af
guðs náð og nær að segja
mikla og breiða sögu, með
ríkri skírskotun til Íslands
ólíkra tímabili í fáum senum.
... Álfrún þarf enga saumnál
til að fara ofan í hvert spor
sem þessi fjölskylda steig og í
raun er ótrúlegt hve stórum
og djúpristum myndum hún nær af persónum
án mikils útsaums.
Júlía Margrét Alexandersdóttir
Tvísaga: móðir – dóttir – feður
bbbbn
Eftir Ásdísi Höllu Bragadóttur. Veröld,
2016. Innbundin, 335 bls.
Þó að kveikjan að þessari
bók sé löngun Ásdísar Höllu
til að komast að faðerni sínu
kemst hún að svo mörgu um
ævihlaup móður sinnar og
ömmu að á endanum er verkið
ein átakanlegasta ættarsaga
sem undirritaður man eftir að
hafa lesið. . ... Textinn er mjög lipurlega skrif-
aður og nær skáldævisögu en sagnfræði í
framsetningu, sem eykur áhrifamátt hans.
Sveinn Haraldsson
Langbylgja bbbbn
Eftir Gyrði Elíasson. Dimma, 2016. 270 bls.
innb.
En stuttar eða langar – frá-
bærar, mjög góðar eða sæmi-
legar – þegar allt kemur til
alls verður ekki annað sagt en
örsögurnar í Langbylgju veiti
tryggum lesendum Gyrðis
það sem þá fýsir í. Mörgum í
þeim hópi finnst hreinlega
ólíft í skammdeginu sem nú
liggur yfir landinu, fái þeir ekki hið minnsta
einn bókarskammt af skáldskap hans í tauga-
kerfið. Þótt efnið sé stundum gráleitt við
fyrstu sýn glampar á það í meðhöndlun skag-
firska skáldsins. Þeim sem fá svima, ógleði eða
önnur ónot ef sögur eru ekki til lykta leiddar,
allar lausir endar hnýttir og þess háttar, er
ráðlagt að stilla á aðrar bylgjur.
Kristján Hrafn Guðmundsson
Af ljóði ertu komin bbbbn
Eftir Steinunni Sigurðardóttur. Bjartur,
2016. Innbundin, 66 bls.
Öll ljóðin í bókinni eru í
frjálsu formi og bera engin
merki hefðbundins brags;
Steinunn er myndvís höf-
undur og vísanir í eldri bók-
menntir varða veg til skiln-
ings á nokkrum ljóðum. ...
Ljóðin í bókinni eru ekki auð-
tekin eins og krækiber á lyngi, en þau ná hægt
og bítandi tökum á lesanda og vekja með hon-
um margvíslegar spurningar og benda á
kennileiti lífsins af sjónarhóli sem er nýr og
ögrandi.
Sölvi Sveinsson
Eyland bbbbn
Eftir Sigríði Hagalín Björnsdóttur. Benedikt
bókaútgáfa, 2016. 252 bls.
Sigríður kastar fram gríð-
arlega áhugaverðum spurn-
ingum og svörin sem hún fær-
ir okkur eru mörg skelfileg –
og skelfilega trúverðug. ...
Eyland er frumraun en
merkilega heildstætt og
kröftugt skáldverk, á stöku
stað er frásögnin dálítið
dreifð og hefði mátt vinna betur með þróun að-
alpersónunnar Hjalta en það kemur ekki að
sök – Eyland er hárbeitt ádeila og gríðalega
spennandi lesning.
Maríanna Clara Lúthersdóttir
Úr umsögnum