Morgunblaðið - 18.02.2017, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. FEBRÚAR 2017
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Verðmætisjávar-fangs helg-
ast ekki bara af því
hvað mikið má
veiða úr sjó heldur
einnig af því
hvernig aflinn er
nýttur. Í þeim efn-
um hafa orðið miklar framfarir
á undanförnum árum.
Sigurjón Ólafsson, yfir-
verkfræðingur Matís og pró-
fessor við matvæla- og nær-
ingarfræðideild Háskóla
Íslands, hefur í bráðum fjóra
áratugi unnið að rannsóknum
til að stuðla að framförum í
sjávarútvegi og betri nýtingu
afla. Í viðtali við Sunnudags-
blaðið nú um helgina segir Sig-
urjón að áætla megi að bætt
afkoma vegna fiskrannsókna
Matís og HÍ skili árlega 50 til
100 milljónum króna í þjóðar-
búið.
Sigurjón hefur komið víða
við. Hann greinir í viðtalinu
frá þróun á nýjum fiskiköss-
um, sem á sínum tíma hafi ver-
ið of litlir; nýtingu jarðhita við
þurrkun sjávarfangs og bættri
nýtingu aukahráefna. Það orð
notar Sigurjón í stað orðsins
úrgangur, sem hann tekur sér
ekki í munn.
„Nýting aflans hefur snar-
batnað á umliðnum áratug-
um,“ segir Sigurjón í viðtalinu.
„Verðmætar afurðir hafa orðið
til úr fiskinnyflum, lifur,
hrognum, svilum og sundmaga
sem hentuðu í marga af-
urðaflokka. Fiskhausar og
hryggir eru nú þurrkaðir, salt-
aðir og frystir og roð sútað eða
notað í snakk. Til að gera
langa sögu stutta
er verðmæti af-
urða úr aukahrá-
efni drjúgur hluti
af gjaldeyris-
tekjum okkar í dag
og höfum við vakið
athygli víða er-
lendis fyrir góðan
árangur á þessu sviði. Það eitt
og sér að losna við orðið „úr-
gangur“ úr tungumálinu hefur
skilað heilmiklu.“
Sigurjón lýsir því hvernig
rannsóknir á geymsluþoli
frystra makrílafurða við mis-
munandi aðstæður hafi gert
kleift að auka verðmæti mak-
ríls þannig að nota mætti til
manneldis frá upphafi veið-
anna þegar stærstan hluta
aflans var aðeins hægt að nota
í fiskimjöls- og lýsisfram-
leiðslu. Ljóst er að þar varð
gríðarleg verðmætaaukning
fyrir tilstilli vísindanna.
Langt er síðan viðhorfs-
breyting varð í sjávarútvegi
og menn áttuðu sig á hvað inn-
legg vísindanna gæti skapað
mikil verðmæti. Þessi skiln-
ingur þarf einnig að vera fyrir
hendi í stjórnkerfinu. Sigurjón
segir að svo hafi verið og nefn-
ir sérstaklega sjávarútvegs-
ráðherratíð Árna M. Mathie-
sen og Einars K.
Guðfinnssonar, en bætir við:
„Því miður hefur þessi áhugi
stjórnvalda heldur verið að
dala, sem er miður þegar
Norðmenn og Færeyingar
hafa verið að spýta í lófana á
þessu sviði.“ Hér má ekki slá
slöku við. Í þessum efnum hef-
ur gildi rannsókna marg-
sannað sig.
Áætlað hefur verið
að fiskrannsóknir
Matís og HÍ skili ár-
lega 50 til 100 millj-
ónum króna í þjóð-
arbúið}
Nýting auðlinda
Nýting auð-linda er ekki
aðeins kappsmál í
sjávarútvegi.
Björn Már Svein-
björnsson, tækni-
fræðingur hjá Ís-
lenskum
orkurannsóknum,
telur að auka megi nýtingu
hverasvæða með því að bæta
raforkuframleiðslu við án þess
að skerða möguleika hita-
veitna, sem eru fyrir á fleti.
Í erindi á málstofu Orku-
stofnunar fyrr í vikunni í til-
efni af hálfrar aldar afmæli
hennar sagði Björn að fram-
leiða mætti allt að 45 MW af
raforku úr borholum á 29
hverasvæðum sem nú væru
eingöngu nýtt að hluta til og
aðeins til að hita hús.
Hugmyndir Björns voru
raktar í frétt í
Morgunblaðinu í
gær og kom þar
fram að með því að
framleiða raforku
í smávarmavirkj-
unum af þessu
tagi mætti að
hluta leysa úr
orkuskorti, sem Orkustofnun
sér fyrir að gæti orðið á kom-
andi árum. Taldi hann jafn-
framt að nýta mæti þessa
orku án þess að setja raf-
magnið á flutningsnet Lands-
nets, sem er undir miklu álagi
fyrir.
Hugmyndir sem þessar er
vert að skoða gaumgæfleiga
og rétt að hafa í huga um leið
mat Björns að á mörgum þess-
ara staða sé orkuvinnslugeta
ekki fullnýtt og gufa eða vatn
fari til spillis.
Á háhitasvæðum
sem notuð eru til
húshitunar má víða
nota vannýtta orku
til að búa til raf-
magn}
Nýting orku
E
nn og aftur bankar áfengis-
frumvarpið á dyrnar. Það er
eins og óvelkominn gestur;
dúkkar upp á tröppunum þegar
allir eru önnum kafnir og eng-
inn má vera að því að setjast niður og spjalla
yfir kaffibolla. Í áranna rás hefur það hins
vegar slitið barnsskónum og þegar dyrunum
er upp lokið blasir ekki lengur við ódæll krógi
heldur fullvaxinn Vandræða-Pési með há-
skólapróf, bílalán og hlutabréfaportfólíó.
Þeir dagar eru liðnir að markmiðið var að
koma bjórnum og léttvíninu í hverfisversl-
unina. Nú stendur til að loka ríkissjoppunni
og setja allt heila klabbið í Hagkaup og Bónus.
Bjórinn, léttvínið, brennivínið og Breezerana.
Öllu skal því haldið til Haga. Þar ofaná boðar
vágesturinn innreið áfengisins á auglýsinga-
markað; það er ekki lengur nóg að gera fólki kleift að
kaupa djúsið í hverri einustu verslunarferð, heldur á það
að hafa sopann fyrir augum í hvert sinn sem það fer á
netið, kveikir á sjónvarpinu eða flettir blöðunum.
Ég er fyrir löngu hætt að skilja hvað þeim gengur til
sem keppast við að koma búsinu í búðirnar. „Frelsi,“
segja þeir. „Það fór ekkert allt til andskotans þegar bjór-
inn var leyfður,“ bæta þeir við þegar þeim er bent á að
velferðarkerfið eins og það leggur sig hefur ítrekað var-
að við mögulegum afleiðingum. Hvaða tilgangi þjónar
það að kalla eftir umsögnum um lagafrumvörp þegar
enginn er að hlusta? Þegar menn láta rök-
semdafærslur sérfræðinga eins og vind um
eyru þjóta?
Vitrænasta innleggið í umræðuna kom frá
Birgittu Jónsdóttur Pírata, sem lagði til að
efnt yrði til þjóðaratkvæðagreiðslu um málið.
Það er auðvitað eina vitið. Ef við ætlum að
gefa þjóðinni kost á því á annað borð að skera
úr um mikilvæg mál þá á að leyfa henni að
kjósa um áfengisfrumvarpið. Það verður ekki
aftur snúið þegar þetta spor hefur verið stig-
ið, til gæfu eða ógæfu. Frumvarpið er bók-
staflega til þess gert að auka áfengissölu og
einkaaðilar munu ekki skila gullkálfinum
þegar þeir hafa fengið hann afhentan.
Mergur málsins er sá að fylgismenn frum-
varpsins hafa ekki komið með ein einustu
haldbæru rök fyrir því að gefa áfengissölu
frjálsa. Þá er þetta ekki eitthvað sem brennur á þjóðinni.
Áfengisfrumvarpið var ekki kosningamál. Skoðanakann-
anir benda raunar til þess að ef þjóðin fengi að kjósa
myndi hún velja óbreytt fyrirkomulag. Það vill þannig til
að það kann að vera meirihluti fyrir málinu á þingi en það
gengi gegn öllum fyrirheitum þáverandi frambjóðenda
og núverandi þingmanna um breytt vinnubrögð og um að
vinna að því að endurreisa virðingu Alþingis að knýja
það í gegn eins og sakir standa. En við eigum svo sem
mýmörg dæmi um að pólitíkusar gangi á bak orða sinna
og fari gegn vilja þjóðarinnar. holmfridur@mbl.is
Hólmfríður
Gísladóttir
Pistill
Brennivínssull og -bull
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Tveir af hverjum tíu, sem hafalokið námi í hjúkrunar-fræði, eru í öðrum störfum.43% hjúkrunarfræðinga
eru eldri en 50 ára og um 13% þeirra
eiga rétt á töku lífeyris næstu árin.
Þetta kemur fram í skýrslu sem Fé-
lag íslenskra hjúkrunarfræðinga lét
vinna þar sem vinnumarkaður hjúkr-
unarfræðinga var kannaður.
Sigríður Gunnarsdóttir, fram-
kvæmdastjóri hjúkrunar á Landspít-
ala, segir ástæður þessa margþættar.
Ein þeirra sé það vinnuskipulag sem
þróast hafi á Landspítalanum og
fleiri heilbrigðisstofnunum í kjölfar
margra ára fjársveltis í heilbrigðis-
kerfinu. „Við höfum þurft að for-
gangsraða þannig að hjúkrunarfræð-
ingar geta lítið annað gert en að sinna
sjúklingum. Þannig á auðvitað að for-
gangsraða í krísu, en þetta leiðir til
þess að hjúkrunarfræðingar eru nán-
ast 100% við rúm sjúklinga. Því fylgir
mikið álag, það er unnið á öllum tím-
um sólarhrings og fáir endast í 100%
starfi af því tagi lengi. Önnur mikil-
væg verkefni líða fyrir þetta og þessu
verður að breyta með annarri skil-
greiningu á samsetningu fulls starfs.
Ef við gætum gert það held ég að við
fengjum eitthvað af þessum 1.000
hjúkrunarfræðingum, sem eru núna í
öðrum störfum, til baka,“ segir Sig-
ríður.
Guðbjörg Pálsdóttir, formaður Fé-
lags íslenskra hjúkrunarfræðinga,
segir fátt hafa komið á óvart í skýrsl-
unni. „Við erum að tala um 75 ára
gamalt vandamál,“ segir hún og vísar
til þess að árið 1942 var skortur á
hjúkrunarfræðingum fyrst kannaður
og niðurstaðan var að þeir þyrftu að
vera um 10% fleiri. „Það hafa aldrei
verið til peningar til að leiðrétta
launamun hjúkrunarfræðinga og
annarra stétta. Núna erum við komin
í þessa stöðu, stéttin er að eldast og
inn í hana er komið ungt fólk sem er
ekki tilbúið til að fórna sér fyrir ís-
lenska heilbrigðiskerfið.“
Samkvæmt skýrslunni er meðal-
starfshlutfall hjúkrunarfræðinga
71%. Spurð um skýringar á því nefnir
Guðbjörg að starfið sé oftast vakta-
vinna og mikið álag fylgi því að vera í
100% starfi á þrískiptum vöktum.
Guðbjörg segist hafa heyrt að
dregið hafi úr ferðum íslenskra
hjúkrunarfræðinga til Noregs. „En
ég hef heyrt að margir séu einnig
farnir að fara til Svíþjóðar. Þar eru
laun hjúkrunarfræðinga talsvert
hærri og vinnuvikan er styttri. En því
má ekki gleyma að hjúkrunarfræð-
ingar vinna talsverða yfirvinnu hér
heima til að ná sér í hærri laun.“
523 hjúkrunarfræðinga vantar
Í skýrslunni kemur m.a. fram að
síðasta haust hafi 5.118 hjúkrunar-
fræðingar verið með starfsleyfi hér á
landi. Af þeim starfa um 1.000 við
annað en hjúkrun. Á hverju ári hefja
um 150 nemendur nám í hjúkrunar-
fræði, um 120 útskrifast fjórum árum
síðar og um 100 af þeim fara til starfa
við hjúkrun. Það dugar ekki til, því
samkvæmt skýrslunni vantar nú 523
hjúkrunarfræðinga til starfa og eru
leiddar líkur að því að sú þörf eigi eft-
ir að aukast vegna aukins álags á heil-
brigðiskerfið sem tengist m.a.
breyttri aldurssamsetningu þjóðar-
innar.
- Væri lausnin að fjölga náms-
plássum?
„Það myndi a.m.k. leysa hluta
vandans,“ segir Helga Jónsdóttir,
deildarforseti hjúkrunarfræðideildar
Háskóla Íslands.
„En til þess að það megi verða þarf
meira fjármagn til að geta kennt klín-
ískan hluta námsins. Það hefur aldrei
verið gert ráð fyrir því að ráða þurfi
fólk til að leiðbeina nemum inni á
stofnunum og það er stór ástæða fyr-
ir því að ekki hefur verið hægt að
taka inn fleiri nema.“ Helga segir
talsverðan aðstöðumun á námi í
hjúkrunarfræði og læknisfræði, þó
síðarnefnda greinin sé síður en svo
ofsæl af sínum fjárveitingum.
„Hjúkrunarnámið hefur verið út-
undan síðan það kom á háskólastig og
við erum núna að sjá afleiðingar
þess,“ segir Helga.
Snýst fyrst og fremst um launin
Í skýrslunni segir að algengustu
byrjunarlaun hjúkrunarfræðings séu
359.000 krónur og meðaldagvinnu-
laun þeirra séu 526.000 kr. Launa-
munur á hjúkrunarfræðingum og
öðrum stéttum með sambærilega
menntun og ábyrgð í starfi hjá hinu
opinbera er um 20%.
- Myndu nýútskrifaðir hjúkrunar-
fræðingar fremur fara í starfið ef
launin væru hærri? „Já, það held ég.
Þetta snýst fyrst og fremst um laun-
in. Við erum ungt fólk á uppleið og
viljum geta framfleytt okkur eftir
fjögurra ára háskólanám,“ segir Elín
Björnsdóttir, hjúkrunarfræðinemi á
4. ári í Háskóla Íslands. Sjálf hyggst
Elín ráða sig til starfa á öldrunar-
heimili í vor að útskrift lokinni, en þar
eru launin hærri en á Landspítal-
anum. „Við, sem erum í náminu, vit-
um að það er mikið álag á spítölunum
og nýliðunin er ekki nógu mikil. Ef
það lagast ekki verður álagið á þeim
sem verða áfram í starfinu enn
meira.“
Ný skýrsla um 75 ára
gamalt vandamál
Morgunblaðið/Eggert
Hjúkrunarfræðingar Um 20% þeirra sem hafa lokið hjúkrunarfræðinámi
starfa við annað, stéttin er að eldast og nýliðun er ekki nægileg.
Sigríður
Gunnarsdóttir
Guðbjörg
Pálsdóttir
Helga
Jónsdóttir
Elín
Björnsdóttir