Dagblaðið Vísir - DV - 29.12.2017, Blaðsíða 38

38 umræða Áramótablað 29. desember 2017
Passamyndir Einars Más og
sumardvöl nafna í Færeyjum
Í
skemmtilegri nýrri skáldsögu,
Passamyndir, eftir æskuvin
minn, kollega og nafna, Ein-
ar Má Guðmundsson, heit-
ir aðalpersónan Haraldur Mark-
ús Ólafsson. Hann er bróðir Páls
Ólafssonar sem segir frá í Englum
alheimsins, en eins og flestir vita er
sú persóna byggð á Pálma heitn-
um, bróður Einars, svo að auðvelt
er að geta sér þess til að persón-
an í nýju bókinni sé eitthvað skyld
Einari sjálfum, enda hefur hann
gengist við því í viðtölum. Bókin
gerist að miklu leyti í Noregi, og ég
þykist vita að það byggi að nokkru
á sumardvöl nafna í því landi árið
1978, en þangað fór hann í slag-
togi við annan vin okkar sem oft-
ast er kallaður Önni. Fram kem-
ur að Haraldur í Passamyndum
hafi sumarið á undan dvalið í Fær-
eyjum, ásamt nafna sínum, Har-
aldi Kristjáni Einarssyni, eða Har-
aldi Kr. og svo er bætt við þessari
stuttu setningu „okkur er oft rugl-
að saman“. En það væri líka mjög
sannleikanum samkvæmt um okk-
ur Einarana tvo, eins og til dæmis
dætur mínar og börn Einars Más
geta vitnað um; dætur mínar hafa
til dæmis oft hitt fólk sem hefur
rekist á pabba þeirra í Sundlaug
Grafarvogs, en er þó ekki kunnugt
um að ég hafi nokkurntíma lagt
leið mína á þann stað.
Í Passamyndum Einars Más
kemur líka fram að hinn Har-
aldurinn hafi sagt frá Færeyjadvöl
þeirra nafna í bók sem hann hafi
kallað Ferðakorn, og af því tilefni
dró ég úr hillu bók eftir sjálfan mig
sem heitir „Hvar frómur flækist“
en í henni eru nokkrar ferðasög-
ur; ein segir frá óralangri ökuferð
um allt Suðurland sem við fórum
ég og faðir minn heitinn á bens-
inum hans til að reyna að komast
yfir reyktóbak, en á því varð mikill
skortur í verkfalli opinberra starfs-
manna árið 1984; önnur frásögn er
um ferðalag til Jemen og ein seg-
ir frá leiðangri til Auschwitz, eða
Oswiecim eins og það heitir á máli
heimamanna í Póllandi, en fyrsta
ferðasaga bókarinnar er hinsvegar
einmitt um sumarvinnu okkar
nafnanna og verðandi skáldanna
til Færeyja sumarið ´77; þar þræl-
uðum við í fiski í um það bil þrjá
mánuði, söfnuðum digrum ferða-
sjóði í Klakksvík, en einn af kost-
unum við að vinna þar var að mað-
ur fékk borgað kaupið í „gjaldeyri“
eða dönskum krónum sem voru
gjaldgengar víðast um heim, en á
þeim árum voru gjaldeyrishöft á
Íslandi og þannig peningar naumt
og nískulega skammtaðir til ferða-
langa gegn framvísun flugmiða;
fyrir færeyska sjóðinn gátum við
nafnar hinsvegar þvælst í tvo eða
þrjá mánuði um Bretlandseyjar og
Frakkland, og þóttumst allmiklir
heimsborgarar á meðan.
Klakksvík
Ferðasagan í bókinni minni „Hvar
frómur flækist“ (MM 2004) um
þvæling okkar nafnanna heitir „Á
vegum úti“ með augljósri skírskot-
un til bókarinnar „On the road“
eftir Jack Kerouac, en þennan tit-
il ber hún í frábærri íslenskri þýð-
ingu Ólafs Gunnarssonar; hún
segir líka frá verðandi skáldum í
leit að ævintýrum. Ég segi þar frá
því að þegar um sumarið 1976
hafi ég unnið í Klakksvík, með-
al annars sem háseti á línubát, og
gumað mjög af kostunum við það
þegar ég sat með vinum mínum og
skólabræðrum í bókmenntanámi
í HÍ veturinn eftir; ég hafi sagt
í kaffitímum að þetta væri eina
vitið, rífa upp gjaldeyri í Færeyjum
og skella sér þaðan í ferðalag um
Evrópu á meðan sjóðurinn entist,
og að sá áróður hafi orðið Einari
Má nógu hugstæður til að stinga
upp á að þetta myndum við gera
strax eftir próflok á vori komanda.
Þessi bær, Klakksvík, sem er
nærstfjölmennasta byggðarlag
Færeyja, hefur aldrei haft orð á sér
fyrir að vera sérstakur kúltúrstað-
ur; þvert á móti má segja, þetta var
verstöð, þaðan komu duglegir sjó-
sóknarar, frægustu aflafleytur Fær-
eyja voru frá Klakksvík og þar voru
þrjú eða fjögur fiskvinnslufyrir-
tæki, eða flakavirki eins og það
heitir á máli heimamanna. Í Þórs-
höfn, menningamiðstöð eyjanna,
heyrði ég brandarann: „Vissirðu
að það var brotist inn í bókasafnið
í Klakksvík og báðum eintökunum
stolið?“ Þetta er reyndar flökku-
saga þótt ég heyrði hana þarna í
fyrsta sinn; ber vitni alþjóðlegum
stórborgarhroka. Sem er auðvitað
samur við sig í Tórshavn og Tókíó.
Trúarbrögð gegna miklu hlutverki
í Klakksvík, miklu meira en við
eigum að venjast hér á landi; þetta
minnir öllu heldur á vesturströnd
Noregs í þeim efnum. Í Klakksvík
var auðvitað lútersk þjóðkirkja og
hana stunduðu hinir minna trú-
ræknu rétt eins og heima, þeir
sem nota kirkjur til nauðsynlegra
athafna eins og til að skíra, ferma
og jarða sína nánustu, nema
það var bara einhver minnihluti;
miklu öflugri voru sértrúarsöfn-
uðir eins og Hjálpræðisherinn og
ekki síst Babtistakirkjan. Hún var
merkileg samfélagsstofnun hjá
þessum frændum okkar og ná-
grönnum. Babtistahreyfingin var
meiður af þeim kristindómi sem
mikla áherslu leggur á borgara-
legar dyggðir hérna megin grafar;
dyggðir á borð við hófsemd, vinnu-
semi og reglusemi – ástundun
þesskonar lífs er talin eiga ekki lít-
inn þátt í þjóðfélagsbreytingum
Vesturlanda á öldunum eftir siða-
skipti. Eftir að babtistakirkja barst
til Færeyja, trúlega nálægt alda-
mótunum 1900, urðu fylgismenn
hennar brátt fyrirferðarmiklir í
samfélaginu, ekki síst vegna þess
hvað þeir héldu nefndum dyggð-
um í heiðri.
Alþýðumenn úr trúflokknum
fóru auðvitað í erfiðisvinnu, sjó-
mennsku og skútuhark eins og
aðrir af þeirra standi, en á meðan
skipsfélagar þeirra eyddu hýrunni
þegar þeir komu í land í kvennafar
og svall lögðu ungir babtistar sitt
inn á sparisjóðsbók, og með því
að þeir voru iðnari og kappsamari
en algengt var og eyddu engu og
stunduðu jafnframt nám eins og í
stýrimannaskólum á meðan aðrir
sváfu úr sér timburmenn komust
babtistastrákar brátt til metorða og
urðu skipstjórar og útvegsmenn og
eftir fáeina áratugi áttu þeir meira
og minna allt athafnalíf; skipin
og fiskiðjurnar og líka Sjómanna-
heimilið þar sem við nafnarnir og
fleiri Íslendingar bjuggum við gott
atlæti þarna um sumarið. Og ein-
hvernveginn fannst manni eins og
Klakksvíkingar þættust hafa lítið
að sækja til höfuðstaðarins, Þórs-
hafnar; ekki hitti maður til dæm-
is neinn þar í bænum sem fór á
hina frægu hátíð Ólafsvökuna sem
haldin er á miðju sumri hvert ár í
Þórshöfn, og reyndar tóku margir
Klakksvíkingar sér ekki einu sinni í
munn nafn höfuðstaðarins, sögðu
bara „Havnin“ en slepptu for-
skeytinu; voru margir svo fullir
guðsótta að þau vildu ekki nefna
nafn þrumuguðsins úr ásatrúnni,
sem auðvitað er heiðinn vættur.
Roykstovan og Alderboran
Ég kom fyrir rúmum mánuði til
Klakksvíkur eftir að hafa ekki
komið þangað í áratugi, og fyllt-
ist gleði yfir endurfundunum við
þennan vingjarnlega bæ. Þarna
var Sjómannaheimilið ennþá og
rekið í óbreyttri mynd, og þar var
líka við aðalgötu litli veitinga-
staðurinn Roykstovan, sem nú
reyndist vera rekinn af Íslendingi
sem býr þarna í bænum og mun
hafa gert frá því skömmu eftir
að við nafni vorum þarna sum-
arlangt. Nú var hægt að fá þar
almennilegan bjór á krana, en
hér forðum tíð var áfengislög-
gjöfin miklu strangari og svona
staðir eins og Reykstofan buðu
bara upp á næsta áfengislaust
ölþvag líkt og gamla pilsnerinn
íslenska, sem nóbelsskáldið
kallaði einhverntíma sadista-
bjór. Sumrin sem ég dvaldi í
Klakksvík kom ég þar oft eigi
að síður; þá var vertinn
á staðnum danskur og hét Egon. Í
anda ljóðs eftir Einar Má þar sem
segir nokkurnveginn á þessa leið:
„Einhvernveginn finnst mér eins
og allir skrifstofumenn hljóti að
heita Snorri“ þá fannst mér all-
ir danskir vertar heita Egon, og
þessi á Reykstofunni í Klakksvík
bar nafn með rentu. Fljótlega eftir
að ég kom þar fyrst, sumarið ´76,
spurði ég Egon hvar í bænum ég
gæti fengið keypt bréfaumslög.
Hann sagði mér að það fengi ég
í versluninni „Alderboran“ neð-
ar í götunni. Alderboran er nafn á
fjarlægu stjörnukerfi; það kannað-
ist ég við úr Rolling Stones-laginu
„Two Thousand Light Years from
Home“. Mér fannst þetta heillandi
nafngift á sjoppu í færeysku sjávar-
plássi – bera stórhug þeirrar þjóð-
ar fagurt vitni. En svo fann ég búð-
ina og hún
reyndist
bara heita
Öldubár-
an. Sem
er kannski
skiljanlegt.
„Dætur mínar hafa
til dæmis oft hitt
fólk sem hefur rekist á
pabba þeirra í Sundlaug
Grafarvogs, en er þó ekki
kunnugt um að ég hafi
nokkurntíma lagt leið
mína á þann stað.
Einar Kárason rithöfundur skrifar
Þér að segja
Einar Már Guðmundsson
Nýjasta bók hans er Passamyndir.
Færeyjar Ég varð furðu
góður í að tala færeysku á
þessum tveimur sumrum.