Dagblaðið Vísir - DV - 29.12.2017, Blaðsíða 72

72 Áramótablað 29. desember 2017
Áramótahefðir okkar Ís-lendinga hafa lítið að gera með álfa og útisetur nú til
dags. Hjá 99 prósent þjóðarinnar
snýst þetta kvöld um að borða
yfir sig ásamt fjölskyldunni, horfa
saman á Ríkissjónvarpið og skjóta
svo upp flugeldum á miðnætti.
Eftir það rýkur yngri kynslóðin
út á djammið og reynir að vaka
sem allra lengst meðan þau eldri
greina skaupið og fara svo í hátt-
inn þegar látunum linnir.
Eftirfarandi er svolítil upprifj-
un á gömlum íslenskum ára-
mótahefðum og uppruna þeirra.
Margar hafa horfið í tímans
tóm en aðrar, eins og til dæmis
brennurnar, lifa ennþá góðu lífi.
Fyrsta áramótabrennan var í 101
Allra fyrsta heimildin sem til
er um formlega áramótabrennu
hér á Íslandi er frá árinu 1791.
Þá tóku skólastrákar í Hólavalla-
skóla sig til og skreyttu allt hátt
og lágt um jólin en héldu síðan
brennu. Það hefur eflaust verið
töluverð sýndarmennska því mest
af efniviði sem féll til var notaður
við einangrun húsa eða í annað
gagnlegt. Sveinn Pálsson læknir
lýsir uppátækjum nemendanna
með þessum orðum:
„Á aðfangadagskvöld jóla
skreyta skólapiltar skólann
ljósum með ærnum kostnaði
eftir efnahag þeira. Alls eru
sett upp um 300 kerti í tvöfalda
röð meðfram gluggum og í
ljósahjálma í loftinu. Sérstak-
lega er kennarapúltið skreytt
með ljósum, lagt silki og öðrum
slíkum útbúnaði. Á gamlárskvöld
halda þeir brennu á hæð einni
skammt frá skólanum, sem þeir
kalla Vulkan. Er brennan svo
stór, að hún sést úr margra mílna
fjarlægð.”
Þessir fjörugu nemendur í
Hólavallaskóla bera mögulega
ábyrgð á því að unga fólkið slettir
jafnan úr klaufunum á gamlárs-
kvöld? Forfeður áramótadjamms-
ins?
Ölvaðir skólastrákar í álfabúningum
gáfu tóninn
Fimmtíu árum síðar, eða í kringum
1840, voru áramótbrennur orðnar
nokkuð algengar en heimildir
benda til þess að þær hafi ekki
verið sérlega hátíðlegar heldur
einkenndust þær af drykkju og
látum. Árið 1871 frumsýndu
strákarnir í Lærða skólanum
leikritið Nýársnótt þar sem álfar
komu við sögu og auðvitað hafði
verkið gríðarleg áhrif á þau sem
Frá yfirnáttúrulegum þolraunum á nýársnótt yfir
í áramótaskaupið og ýktar flugeldasýningar
AndlegAr
þolrAunir í boði
álfA og AðrAr
árAmótAhefðir
Álfareiðin
Stóð eg úti’ í tunglsljósi, stóð eg úti’ við skóg,
stórir komu skarar, af álfum var þar nóg;
blésu þeir á sönglúðra og bar þá að mér fljótt
og bjöllurnar gullu á heiðskírri nótt.

Hleyptu þeir á fannhvítum hestum yfir grund,
hornin jóa gullroðnu blika við lund;
eins og þegar álftir af ísa grárri spöng
fljúga austur heiði með fjaðraþyt og söng.

Heilsaði hún mér drottningin og hló að mér um leið,
hló að mér og hleypti hestinum á skeið.
Var það út af ástinni ungu sem eg ber?
eða var það feigðin sem kallar að mér?
Jónas Hallgrímsson, (Heinrich Heine)
Þýtt árið 1843.
Lýsum upp Loftið með Ljósum og Látum!
Allra fyrsta heimildin sem til er um formlega áramóta-
brennu hér á Íslandi er frá árinu 1791. Þá tóku skóla-
strákar í Hólavallaskóla sig til og skreyttu allt hátt og
lágt um jólin en héldu síðan brennu. Það hefur eflaust
verið töluverð sýndarmennska því mest af efniviði sem
féll til var notaður við einangrun húsa eða í annað
gagnlegt. Mynd davíð Þór GuðlauGsson
áLfamessa Álfar fluttu sig gjarnan um set yfir áramótin. Þá voru góðar líkur á að geta hitt þessi fyrirbæri sem hafa fylgt þjóðinni í margar aldir.