Dagblaðið Vísir - DV - 29.12.2017, Blaðsíða 84

84 tímavélin Áramótablað 29. desember 2017
Sveinn skotti hengdur
Sonur eina raðmorðingja Íslandssögunnar
S
veinn „skotti“ Björnsson var
sonur eina raðmorðingja
Íslandssögunnar, Björns
Péturssonar, títtnefnds Axl-
ar-Bjarnar. Sveinn þvældist um
Vestfirði og stundaði þjófnað,
nauðganir og galdra. Benóný Æg-
isson rithöfundur skrifaði leik-
rit um Svein sem sett var upp í
Kómedíuleikhúsinu árið 2011 á
Ísafirði og Þingeyri.
Þjófur og nauðgari
Margt af því sem sagt hefur verið
um þá feðga eru þjóðsögur og opin-
ber gögn eru af skornum skammti.
Í leikriti Benónýs, Síðasti dagur
Sveins skotta, dregur hann Spán-
verjavígin, galdrafárið og fleira inn
í söguna. „Þetta var merkilegur tími
á Vestfjörðum og vondur tími fyrir
alþýðu manna. Lútherska kirkjan
var að herða tökin og banna fólki
að leika sér og dansa. En svo var
líka upplýsing í gangi.“
Þegar verið var að taka Axlar-
Björn af lífi fyrir níu morð sín á
Snæfellsnesi árið 1596 gekk kona
hans, Þórdís Ólafsdóttir, með
Svein undir belti. Annars hefði
hún farið sömu leið sem vitorðs-
manneskja Björns. „Þeir voru í
vandræðum með hvað þeir ættu
að gera við hana en hún hvarf
síðan til Vestfjarða og átti Svein
skotta þar.“ Sveinn varð síbrota-
maður og flakkaði um landið. Oft
lenti hann í kasti við lögin og var
meðal annars kaghýddur og skor-
ið af honum eyrað. Í annálum
var hann kallaður „óráðvendn-
isstrákur“ sem sífellt færi með
„guðlöstunarorð“.
Benóný segir: „Hann hafði á
sér galdraorð. Þegar hann er uppi
er galdrafárið í gangi á Vestfjörð-
um og verið var að brenna menn.
Sveinn slapp nú reyndar undan
því.“ Sagt var að hann hefði gert
samning við kölska sjálfan. Í þjóð-
sögum Jóns Árnasonar segir að
Sveinn skotti hafi verið „djarftækur
til kvenna; nálega var hann kunn-
ur að illu einu, en enginn var hann
hugmaður eða þrekmaður.“ Hann
var 52 ára gamall þegar hann var
loks hengdur í Barðastrandasýslu
fyrir þjófnað og tilraun til nauðg-
unar á bóndakonu árið 1646.
Átti aldrei séns
Benóný segir að Axlar-Björn hafi
drepið fólk af hreinni græðgi en
að þjófnaðir Sveins skotta hafi
sennilega að einhverju leyti ver-
ið sjálfsbjargarviðleitni. „Þú hlýt-
ur að byrja á mjög vondum stað
þegar þú ert sonur Axlar-Bjarn-
ar. Hann átti aldrei neinn séns.“
Benóný segir þó að þeir feðgar
hafi óumdeilanlega verið
sósíópatar og Sveinn haft illt
innræti til kvenna. „Hann
hefði ekki verið gjaldgengur
í #metoo-byltinguna.“
Ættarbölinu lauk þó
ekki með Sveini því sonur
hans, Gísli „hrókur“ Sveinsson,
var einnig hengdur fyrir þjófnað.
Hér er því um að ræða þrjá ætt-
liði karlmanna sem voru tekn-
ir af lífi fyrir glæpi. Var bölvun á
þessari ætt? „Svo er sagt. Í þjóð-
sögunum segir að móðir Björns
hafi átt í miklum erfiðleikum með
að fæða hann.“ Axlar-Bjarnar ætt-
in dó ekki út með Gísla hrók en
er engu að síður lítil. Flest-
ir sextándu aldar menn ættu að
eiga um 1,6 milljón afkomendur
en samkvæmt Íslendingabók eru
niðjar Björns tæplega 20 þúsund.
Fólk getur auðveldlega flett því
upp hvort það sé komið undan
feðgunum alræmdu.
Benóný hefur skrifað leikrit
um Axlar-Björn sem enn á eftir
að setja upp. Þá vill hann skrifa
ballett um Gísla hrók, sem lítið er
vitað um, og þá yrði þríleikurinn
fullkomnaður. n
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
Benóný Ægisson „Hann hefði ekki verið
gjaldgengur í #metoo byltinguna“.
1977
Íslenskur
hryðjuverkamaður
Hringt var í ritstjórn Dagblaðsins
þriðjudaginn 11. janúar og tauga-
veiklunarleg rödd sagði: „Það
verður sprengt hjá Rússun-
um.“ Síðan var lagt á og blaða-
menn tóku hótunina ekki alvar-
lega. Daginn eftir, klukkan ellefu,
fannst sprengjubúnaður fyrir utan
sovéska sendiráðið á horni Tún-
götu og Hólavallagötu. Lögreglan
hikaði ekki og kippti leiðslum úr
sambandi og lokaði allri umferð
í götunni. Þá voru sprengjusér-
fræðingar kvaddir á staðinn og
sprengjan gerð óvirk. Sprengjan
virtist vera gerð úr túpum bundn-
um inn í plast. Utan á plastinu
hengu stórar rafhlöður og voru
þær tengdar inn í túpurnar.
Sprengjan við sendiráðið Úr Dagblað-
inu, janúar 1977.
1942
PólitíSkt
Prentara-
verkfall
Í upphafi árs 1942 hófst verk-
fall prentara í Reykjavík og í þrjár
vikur var Alþýðublaðið eina al-
menna dagblaðið sem kom út
enda prentað í Hafnarfirði. Þetta
lagðist illa í Morgunblaðsmenn
sem sögðu Alþýðuflokkinn nota
verkfallið í pólitískum tilgangi í
aðdraganda bæjarstjórnarkosn-
inga í Reykjavík. Verkfallið væri
að undirlagi þeirra og gert til að
þagga niður í öðrum röddum.
„Þessari nýstárlegu áróðursað-
ferð Alþýðuflokksins verður ekki
gleymt“ segir á forsíðu fyrsta
Morgunblaðsins eftir verkfallið,
23. janúar. Ef samsæriskenningin
reynist sönn hafði þessi óprúttna
aðferð ekki meiri áhrif en að Sjálf-
stæðisflokkurinn hélt meirihluta
sínum í Reykjavík.
Prentsmiðjan Gutenberg 1930
Setjarasalurinn.
Þýskir hermenn fluttir til fossvogs
Þ
ýski reiturinn svokallaði í
Fossvogskirkjugarði geym-
ir sautján hermenn þriðja
ríkisins sem voru skotn-
ir niður í flugvélum hér við land.
Reiturinn er nokkuð sérstakur,
dökkleitur, með þremur voldug-
um krossum og nöfnum hinna
fallinna í hringsveig um þá. Lengi
vel voru þeir útlægir úr garðinum
en fengu athvarf á Kjalarnesi.
Njósnarar
Þór Whitehead, sagnfræðing-
ur og prófessor emeritus við Há-
skóla Íslands, segir mennina
hafa stundað hér njósnaflug frá
Stavanger í Noregi. „Þjóðverjar
héldu hér uppi reglulegu njósn-
aflugi og það jókst mjög eftir að
bandamenn hófu siglingar til
Rússlands. Þeir vildu fylgjast sér-
staklega með skipalestunum til
Murmansk. Á tímabili flugu þeir
daglega yfir Reykjavík. Þegar fór
að halla undir lokin þá dró mjög
úr þessu en allt til stríðsloka þá
héldu þeir uppi njósnaflugi fyrir
norðan land.“
Bandamenn voru hér með
loftvarnabyssur en vélarnar urðu
þeim ekki að bráð. „Það voru
alltaf orrustuflugvélar banda-
manna sem skutu þær niður.“
Þór segir þó að sumir sem skotn-
ir voru niður hafi lifað af, til að
mynda einn loftskeytamaður
sem var handtekinn og færður í
stríðsfangabúðir út stríðið. „Síð-
asta vélin nauðlenti hér 2. maí
1945, örfáum dögum fyrir stríðs-
lok, vegna bilunar í hreyfli. Hún
varð alelda, lenti á sjónum við
Leirhöfn við Grímsey og áhöfnin
komst út.“
Máttu ekki hvíla við hlið
bandamanna
Sjö fórust í Hvalfirði þann 21. júní
árið 1941 en Reykvíkingar veigr-
uðu sér við að grafa þá á sama
stað og hermenn bandamanna.
Var því leitað til Ólafs Bjarnason-
ar, bónda í Brautarholti á Kjal-
arnesi, sem veitti leyfi fyrir því að
líkin yrðu jörðuð þar. Næstu tvö
ár tók hann við sex líkum til við-
bótar.
Ólafur barðist fyrir því að her-
mennirnir fengju að fara í Foss-
voginn og varð það raunin árið
1957. Þá voru einnig flutt fjögur
lík frá Reyðarfirði en þeir menn
höfðu hrapað á fjallinu Snæfugli
vorið 1941. Reiturinn var vígður á
þjóðarsorgardegi Þjóðverja í nóv-
ember árið 1958 við mikla athöfn.
Elín Pálmadóttir skrifaði grein
um flutningana í Morgunblaðið í
febrúar árið 1998. n
Þýski reiturinn Sveigur lagður fyrir jólin 2017.
Gamla
auglýsingin
Vísir, 30. desember 1964
1648
1957