Morgunblaðið - 10.10.2017, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 2017
Laugardalsvöllur Fagnaðarlætin á fullsetnum þjóðarleikvanginum endurómuðu um allt landið þegar íslenska landsliðið sigraði lið Kósóvó og tryggði Íslandi þátttökurétt á HM í knattspyrnu.
Árni Sæberg
Góður nætursvefn
er mikilvæg grunn-
stoð heilsu, en með-
almaðurinn ver um
þriðjungi ævinnar í
það að sofa. Þó að
svefninn veiti okkur
nauðsynlega hvíld er
þetta mjög virkt
ástand þar sem mikil
vinna á sér stað bæði í
líkama og sál. Segja
má að líkaminn sé að endurnæra
sig og byggja sig upp þegar við
sofum, og skortur á svefni getur
haft margvíslegar neikvæðar af-
leiðingar á heilsu og líðan.
Sérstaklega er mikilvægt að
börn og unglingar sem eru að vaxa
og þroskast fái nægan svefn. Börn
á leikskólaaldri þurfa að sofa um
11-13 klukkustundir á sólarhring,
börn í grunnskóla (5-12 ára) þurfa
um 9-11 klukkustunda svefn að
jafnaði og unglingar þurfa að sofa
um 8-10 klukkustundir á nóttu.
Skertur svefn getur haft marg-
víslegar neikvæðar afleiðingar fyr-
ir börn og unglinga og má þar til
dæmis nefna einbeitingarskort, at-
hyglisbrest, minnistruflanir, orku-
leysi og depurð. Langvarandi
svefnskortur getur svo leitt af sér
lakari námsárangur, meiri líkur á
ofþyngd og auknar líkur á kvíða og
þunglyndi. Það er því mikið
áhyggjuefni að heyra af aukningu
svefnvanda meðal íslenskra barna
og aukinni notkun svefnlyfja hjá
þessum hópi. Nýleg íslensk rann-
sókn sýndi að 15 ára börn sofa að
jafnaði um sex klukkustundir á
virkum dögum, sem er auðvitað
allt of lítill svefn fyrir unglinga.
Fyrir um áratug var það sjaldgæft
að svefnlyf væru
skrifuð út fyrir börn
en stöðug aukning
hefur verið á ávís-
unum svefnlyfja fyrir
börn undanfarin ár og
er aukningin margföld
frá árinu 2008. Sér-
staklega hefur verið
aukning í notkun
melatóníns (lyfjaheiti
Circadin). Samkvæmt
lyfjaskrá er þetta lyf
hugsað fyrir ein-
staklinga 55 ára og
eldri og ekki hefur enn verið sýnt
fram á öryggi og verkun lyfsins
hjá börnum á aldrinum 0-18 ára.
Meðfylgjandi er mynd sem tekin
var af vef landlæknisembættisins
og sýnir aukningu á ávísunum
svefnlyfja fyrir 0-18 ára börn á Ís-
landi frá 2008-2015. Þessi mynd
sýnir eingöngu lyfjaávísanir, en
lyfið Circadin er lyfseðilsskylt hér
á landi og því má ætla að raun-
veruleg notkun melatóníns sé mun
hærri, þar sem hægt er að nálgast
lyfið án lyfseðils í Bandaríkjunum.
Rannsóknir á dýrum hafa sýnt
að melatónín hefur áhrif á ýmis
kerfi líkamans og til dæmis hafa
komið fram áhrif á æxlunarkerfi
kvendýra þar sem melatónín hefur
áhrif á tíðahring og frjósemi. Það
er því í besta falli skaðlaust að
gefa börnum svefnlyf að staðaldri
og ljóst er að mikil vöntun er á
rannsóknum sem sýna fram á ör-
yggi og langtímaáhrif þess að nota
melatónín.
Þegar börn glíma við svefnvanda
er margt sem ber að skoða áður en
farið er að gefa þeim svefnlyf, s.s.
lífsstíll, hreyfing, mataræði, neysla
orkudrykkja, skjánotkun og fleira.
Gríðarleg aukning hefur orðið í
notkun snjalltækja hjá börnum og
eru þessi tæki jafnvel farin að hafa
truflandi áhrif á skólastarf hér á
landi og skólastjórnendur hafa
sagt það ómögulegt að banna þessi
tæki í kennslustofum. Þetta er að
sjálfsögðu mjög varhugaverð þró-
un og mikilvægt er að bregðast við
þessu með einhverjum hætti og
setja skýrar reglur um notkun
snjalltækja fyrir börnin okkar,
bæði innan veggja heimilisins og í
skólanum. Ekkert barn þarf að
vera í samskiptum við umheiminn
og límt við snjalltæki öllum stund-
um, en öll börn þurfa nægan svefn.
Ef þau fá ekki nægan svefn mun
það bitna bæði á líðan þeirra og
heilsu og því er svo gríðarlega
mikilvægt fyrir okkur sem sam-
félag að vernda börnin okkar og
tryggja að þau hafi tækifæri til
þess að ná fullum nætursvefni.
Snjalltæki eiga ekki heima inni í
svefnherbergjum og getur notkun
þeirra 1-2 klukkustundum fyrir
svefn haft slæm áhrif á nætur-
svefn. Mikil aukning hefur mælst í
kvíða hjá börnum og má telja lík-
legt að samfélagsmiðlar og sú
óraunhæfa glansmynd sem þar
birtist gjarnan eigi stóran þótt í
þessari neikvæðu þróun. Íslensk
rannsókn sem fjallað var um í fjöl-
miðlum nýverið sýndi að um þriðj-
ungur barna notar tölvu eða
spjaldtölvu á fyrsta æviárinu, sem
eru sláandi niðurstöður. Er þetta
raunverulega sá vegur sem við
viljum feta? Það er mikið áhyggju-
efni hversu litlar reglur eru víða
um skjánotkun barna og að brugð-
ist sé í auknum mæli við svefn-
vanda þeirra með því að gefa þeim
lyf sem við ekki vitum hvaða áhrif
hafa á þau til lengri tíma. Er ekki
kominn tími til að við öxlum
ábyrgð og verðum fyrirmyndir fyr-
ir börnin okkar? Er það raunveru-
lega svo óraunhæft að leggja frá
sér snjalltækin á kvöldin, banna
notkun þeirra í skólastofum og
bregðast við svefnvanda barna
með öðrum aðferðum en lyfjagjöf?
Eftir Erlu
Björnsdóttur
» Snjallsímar í skólum,
of lítill svefn, gríðar-
leg aukning í notkun
svefnlyfja og aukinn
kvíði meðal barna –
þetta er þróun sem við
verðum að snúa við.
Erla Björnsdóttir
Höfundur er sálfræðingur og
doktor í líf- og læknavísindum.
erlabjo@gmail.com
Þróun sem verður að snúa við