Morgunblaðið - 16.05.2018, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. MAÍ 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
FinancialTimes hef-ur veru-
legan áhuga á
ítölskum stjórn-
málum núna. Og
það er skiljanlegt.
Flokkakerfið í
þessu þriðja öflugasta sam-
bandsríki riðlaðist gjör-
samlega í kosningum í mars sl.
Þá var ekki sérstaklega kosið
um afstöðuna til Evrópusam-
bandsins. En gagnrýni á það
var þó fyrirferðarmikil og
flokkarnir sem fóru með sigur
af hólmi spöruðu síst gagnrýn-
ina í þess garð og á evruna, og
hversu grátt hún hefði leikið
efnahag Ítalíu. Nú er það ljóst
að t.d. fyrrnefnt blað, F.T.,
telur augljóst að ítalskir
stjórnmálamenn eigi að líta í
eigin barm hvað það varðar og
ekki stilla evrunni upp sem
blóraböggli.
Það er þó vafalaust að kosn-
ingaúrslitin á Ítalíu gátu vart
orðið verri en þau urðu sé
horft út frá hagsmunum valds-
manna ESB. Sama gildir um
forystumenn Þýskalands og
Frakklands. Macron forseti
hefur reynt að ná forystu-
hlutverki innan ESB eftir að
staða þýska kanslarans veikt-
ist verulega. En hugmyndir
hans um samþjöppun fjár-
málalegs valds í Brussel á
kostnað fullveldis einstakra
ríkja munu falla í grýtta jörð í
Róm nái sigurvegararnir sam-
an um ríkisstjórn, sem veru-
legar líkur eru á. En þar með
er ekki sagt að Ítalía leggi af
stað út úr ESB verði stofnað
til slíkrar stjórnar.
Það vakti athygli í
kosningunum að
Silvio Berlusconi,
sem var ekki í
miklu uppáhaldi í
Brussel í forsætis-
ráðherratíð sinni,
var nú sá leiðtogi stjórnarand-
stöðunnar sem talaði af mestri
varúð um ESB og vildi ekki
lofa neinu um það að rjúfa
sambandið. Hann vildi ekki
heldur ganga eins langt og
þeir félagar hans í flokka-
bandalaginu gerðu sem töluðu
fyrir því að ný ríkisstjórn
stæði fyrir bindandi þjóðar-
atkvæði um veruna í ESB, í
anda þjóðaratkvæðis um
„brexit“. Hann sagðist hins
vegar opinn fyrir því að ræða
að Ítalía myndi taka upp líru á
ný, samhliða brúkun á evru.
Ólíklegt er að kommissarar
í Brussel og leiðtogar áhrifa-
mestu ríkja ESB myndu sam-
þykkja slíka tilraun, enda
vantar nokkuð upp á að út-
skýrt hafi verið með fullnægj-
andi hætti hvernig það dæmi
gangi upp. Þeir flokkar og
flokkabandalag sem reyna nú
stjórnarmyndun í kjölfar góðs
sigurs standa frammi fyrir
yfirlýsingum forseta Ítalíu um
það, að nái þeir ekki saman
eigi hann engan annan kost en
að boða til nýrra kosninga.
Sú breyting hefur nú á orðið
að Berlusconi mundi í slíkum
kosningum geta boðið fram
krafta sína í ríkisstjórn því að
dómstóll ákvað í síðustu viku
að létta af honum banni við að
gegna slíkum embættum.
Myndi sigurvegari
síðustu kosninga
ekki stjórn núna
verða nýjar boðaðar,
segir forseti Ítalíu}
Ögurstund í Róm
Rúm 40 ár eruliðin síðan
Samtök áhuga-
fólks um áfengis-
vandann, SÁÁ,
voru stofnuð eftir fjölmennan
fund í Háskólabíói á haust-
dögum 1977. Samtökin hafa
allar götur síðan rekið öflugt
forvarna- og meðferðarstarf
gagnvart hverskyns vímu-
efnamisnotkun, þó að mis-
notkun áfengis sé þar helsta
viðfangsefnið.
Á þessum fjórum áratugum
hafa samtökin náð að byggja
upp starfsemi sína jafnt og
þétt, meðal annars sérhann-
aðar fasteignir. Nýjasta við-
bótin þar er meðferðarheim-
ilið Vík á Kjalarnesi, sem
tekið var í notkun á fertugs-
afmæli samtakanna í október
síðastliðnum. Allar fasteignir
samtakanna hafa verið fjár-
magnaðar með sjálfsaflafé án
aðkomu hins opinbera. Starf-
semi samtakanna
er því frábært
dæmi um það sem
einstaklingar
geta áorkað þegar
þeir taka höndum saman.
Ríkið hefur hins vegar
komið að rekstrarkostnaði
samtakanna í gegnum þjón-
ustusamninga við Sjúkra-
tryggingar Íslands. Sá kostn-
aður er þó ekkert miðað við
þann kostnað sem það hefði
haft í för með sér, ef starf-
semi SÁÁ hefði ekki notið
við, að ekki sé minnst á það
álag sem samtökin hafa náð
að létta af opinbera heil-
brigðiskerfinu með starfsemi
sinni.
Þau samfélagslegu verð-
mæti sem felast í starfi sam-
takanna eru því umtalsverð
og full ástæða fyrir almenn-
ing að halda áfram að styðja
við hið góða starf sem SÁÁ
hafa unnið undanfarin 40 ár.
Starfsemi SÁÁ er
afar mikils virði}Stöðug uppbygging í 40 ár
Listin að lifa, hin erfiðasta, nauðsynlegasta
og æðsta list allra lista, er framar öllu listin
að hugsa, að hugsa frjálslega, af einlægni,
djörfung og alvöru.
S
vo orti Sigurður Nordal og bendir á
með skýrum hætti hvernig listin og
lífið eru samofin og hversu mikil-
væg menningin er okkur mann-
fólkinu. Menningarstarfsemi er í
senn aðdráttarafl, sameiningarafl og farvegur
fyrir sköpun sem nærir og auðgar þá fjöl-
mörgu sem skapa og þá sem njóta.
Aðgengi að menningu óháð búsetu er lykil-
atriði. Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar
er hlutverk stjórnvalda skilgreint á þann veg
að þeirra sé að skapa skilyrði fyrir fjölbreytni,
sköpun og frumkvæði á sviði lista og menningararfs. Á
því sviði hafa nýverið verið stigin mikilvæg skref því á
dögunum var undirrituð viljayfirlýsing um uppbyggingu
menningarhúss í Skagafirði og í byrjun þessarar viku
endurnýjaði Akureyrarbær menningarsamning sinn við
mennta- og menningarmálaráðuneyti. Á döfinni er einn-
ig að ganga frá samkomulagi um menningarhús á Fljóts-
dalshéraði.
Þessar leiðir stjórnvalda til þess að styðja við menn-
ingarstarf í landinu hafa sannað sig í gegnum árin.
Stefnu um uppbyggingu menningarhúsa á landsbyggð-
inni má rekja til ársins 1999 og fyrsti menningarsamn-
ingurinn milli ríkis og sveitarfélaga var gerð-
ur árið 1996. Segja má að ákvarðanir á
þessum sviðum beri síðan ávöxt á hverjum
degi því aðstaða og fagleg umgjörð um menn-
ingarstarf er nauðsynleg þegar tryggja á að-
gengi almennings að menningarstarfsemi.
Á ferðum mínum um landið undanfarið hef
ég orðið enn sannfærðari um mikilvægi þess
að byggja upp og treysta þessa innviði. Það
styður ekki aðeins við skapandi greinar held-
ur skapar það einnig ný sóknarfæri í ferða-
þjónustu. Samhliða auknum straumi ferða-
manna til Íslands hefur orðið vitundar-
vakning um þau tækifæri sem felast í að gera
menningu og þekkingu okkar aðgengilegri.
Það að tengja ferðamennsku við sögu, menn-
ingu og þekkingu á frjóan hátt mun ekki að-
eins gleðja erlenda gesti, heldur einnig gera
börnunum okkar kleift að kynnast landinu sínu á nýjan
og fræðandi hátt.
Sem mennta- og menningarmálaráðherra lít ég björt-
um augum til framtíðar vitandi af þeim mikla krafti sem
býr í menningarlífi landsins. Við ætlum að halda áfram
að skapa hagfelld skilyrði fyrir þá fjölbreyttu og skap-
andi flóru. Og nú þegar líður að ferðasumri hvet ég
landsmenn einnig til þess að sækja heim, njóta og hugsa
af djörfung til að upplifa menningu vítt og breitt um
landið sitt.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
„Af djörfung og alvöru“
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Greining á stöðu kvenna inn-an samgöngukerfisins hérá landi leiðir í ljós að þarer fyrir hendi umtals-
verður kynbundinn munur, hvort
sem litið er á notkun þess eða yfir-
stjórn. Þetta kemur fram í áfanga-
skýrslu um málið sem Lilja G.
Karlsdóttir hjá Viaplan og Ásta Þor-
leifsdóttir hjá samgöngu- og sveitar-
stjórnarráðuneytinu unnu fyrir
Vegagerðina.
Á síðustu árum hafa verið unnin
nokkur rannsóknarverkefni um
samgöngur sem hafa gefið sterkar
vísbendingar um að kynbundinn
munur sé á notkun samgöngu-
kerfisins. Þær rannsóknir hafa hins
vegar ekki haft að markmiði að
skoða kynjamuninn sérstaklega. Í
rannsókn Lilju og Ástu eru gögnin
athuguð með tilliti til þess hvort
kynjamunur sé til staðar. Enn-
fremur var bifreiðaeign lands-
manna, sem vísbending um aðgengi
og hreyfanleika skoðuð með tilliti til
kynjahlutfalla. Niðurstaðan var af-
gerandi munur á milli kynjanna.
Ráðandi í stjórnkerfinu
Innan stjórnkerfis samgöngumála
reynast karlar vera ráðandi afl. Af
19 samgönguráðherrum frá 1959
hafa 17 verið karlar. Þeir hafa gegnt
embættinu í 55 ár en konur 4 ár. All-
ir vegamálastjórar hafa verið karlar
og það gildir einnig um aðra í yfir-
stjórn Vegagerðarinnar. Aðeins
karlar hafi verið siglingamálastjórar
og flugmálastjórar. Sama er að
segja um yfirstjórn Samgöngustofu
og Isavia. Undantekning er að kona
var forstjóri Umferðarstofu í fjögur
ár. Í ráðum og nefndum sem hafa
með samgöngur að gera eru karlar
65% fulltrúa en konur 35%. Sam-
gönguráð, sem hefur ákvörðunar-
vald um samgönguáætlun, hefur
nær ávallt verið skipað körlum ein-
göngu. Síðustu tveir formenn hafa
þó verið konur. Karlar eru einnig í
miklum meirihluta meðal starfs-
manna samgöngustofnana.
Athuguð voru áhrif jarðganga-
framkvæmda á fólksfjölda og kynja-
hlutfall. Fram kemur að á fram-
kvæmdatíma fjölgar körlum í
viðkomandi byggðarlögum. Jarð-
göngin stöðva fólksflótta og fjölga
íbúum til skamms tíma, en þeim
fækkar aftur ef ekki kemur til fjöl-
breytt atvinnuuppbygging. Fá-
skrúðsfjarðargöng og uppbygging
álversins á Reyðarfirði eru nefnd
sem dæmi um framkvæmdir þar
sem samgöngubætur og atvinnu-
uppbygging hélst í hendur, og fjölg-
aði íbúum þar verulega. Samtímis
skekktust kynjahlutföllin verulega,
bæði á Fáskrúðsfirði og Reyðarfirði
miðað við það sem var fyrir fram-
kvæmdir og því ljóst að uppbygg-
ingin gagnaðist körlum miklu frekar
en konum. Með tilkomu Héðins-
fjarðarganga má sjá sömu þróun
kynjahlutfalls á Ólafsfirði en á
Siglufirði hefur tekist betur til og
virðist sem þar skipti mestu upp-
bygging fjölbreyttra starfa sem
tengjast vaxandi ferðaþjónustu.
Konur slasast sem farþegar
Karlar eru líklegri til að ferðast
lengri vegalendir til og frá vinnu en
konur þar sem athafnasvæði þeirra
er stærra. Konur vinna nær heimili
en karlar og virðast þannig almennt
ferðast styttri vegalengdir. Konum
finnst einnig erfiðir vegir á borð við
fjallvegi og heiðar mun meira frá-
hrindandi en körlum, kann þar val á
farartækjum að hafa áhrif en mun
fleiri karlar eru skráðir eigendur
þyngri og stærri farartækja.
Við skoðun á slysatölum kemur í
ljós að konur sem slasast í umferð-
arslysum eru oftar farþegar í bif-
reiðum en karlar eru fremur öku-
menn bifreiða. Ferðavenjukannanir
á landsbyggðinni sýna að 80% öku-
manna á þjóðvegum eru karlar en
20% konur.
Borgað undir karlana
Konur nota innanlandsflug í fjöl-
breyttari tilgangi en karlar. Fleiri
konur ferðast með flugi en færri
karlar fljúga oft og því eru samtals
fleiri karlkynsfarþegar yfir árið en
karlar borga sjaldnar sjálfir fyrir
flugmiðana; fyrirtæki borga flug-
miða karla í um 20% tilvika en ein-
göngu í um 5% tilvika fyrir konur.
Konur eru skráðar fyrir 37%
fólksbíla en karlar 63%. 29.000 ein-
stæðar konur eru ekki skráðar fyrir
neinni bifreið. Ekki er vitað hvernig
þær ferðast almennt. Skýrsluhöf-
undar velta fyrir sér hvort þær noti
frekar ferðamáta eins og almenn-
ingssamgöngur, hjól og að ganga.
Meðal spurninga sem hafa vaknað
við úrvinnslu verkefnisins er af
hverju karlmenn virðast vera stór-
notendur vegakerfisins úti á landi
en ekki konur. Af hverju starfa
miklu færri konur í samgöngu-
geiranum? Er það út af því að konur
hafa ekki áhuga á samgöngumálum
eða er það þjóðfélagið sem hefur
áhrif þar á?
Kynbundinn munur
er í samgöngukerfinu
Morgunblaðið/Hari
Samgöngur Í nýrri skýrslu frá Vegagerðinni er sýnt fram á verulegan kyn-
bundinn mun, jafnt í notkun sem yfirstjórn samgöngukerfisins hér á landi.