Læknablaðið - 01.01.2018, Blaðsíða 37

ins, má segja dularfullur og dásamlegur.
Það er svo margt sem við vitum ekki enn
um hann, en þó vitum við að góður svefn
er lykilþáttur í góðri heilsu. Hvers vegna
finnst okkur eðlilegur siður að vekja börn
á morgnana og reka þau svefnvana af stað
í skólann í myrkri? Við erum með þreytt
og svefnvana börn og unglinga í skólum
landsins, og það hefur áhrif á líðan þeirra,
hegðun og heilsu, auk þess að vera ekki
gott veganesti til framtíðar. Það er mun
auðveldara og skemmtilegra að takast á
við verkefni dagsins vel út hvíldur.
Klukkuþreyta er viðvarandi
ástand hjá mörgum
Björg: En á allra síðustu árum hefur þekk-
ing manna á líkamsklukkunni og áhrifum
seinkaðra dægursveiflna vaxið mjög. Nú
er almennt viðurkennd svokölluð klukku-
þreyta (social jetlag) sem verður hjá þeim
sem hafa seinkaða dægursveiflu. Þeirra
líðan svipar til þess sem fólk upplifir við
þotuþreytu (jetlag) nema að klukkuþreyt-
an lagast ekki á nokkrum dögum, heldur
er stöðug. Klukkuþreyta einkennist fyrst
og fremst af of stuttum svefni á virkum
dögum, dagsyfju, meltingartruflunum
og fleiru. Það er ekkert langt síðan menn
fóru að átta sig á því hversu mikilvægur
svefninn er og hve mikilvægt það er að fá
nægan svefn.
Erna: Besta dæmið um áhrif hins
gagnstæða er þegar Donald Trump hefur
haldið því fram að hann þurfi ekki nema
fjögurra tíma svefn. Afleiðingarnar eru
augljósar.
Björg: Læknar hunsuðu þetta nú lengi
vel og töldu það manndómseinkenni að
standa vaktir upp í einn og hálfan til tvo
sólarhringa. Það er kannski ekki fyrr en
konum fer að fjölga í læknastétt að kröfur
um meiri hvíldartíma verða háværari. Nú
dettur engum þetta í hug.
Erna: Ég gerði einmitt rannsóknir á
þessu þegar ég var í doktorsnámi í Banda-
ríkjunum hvernig árvekni og viðbragðs-
flýtir fólks dapraðist þegar það hafði
vakað í allt að 36 tíma. Merkilegast þótti
mér hvað fólk hafði rangar hugmyndir
um sjálft sig eftir slíkar vökur. Það taldi
sig geta leyst verkefni vandræðalaust en
raunveruleikinn er allt annar. Viðbrögðin
eru skelfilega hæg og árveknin eftir því.
Fólk sem er í vaktavinnu eða þarf að vaka
lengi gerir sér oft enga grein fyrir hvað
þetta hefur mikil og slæm áhrif á andlega
og líkamlega líðan.
Erla: Of lítill og lélegur svefn hefur
alls kyns neikvæð áhrif á bæði andlega
og líkamlega líðan. Pirringur og vanlíðan
fylgir strax í kjölfarið en svefnleysi til
lengri tíma getur valdið kvíða og þung-
lyndi, aukningu bólguboðefna í blóðinu
og þyngdaraukningu, hækkuðum blóð-
þrýstingi og óreglulegum sykurbúskap í
líkamanum. Að fá nægan svefn, 7-8 tíma
á sólarhring, er gríðarlega mikilvægt,
ekki síst í okkar nútímasamfélagi þar
sem við erum umkringd áreitum frá því
við vöknum á morgnana og þar til við
leggjumst á koddann á kvöldin. Það er því
mjög mikilvægt að gera allt sem hægt er
til að tryggja að við fáum nægan svefn og
þá ekki síst að við séum á réttri klukku.
Unglingarnir okkar sofa alltof lítið. Nýleg
rannsókn Embættis landlæknis sýnir að
íslenskir unglingar sofa aðeins 6 tíma
á virkum dögum en við vitum að þeir
þurfa 8-10 tíma svefn. Margir fullorðnir
fá líka of lítinn svefn. Íslenskir unglingar
fara seinna að sofa en jafnaldrar þeirra í
nágrannalöndunum og fá samkvæmt því
styttri svefn þar sem þeir fara á fætur á
svipuðum tíma. Leiðrétting klukkunnar
bjargar ekki öllu í þessum efnum. Það
þarf ýmislegt fleira að koma til en þó tel
ég að leiðréttingin myndi hjálpa til. Við
„Nú er almennt viðurkennd klukkuþreyta sem verður hjá þeim sem hafa seinkaða dægursveiflu. Þeirra líðan svipar til þess sem fólk upplifir við þotuþreytu nema að klukkuþreytan
lagast ekki á nokkrum dögum, heldur er stöðug,” segja Björg Þorleifsdóttir, Erla Björnsdóttir og Erna Sif Arnardóttir meðal annars í umræðum um áhrif rangrar klukku á líðan fólks.
Á myndina vantar Þórgunni Ársælsdóttur. (Myndin er tekin í láréttri sólarbirtu 14. desember.)
LÆKNAblaðið 2018/104 37