Morgunblaðið - 06.04.2018, Side 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 2018
Í slipp Fjölveiðiskipið Ásgrímur Halldórsson SF-250 er nú í slipp í Reykjavík. Skinney-Þinganes hf. gerir skipið út til uppsjávarveiða á síld, loðnu og makríl og heimahöfn þess er Hornafjörður.
Eggert
Eftir að ríkis-
stjórnir tæplega 30
vestrænna þjóða
höfðu gripið til sam-
eiginlegra aðgerða
gegn Rússum vegna
eiturefnaárásinnar á
Sergej Skripal, fyrr-
verandi rússneskan
njósnara, og dóttur
hans Juliu í Salisbury
á Englandi sunnudag-
inn 4. mars sat Albert Jónsson
sendiherra fyrir svörum í Kastljósi
sjónvarpsins. Hann var spurður
hvort þetta væri ekki til marks um
nýtt kalt stríð.
Albert svaraði afdráttarlaust að
svo væri ekki. Þetta er rétt mat hjá
sendiherranum. Ástandið núna er
allt annað en í kalda stríðinu. Í
stuttu máli má segja að þá hafi ann-
að risaveldið reynt að hafa betur í
keppninni við hitt: ávinningur ann-
ars var tap hins. Nú er mun erfiðara
að draga skýrar línur við mat á stöð-
unni í öryggismálum. Hættan er þó
ekki minni en áður var.
Hér er komið að skilgreiningu á
því sem felst í enska hugtakinu
„hybrid threats“, blönduðum ógn-
um. Ógnirnar, aðferðirnar og að-
gerðirnar birtast á mörgum sviðum
og tengslin milli þeirra eru ekki
endilega auðgreinanleg. Stundum er
alls ekki unnt að sannreyna eðli þess
sem gerst hefur. Blandaðar ógnir
eru næsta stig við blandaðan hernað
eða beinlínis blandað stríð. Finnar
hafa stofnað alþjóðlegt setur í Hels-
inki til að rannsaka og skilgreina
þessar blönduðu hættur
á sviði öryggismála.
Geri menn sér ekki
grein fyrir ógnunum og
láti hjá líða að bregðast
við þeim er hætta á að
þær breytist í blandað
stríð. Þannig er bent á
að blandaðar ógnir –
ólíkar ógnir tengdar
innbyrðis án þess að
tengslin séu greinileg –
hafi verið fyrir hendi
löngu áður en Rússar
innlimuðu Krímskaga
eða Ríki íslams komst til áhrifa. Við
þessum ógnum var ekki brugðist og
blönduð átök leiddu til blóðbaðs.
Blandaðar árásir frá Rússum
Anders Fogh Rasmussen, fyrrv.
forsætisráherra Danmerkur (2001
til 2009) og framkvæmdastjóri
NATO (2009 til 2014), sagði í The
Daily Telegraph 16. mars að árásin í
Salisbury væri liður í blönduðu stríði
Vladimirs Pútíns gegn Vestur-
löndum. Hann sagði:
„Mörgum aðferðum er beitt í
þessu stríði allt frá hefðbundnum
hernaði til netárása, herferðum með
upplýsingafölsunum, tölvuinn-
brotum, afskiptum af kosningum og
til þess að framdar séu pólitískar af-
tökur. Skipulega er unnið að því að
vopnvæða sjálfa grunnþætti opinna,
lýðræðislegra samfélaga okkar, fyrir
löngu er tímabært að lýðræðisríkin
snúist til gagnsóknar.“
Fogh Rasmussen sagði næstum
öll NATO-ríkin hafa kynnst ein-
hverri tegund af blandaðri árás frá
Rússum. Þeir hefðu til dæmis látið
að sér kveða sér í kosningabaráttu í
Bandaríkjunum, Frakklandi og á
Ítalíu. Efnt hefði verið til upplýsinga
herferðar til að ýta undir spennu
vegna útlendingamála í Mið-
Evrópulöndum og gripið til netárása
til dæmis á danska varnarmálaráðu-
neytið. Þá telja spænsk stjórnvöld
að Rússar ýti undir ólgu í Katalóníu
með því að nýta netið og samfélags-
miðla.
NATO-framkvæmdastjórinn fyrr-
verandi sagðist oft hafa átt sam-
skipti við Pútín. Af þeirri reynslu
væri hann í engum vafa um að Rúss-
landsforseti skildi aðeins boðskap
valdsins.
Sjónarmiðið sem birtist í greininni
eftir Anders Fogh Rasmussen varð
ofan á þegar ríkisstjórnir Vestur-
landa tóku höndum saman gegn
árásinni í Salisbury. Mánudaginn 26.
mars bárust fréttir um brottrekstur
rússneskra sendiráðsmanna frá fjöl-
mörgum vestrænum ríkjum og um
aðrar aðgerðir til að sýna Pútín að
honum yrði ekki kápan úr þessu
klæðinu.
Nýir vindar
Að nú blási aðrir vindar en í kalda
stríðinu sást meðal annars hér á
landi þegar utanríkismálanefnd al-
þingis stóð einróma að baki ákvörð-
un ríkisstjórnarinnar um mótmæla-
aðgerðir af hálfu Íslendinga gegn
Rússum. Í kalda stríðinu hefði til-
raun til að ná pólitískri samstöðu
allra flokka um mál andstætt rúss-
neskum hagsmunum verið dauða-
dæmd.
Ódæðið með eiturefnunum var
framið í Betlandi. Það hefur því
komið í hlut bresku ríkisstjórnar-
innar að hafa forystu um aðgerðir
gegn Rússum. Réttilega er bent á að
sönnun að sakamálalögum liggi ekki
fyrir enda er lögreglurannsókn ekki
lokið í Salisbury. Bretar hafa hins
vegar kynnt bandamönnum sínum
gögn á pólitískum vettvangi sem
duga til að þeir sameinast um að-
gerðir gegn Rússum.
Mikhail Degtjarjev, þingmaður og
formaður nefndar um íþrótta-,
ferða- og æskulýðsmál í neðri deild
rússneska þingsins, sagði ákvörðun
íslenskra ráðamanna um að snið-
ganga heimsmeistaramótið í knatt-
spyrnu næsta sumar bera þess
merki að Ísland væri í raun ekki full-
valda ríki. Hann sagði á forsíðu
Morgunblaðsins 28. mars: „Ísland er
orðið gísl – eða eins og þeir segja,
fórnarkostnaður – í röð pólitískra
ögrana af hendi Breta og Banda-
ríkjamanna.“
Þessi óhróður um Ísland er til
marks um afneitun rússneskra ráða-
manna þegar kemur að viðbrögðum
annarra þjóða við eiturefnaárásinni í
Salisbury. Von þeirra var að
splundra samstöðu vestrænna ríkja.
Hún varð að engu og þess vegna er
ráðist á ríkin á stjórnmálavettvangi.
Baráttan um almenningsálitið
Í næstu viku lætur HR McMaster
hershöfðingi af störfum sem þjóð-
aröryggisráðgjafi Donalds Trumps.
McMaster flutti síðustu opinberu
ræðu sína í embætti þriðjudaginn 3.
apríl og vék þar að þaulhugsuðum
aðgerðum Rússa sem væru sér-
staklega hannaðar til að skila ár-
angri án þess að þær kölluðu á hern-
aðarlegt andsvar.
Þessar aðferðir fælust í því að
laumast inn á samfélagsmiðla, út-
breiða áróður, vopnvæða upplýs-
ingar og að beita öðrum aðferðum til
undirróðurs og njósna.
„Sumar þjóðir hafa einfaldlega of
lengi látið hjá líða að horfast í augu
við þessar ógnir. Rússar neita aðild
sinni að aðgerðunum á dólgslegan
hátt og við höfum látið undir höfuð
leggjast að gera þeim þetta nægi-
lega dýrkeypt.“
McMaster taldi að skortur á skýr-
um viðbrögðum við framferði Rússa
hefði aukið sjálfstraust Kremlverja.
Útsendarar hefðu það verkefni að
grafa undan sjálfstrausti stjórnvalda
á Vesturlöndum og skapa sundrung
þeirra á milli.
Einmitt þess vegna leggur áróð-
ursvél Rússa nú höfuðáherslu á að
grafa undan niðurstöðunni um að
„yfirgnæfandi líkur“ séu á að Rússar
hafi staðið að árásinni í Salisbury.
Spurningin um upprunastað eiturs-
ins er gerð að höfuðmáli. Rússar vita
að henni verður ekki svarað án þess
að upplýst sé um njósnara innan
kerfis þeirra. Árásin á Skripal var ef
til vill til að finna þá eða hræða?
Baráttan um almenningsálitið er
eins og áður aðeins háð í lýðræðis-
ríkjum. Brýnt er að átta sig á eðli
hennar og aðferðum.
Eftir Björn
Bjarnason » Geri menn sér
ekki grein fyrir
ógnunum og láti hjá líða
að bregðast við þeim er
hætta á að þær breytist
í blandað stríð.
Björn Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra.
Ekki kalt heldur blandað stríð