Morgunblaðið - 30.08.2018, Síða 42

42 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. ÁGÚST 2018
Ágúst Ásgeirsson
agas@mbl.is
Fjölskylda Franciscos Francos,
fyrrverandi einræðisherra Spánar,
mun taka við jarðneskum leifum
hans þegar þær hafa verið fjar-
lægðar úr grafhýsinu mikla í Dal
hinna föllnu 50 km norðvestur af
Madríd. Ríkisstjórn Spánar, undir
forystu Pedro Sanchez forsætisráð-
herra, samþykkti næstliðinn föstu-
dag tilskipun þess efnis að líkams-
leifar einræðisherrans skyldu
grafnar upp og fjarlægðar úr graf-
hýsinu sem staðið hefur honum til
heiðurs.
„Vitaskuld munum við taka við
jarðneskum leifum afa okkar. Við
munum ekki láta ríkisstjórninni þær
eftir,“ sagði sonarsonur einræðis-
herrans, Francis Franco, í blaðinu
La Razon um helgina. Hann er eitt
sjö barnabarna leiðtogans fyrrver-
andi, en í sameiginlegri yfirlýsingu
lýstu afabörnin sig „einarðlega og
einhuga“ andvíg uppgreftrinum
áformaða. Eitt barnanna, Francisco
Martinez-Bordiu, lýsti áætlunum
stjórnarinnar sem „ósiðmennt-
uðum“ í samtali við sjónvarpsstöðina
Antena 3.
Fjölskyldan hefur fengið hálfs
mánaðar frest til að finna beinunum
nýjan legstað, eins og tilskipunin um
uppgröftinn kveður á um. „Verði
uppgröfturinn knúinn í gegn krefj-
umst við þess að fá líkamsleifarnar í
okkar hendur svo við getum veitt
þeim kristna útför,“ segir í yfirlýs-
ingu afkomenda Francos. Að sögn
Carmen Calvo aðstoðarforsætis-
ráðherra mun beinatakan úr basil-
íkunni í Dal hinna föllnu vart eiga
sér stað fyrr en seint á árinu.
Ákvörðunin um uppgröft líkams-
leifa Francos hefur klofið Spánverja
í tvennt og ýft upp gömul sár. And-
stæðingar einræðisherrans segja
óásættanlegt að hinum grimma
harðstjóra skuli veitt þessi viður-
kenning. Aðrir, sem sjá Franco-
tímann í rósrauðum bjarma, eru
andvígir brottflutningi leifanna. Og í
þriðja lagi eru þeir sem telja að lík-
amsleifar Francos eigi að vera
áfram í Valle de los Caidos þar sem
grafarminnismerkið sé hluti af sögu
Spánar.
Fjölskylda Francos lagðist gegn
uppgreftrinum í formlegu mótmæla-
skjali til stjórnar Sanchez og ábóta
Benediktsreglunnar sem haft hefur
með málefni basilíkunnar að gera.
Þar leggur fjölskyldan traust sitt á
herðar ábótans um að meina stjórn-
inni að koma „hefndarfýsn“ sinni
fram.
Stjórnaði með járnaga
Óljóst er hvaða lagalegu leiðir eru
fjölskyldunni mögulegar gegn til-
skipun ríkisstjórnarinnar. Fyrr-
nefnd Calvo sagði að færi svo að fjöl-
skyldan hafnaði flutningi beinanna í
hennar eigið grafhýsi myndi ríkis-
stjórnin velja endurgreftrun líkams-
leifanna stað. „Ég held að þau ætli
að beita valdi og grafa líkið upp, en
þá munum við láta á lögmæti þess
reyna,“ sagði Francis Franco í La
Razon. Hann bætti því þó við að fjöl-
skyldan áformaði þó ekki að mót-
mæla uppgreftinum fyrir dóm-
stólum því það væri bara sóun á
tíma og fjármunum að takast á við
stjórnina í réttarsölum.
Franco hershöfðingi réði ríkjum á
Spáni og stjórnaði með harðri hendi
frá lyktum borgarastríðsins 1936-39
og allt þar til hann lést árið 1975.
Borgarastyrjöldinni hleypti hann af
stað er herinn gerði uppreisn gegn
lýðræðislega kjörinni ríkisstjórn.
Lét hann byggja grafarminnis-
merkið á árunum 1940 til 1959 til
heiðurs þeim sem létu lífið í styrj-
aldarátökunum. Meðal verkamanna
sem þar komu að verki voru um
20.000 pólitískir fangar í þrælk-
unarvinnu. Grafhýsið geymir jarð-
neskar leifar um 37.000 manna úr
báðum fylkingum er tókust á í borg-
arastyrjöldinni. Kennsl hafa ekki
verið borin á langflesta þeirra en
ríkisstjórnin áformar að láta grafa
leifar þeirra upp líka til að hægt
verði að bera kennsl á viðkomandi.
Alls munu fórnarlömb átakanna og
ofsókna herforingjastjórnarinnar í
fjóra áratugi í kjölfarið hafa verið
114.000. Áformar stjórn Pedro Sanc-
hez að láta bera kennsl á allan þenn-
an hóp.
Löngum komu stuðningsmenn
Francos saman við grafhýsið á fæð-
ingardegi hans til að votta honum
virðingu en tekið var fyrir slíkar
samkomur með lagasetningu árið
2007.
Flokkarnir ósamstiga
Mið- og hægriflokkar Spánar hafa
gagnrýnt áform stjórnar Sanchez á
þeim grunni að þær séu til þess
fallnar að espa upp pólitískar deilur
eins og þær sem kvöldu Spánverja á
síðustu öld. Stuðningsmenn upp-
graftarins segja aftur á móti, að um
sé að ræða nauðsynlegt skref svo
þjóðin geti loks játað þau sár sem
uppreisn Francos og einræðisstjórn
hans skildi eftir sig og grætt þau.
„Við erum að fagna fjörutíu árum
lýðræðis á Spáni; stöðugri og þrosk-
aðri stjórnarskrárbundinni reglu-
semi … og þetta samræmist því ekki
að halda uppi grafarminnismerki
þar sem við vegsömum enn Franco,“
sagði Calvo varaforsætisráðherra á
blaðamannafundi eftir að tilskipunin
um uppgröftinn var samþykkt á rík-
isstjórnarfundi fyrir tæpri viku.
„Sem staðfast evrópskt lýðræðis-
ríki getur Spánn ekki leyft tákn-
merki sem sundra þjóðinni,“ sagði
Pedro Sanchez forsætisráðherra.
Það hefur verið forgangsmál hjá
honum að fjarlægja líkamsleifar
Francos úr Dal hinna föllnu. Vill
hann að grafarminnismerkinu verði
breytt í stað „sáttar og minninga“.
Hefur hann jafnframt lagt áherslu á
að „óhugsandi“ væri fyrir önnur
fyrrverandi einræðisríki í Evrópu að
halda uppi fasískum minnis-
merkjum.
Þingið á eftir að staðfesta tilskip-
unina en ekki er við öðru búist en að
hún hljóti samþykki þess. Tilskip-
unin nýtur stuðnings Sósíalista-
flokks Sanchez, vinstriflokksins
Podemos og basknesku og kata-
lónsku þjóðernisflokkanna.
Eina minnismerkið
um fasistastjórn
Gagnrýnt hefur verið að grafhýsi
Francos sé eina minnismerkið um
fasistaleiðtoga sem enn stendur í
Evrópu. Stjórnartíð hans, sem lauk
við dauða hans 1975, er enn afar við-
kvæmt mál í augum Spánverja, bæði
stuðningsmanna hans sem andstæð-
inga. Í valdatíð hans 1939 til 1975 lét
Franco taka af lífi eða fangelsa tug-
þúsundi andstæðinga sinna í þeim
tilgangi að útrýma andófi. Þá er tal-
ið að um hálf milljón manna, vopn-
aðra sem óbreytta borgara, hafi dáið
í stríðsátökunum, sem klufu Spán-
verja í tvennt.
„Að grafa fórnarlömb beggja fylk-
inga á sama stað og er að finna ríkis-
grafhýsi Francos er óvirðing og
skortur á friðhelgi þeirra og al-
gjörlega óásættanlegt í nútíma lýð-
ræðisríki eins og okkar,“ sagði Car-
men Calvo. Hún rifjaði og upp, að
sendinefnd Sameinuðu þjóðanna
hefði fyrir fjórum árum lýst því yfir
að grafhýsi er heiðraði minningu
Francos væri lýðræðinu ósamþýð-
anlegt.
Samkvæmt skoðanakönnun
Sigma Dos hugveitunnar fyrir blaðið
El Mundo styðja um 41% Spánverja
uppgröft jarðneskra leifa Francos
og að þær verði fjarlægð úr grafar-
minnismerkinu. Andstæðir áform-
unum voru 38,5% og alls 54% sögðu
tímann til að gera þetta núna
óheppilegan.
Losnar við pólitískt yfirbragð
„Þegar leiði Francos er flutt burt
úr Dal hinna föllnu losnar staðurinn
við hið pólitíska yfirbragð sem á
honum hefur hvílt. Þetta verður
ekki lengur minnismerki um Franco
eða annars helmings fórnarlamba
borgarastríðsins,“ sagði Gomez
Bravo, sagnfræðiprófessor við
Complutense-háskólann í Madríd, í
viðtali. „Fyrst þá yrðu mannvirkin
tákn sátta vegna átaka sem áttu sér
stað fyrir 80 árum á Spáni,“ bætti
hann við. Eftir andlát Francos voru
pólitískir glæpir fyrirgefnir af opin-
berri hálfu fjölskyldum fórnarlamba
hans til lítillar gleði.
Metnaður Sósíalistaflokksins hef-
ur lengi staðið til þess að rýma graf-
hýsi Francos einræðisherra. Í tíð
Rodriguez Zapatero forsætisráð-
herra lagði sérfræðinganefnd
stjórnarinnar til að Dalur hinna
föllnu yrði helgaður minningu þeirra
sem týndu lífi í borgarastríðinu fyrir
80 árum, alveg óháð því hvorri fylk-
ingu þeir tilheyrðu. Þeir lögðu einn-
ig til að líkamsleifar Francos yrðu
fjarlægðar. Brottnám þeirra yrði
stórmikilvæg og táknræn aðgerð á
Spáni, í landi þar sem íbúarnir glíma
enn við pólitísk og félagsleg mein
borgarastríðsins.
Mannvirkin í Dal hinna föllnu eru
mest áberandi opinbera arfleifð
valdatíma Francos. Þau voru reist
til heiðurs þeim er féllu í átökunum
1936-39 sem Franco kallaði sína
„dásamlegu krossför“. Spænska
stjórnin vinnur nú að því að breyta
dalnum í minningarsetur.
agas@mbl.is
Deilt um jarðneskar leifar Francos
AFP
Minnismerki Langar biðraðir eru eftir því að komast inn í basilíkuna í Dal hinna föllnu sem Franco lét reisa í San
Lorenzo del Escorial skammt frá Madríd. Aðsókn að minnismerkinu hefur stóraukist eftir að spænska ríkisstjórnin
lýsti í júní áformum um að fjarlægja leifar einræðisherrans úr grafhýsinu. Myndin er tekin 15. júlí sl.
Einræðisherra Francesco Franco.
 Ákvörðun um uppgröft líkamsleifa fyrrum einræðisherra Spánar hefur klofið spænsku þjóðina í
tvennt og ýft upp gömul sár  Stjórnartíð Francos er enn afar viðkvæmt mál í augum Spánverja